آئین‌های نمایشی نوروزی اغلب با باورهای دینی و ارزشی عجین است
گروه هنر: بسیاری از آئین‌های نمایشی نوروزی که از جمله بارزترین آنها می‌توان به «کوچه‌گردانی»، «نوروزخوانی» و «تکم‌گردانی» اشاره کرد، همگی علاوه بر توصیف بهار، جشن شکرگزاری از پروردگار را در عین استغاثه برای سالی خوش و پربار برگزار می‌کنند.
وی گفت: در ریشه‌یابی آئین‌های نوروزی که همانطور که اشاره شد اغلب نمایشی هستند باید به این نکته تأکید شود که با توجه به پیشه دامداری و کشاورزی ایرانیان از قدیم‌الایام و اینکه فصل بهار مقارن با زمان باروری است، اغلب جشن‌ها و آئین‌های نوروزی با ماهیت شکرگزاری به درگاه خداوند برای اعطا شدن این همه نعمت و مواهب برگزار می‌شود.
جاوید تصریح کرد: «کوچه‌گردی» یکی از آئین‌های نمایشی است که از دیرباز در برخی از نواحی ایران به ویژه در میان اهالی زاگرس‌نشین رایج بوده است و در آن عده‌ای با ظاهر نمایشی و بزک کرده به افراد جامعه فرا رسیدن بهار را نوید می‌دادند و همانطور که گفته شد با توجه به اهمیت دامداری، یکی از کوچه‌گردان با چهره‌ای سیاه با آوازی که می‌خواند با نواختن درب طویله‌ها و یا مکان‌هایی که محل نگهداری احشام به حساب می‌آمدند ضمن طلب افزایش روزی از درگاه خدا، برای صاحبان آنها نیز آرزوی تولید مثل و ازدیاد چهارپایان‌شان را داشتند ضمن آنکه برخی از آنها در خواند آوازهای خود نواختن تنبک و سرنا را نیز همراه می‌کردند.
این هنرمند و پژوهشگر هنری در ادامه گفت: در ایران قدیم آئین نمایشی دیگری نیز متداول بود و در آن افرادی در هیئتی خاص در حالیکه سراسر لباس قرمز به تن داشتند ظاهر شده؛ بر روی سر خمیری کاسه مانند گذاشته و درون آن ذغال ریخته و آن را آتش می‌زدند در محلات و کوی و برزن به راه می‌افتادند؛ به این افراد «آتش‌افروز» می‌گفتند؛ این فرد نماد رستاخیز بود در آستانه سال نو و تذکر می‌داد به عابران و رهگذران که روزی اگر چنین بهار طبیعت را برمی‌انگیزد، شما نیز برانگیخته خواهید شد؛ حاجی‌فیروز که امروز در کوچه و خیابان مشاهده می‌کنید بازمانده همان «آتش‌افروز» در ایران قدیم است و او نیز رستاخیز طبیعت را بشارت می‌دهد اما با روی سیاه که نماد روسیاهی و شرمندگی از عملکردی است که ممکن است هر یک از ما می‌توانستیم در انجام اعمالمان خیل بهتر از اینها ظاهر شویم.
این پژوهشگر آئین‌ها و موسیقی نواحی ایران ادامه داد: از دیگر آئین‌های نمایشی ایرانیان ویژه ایام سال نو می‌توان به «نوروزخوانی» اشاره کرد که آن نیز در مدح و توصیف بهار است و بعدها با آئین دیگری همچون «گل‌گردانی» و پخش گل‌های بهاری در میان مردم آمیخته شد و البته نکته جالب توجه اینکه با ظهور اسلام در ایران، مدح و ثنای پیامبر(ص) نیز به آن اضافه شد و با به رسمیت شناخته شدن مذهب شیعه در زمانی که ایام نوروز با عید غدیرخم تقارن پیدا می‌کرد،«نوروزخوانی» در منقبت و ستایش این ایام نیز اجرا می‌شد.
وی در پایان با اشاره به اینکه آئین‌های نمایشی نوروز بسیار زیاد است، گفت: اگر خواسته باشیم به یکی دیگر از این آئین‌های نمایشی اشاره کنیم باید به «تکم‌گردانی» بپردازیم که شخص تکم‌چی(عروسک‌گردان تکم) با چرخاندن عروسک چوبی با شمایل حیوان خانگی «بز» که مظهر باروری و زایش است با خواندن اشعاری به استقبال بهار رفته و از خدا آرزوی سالی پرباران و حاصلخیز را دارد.
امیر سجاد دبیریان
