کم‌کاری و رویه نادرست دانشگاه‌ها در آموزش فهرست‌نگاران
گروه ادب: یک کتابشناس نسخ خطی با تاکید بر اینکه فهرست‌نگاری نیازمند آشنایی با علوم اسلامی و حوزوی است، افزود: متاسفانه دانشگاه‌ها تنها به بیان صرف قواعد تئوری به دانشجویان بسنده می‌کنند و از ارائه کار تجربی و عملی کوتاهی می‌کنند و زمینه آموزش حرفه‌ای علاقه‌مندان را فراهم نمی‌کنند.
ابوالفضل حافظیان، فهرست‌نگار و کتابشناس نسخه‌های خطی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، با اشاره به فعالیت کارشناسان عرصه نسخ خطی اظهار کرد: برخی افرادی که تحصیلات آکادمیک دارند و از طریق دانشگاه به این حرفه وارده شده‌اند از آنجا که آشنایی با کتاب حوزه‌ای و زبان عربی ندارند و در شناسایی کتب درسی حوزوی می‌مانند و نمی‌توانند چنین نسخی را که اغلب در حوزه حدیث و قرآن و فقه و اصول است فهرست‌نویسی کنند.
وی به قوی‌ترین اثری که در میان دانشگاهیان دیده است اشاره کرد و گفت: قوی‌ترین فهرستی که اخیر بانوان دانشگاهی نوشته‌اند اثر پریسا کرم‌رضایی است که به عنوان فهرست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به چاپ رسیده است. فهرست‌نگاران برجسته‌ای مثل استاد دانش‌پژوه و ایرج افشار پیش از این در این حوزه فعالیت کرده‌اند و امروزه هم اساتیدی چون سیدعبدالله انوار که پیشکسوت و معروف است را در این حوزه داریم.
حافظیان همچنین به وجود فهرست‌نگارانی از حوزه علمیه اشاره کرد و افزود: علامه سیدعبدالعزیز طباطبایی، علامه روضاتی، ابن‌یوسف حدائقی، حجت‌الاسلام سیداحمد اشکوری، حجت‌الاسلام سیدمحمود مرعشی نجفی و ... از جمله افرادی هستند که سال‌ها در این حوزه زحمت کشیده‌اند و به گردن کسانی که علاقه‌مند به این حوزه هستند حق دارند. این افراد عمر خود را برای شناسایی این میراث گرانبها صرف کردند.
وی از سختی‌های راه نسخه‌شناسی و فهرست‌نویسی یاد کرد و گفت: گاه نسخه‌ها به صورت ناقص هستند که اول و آخر آنها افتاده است و یافتن نام کتاب و مؤلف وقت بسیاری از فهرست‌نویس می‌گیرد.
حافظیان همچنین از نسخه‌هایی یاد کرد که همه ابعاد و وجوه آنها مشخص است و اظهار کرد: در این نسخه‌ها که کار فهرست‌نویس را آسان می‌کند، اسم مولف و کتاب را می‌شود به‌راحتی مشخص کرد؛ البته نسخه‌هایی هم هستند که زحمت بسیاری برای فهرست‌نویس دارند.
این کتابشناس افزود: گاه اسم کتاب و مولف مجهول است و تاریخ کتابت نیز مشخص نیست و از این منظر نیز ناقص است و این موضوع نیازمند فوت و فن فهرست‌نگاری است و شاید خیلی از افراد در حوزه نسخ خطی ادعا داشته باشند، ولی از عهده این کار برنیایند و این حوزه نیازمند کسب تجربه و تخصص است و فهرست‌نگار زبده و واقعی می‌خواهد که چنین مواردی را فهرست‌نگاری کند.
حافظیان با اظهار تاسف از ورود افراد غیر کارشناس به این حوزه که توانمندی کافی و لازم را ندارند افزود: مشکل ما در دانشگاه‌ها همین است که کار تجربی و عملی کمتری برای دانشجویان در نظر گرفته می‌شود و تنها به بیان قواعد تئوری بسنده می‌شود و از همین رو دانشجویان در جریان فوت و فن کار فهرست‌نگاری و نسخه‌شناسی قرار نمی‌گیرند و نمی‌توانند در این حوزه به تخصص لازم دست پیدا کنند.
وی اظهار کرد: فهرست‌نگار باید با تاریخ علم آشنا بوده و از علوم اسلامی اطلاع و آگاهی داشته باشد. 60 درصد کتاب‌های خطی که در کتابخانه‌ها موجود است، به زبان عربی نوشته شده‌اند. علمای ایرانی و دانشمندان ما با ورود اسلام به ایران، تا مدت زمان بسیاری نسخه‌های خود را به زبان عربی می‌نوشتند.
این کارشناس حوزه نسخ خطی تصریح کرد: کمتر کتاب اسلامی تا قرن ششم هجری یافت می‌شود که به زبان فارسی نگاشته شده باشد و نگارش کتاب‌های فارسی عمدتا از دوره صفویه شروع شده که تشیع مذهب فراگیر ایران شد.
وی از علامه مجلسی در این‌باره یاد کرد و افزود: علامه مجلسی به نوشتن کتب فارسی اقدام کرد و نسخ شیعی ما از دوران صفویه به بعد بیشتر به زبان فارسی نگاشته شده است، گرچه هنوز نگاشتن کتاب به زبان عربی نیز ادامه یافت. افرادی که کار فهرست‌نگاری را آغاز می‌کنند باید به این زبان مسلط باشند؛ چرا که بسیاری از منابع ما به زبان عربی است و کسی که قصد فهرست‌نگاری نسخ خطی را دارد ناچار است که به این منابع مراجعه کند و اگر چنین توانایی را نداشته باشد که این منابع و نسخ خطی عربی را بخواند و معنای آنها را بفهمد، طبعا نمی‌تواند فهرست‌نگار کارآمد و کاربلدی باشد.
حافظیان در ادامه سخنانش تاکید کرد: فهرست‌نگار نسخ خطی باید با علوم اسلامی آشنایی اجمالی داشته باشد و برای مثال فرق میان نسخه‌های منطق و فلسفه یا فقه و اصول را دانسته و به اینکه فرق فلسفه و کلام چیست واقف باشد. بنابراین لازم است که به علوم مختلف آشنا بوده و در کنار این موضوع در کنار استاد فهرست‌نگار و نسخه‌شناس کار کند تا بتواند در این زمینه تبحر پیدا کند.
وی همچنین از دانشجویانی که در کلاس‌های دانشگاهی یا به صورت آموزشگاهی آموزش داده می‌شود و به حوزه نسخ خطی علاقه‌مند هستند یاد کرد و این اقدام را حائز اهمیت و ارزشمند دانست و گفت: باید به این موضوع توجه کرد که علاقه‌مندان به این حوزه نیز تا زمانی که کار تجربی انجام ندهند و زیر دست استاد کار نکنند، نمی‌توانند فهرست‌نگار قابلی شوند.
