شیرینی شهد اقتصاد مقاومتی با تولید عسل

زنبور عسل جزو قدیمی‌ترین ساکنان زمین است و پیش از آنکه انسان موجودیت خود را در زمین تثبیت کند وجود داشته است.
در قرآن کریم به زنبور عسل در آیات 68 و 69 سوره نحل اشاره شده است و عسل به‌عنوان غذایی شفابخش معرفی شده، عسل غذایی معطر است که زنبور عسل آن را می‌سازد و حضرت محمد (ص) آن را درمانی برای تمام بیماری ها معرفی کرده است.
آیه 69 سوره نحل به پرورش عسل اشاره دارد: «وَأَوْحَى رَبُّکَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا یَعْرِشُونَ»
پروردگار تو به زنبور عسل وحی (الهام غریزی) فرستاد که از کوهها و درختان و داربست هائی که مردم می‏سازند خانه ‏هائی برگزین.
آیه به تولید عسل در کوهستان اشاره کرده به همین جهت به بررسی پرورش این ماده در استان همدان به‌عنوان منطقه‌ کوهستانی در پیشبرد تولیدات داخلی و اقتصاد مقاومتی می‌پردازیم.
‌اکثر مردم از زنبور عسل فقط تولید عسل آن را می‌دانند در صورتی که تولید عسل فقط یکی از فایده‌های این حشره مفید است موم، بره موم، زهر، ژله رویال و دیگر محصولات کندو دارای خواص غذایی و دارویی بسیار مهم و ارزشمندی است.
شاید یکی از دلائل آفرینش زنبور عسل به عنوان یک حشره مفید گرده‌افشانی در باغ‌ها بر روی گل‌ها و در نهایت حفظ محیط زیست باشد، حدود یک سوم از کل غذای انسان مستقیم یا غیر مستقیم از گیاهانی بدست می‌آید که به وسیله حشرات گرده افشانی می‌شوند.
طبیعت نه تنها تغذیه زنبور عسل، بلکه غذای نوزاد آن را به طور کامل در داخل گرده و شهد گل قرار داده، به همین دلیل زنبور عسل برای زنده ماندن وابسته به گل است در این بین اگر باغداران و کشاورزان بتوانند از این هماهنگی میان زنبوران عسل و گل‌ها استفاده کنند محصولاتشان افزایش می‌یابد.

منصور ظفری، زنبوردار نهاوندی در گفتگو با خبرگزاری بین المللی قرآن(ایکنا) از همدان اظهار کرد: زنبورداری شغلی سخت و پر مشقت است و زنبورداران تلاشگر و فعال با کمترین توقع و امکانات سعی در شیرین کردن کام مردم به نحو احسن دارند.
وی با بیان اینکه 4 سالی است در حرفه زنبور داری مشغول است افزود: سال 93 با دریافت تسهیلات اقتصاد مقاومتی در قالب وام 15 میلیون تومانی از بسیج سازندگی به تولید عسل روی آوردم و مهمترین دلیل انتخاب این پیشه و فعالیت، عدم شغلی پایدار و فعال بودن اعضای دیگر خانواده همچون برادرانم در این حرفه بود.
منصور ظفری اضافه کرد: در حال حاضر 50 کندوی عسل که آغاز برداشت آن بهترین زمان مربوط به فصل تابستان است، از اوایل مرداد ماه آغاز و تا اوایل شهریور ماه ادامه دارد، اما برخی زنبور‌داران در فصل بهار عسل خود را برداشت می‌کنند که عسل‌های این فصل اندکی آبکی و رقیق است.

برداشت سالانه 500 کیلو عسل از کندو‌ها
این زنبور دار 56 ساله با اشاره به اینکه سالیانه یک بار اقدام به برداشت عسل می‌کند، خاطرنشان کرد: ما سالیانه نزدیک به 500 کیلو عسل برداشت می‌کنیم و عسل برداشتی از کندوهای عسل حدود 10 کیلو است که مقدار زیادی از آن را جهت تغذیه زنبورهای عسل در زمستان نگه می‌داریم و مابقی را با قیمت 25 هزار تومان به صورت محلی به فروش می‌رسانیم.
وی گفت: مقدار درآمد حاصل از فروش محلی عسل به سختی کفاف زندگی را می‌دهد که اگر دولت و مسئولین ذی ربط به داد زنبورداران برسند و زمینه صادرات عسل این شهرستان حتی به صورت تضمینی را به استان‌ها و کشور‌های دیگر فراهم آورند می‌تواند وضعیت کنونی زنبورداران را بهبود بخشد.
وی با بیان اینکه عوامل مختلفی در افزایش تولید عسل از کندو موثر است افزود: مناسب بودن شرایط آّب و هوا و نژاد ملکه می‌تواند در این امر مهم باشد؛ خشکسالی، گرد و غبار، سرما و گرمای زیاد، آفات و بیماری‌های داخل کندو و استفاده از سموم برای گیاهان از جمله مشکلات تولید عسل و پرورش زنبور عسل است.
ظفری با بیان اینکه زنبور داری ریسک است عنوان کرد: گرانی دارو‌ها، حمل و نقل و لوازم زنبورداری، لزوم اقامت در بیابان و شرایط نامناسب جوی و مواجه شدن با انواع حیوانات وحشی و خطرات این مسیر و حتی هزینه‌های هنگفت جهت اسکان در آن مناطق و ... از سختی این شغل است.
این کارآفرین نهاوندی ابراز کرد: کوچ دادن زنبور‌ها به نواحی گرمسیری در فصل سرما با وجود مشکلات عدیده ای همراه است ، تولید مثل و افزایش تعداد زنبوران و ممانعت از مرگ آنها در آب و هوای سرد نیز بر مشکلات دیگر می‌افزاید.
وی یادآور شد: صنعت زنبورداری، فرصتی مناسب جهت تحقق بخشیدن به شعار سال در بخش اقتصاد مقاومتی است لذا در این راستا با این حرفه برای 3 نفر به ‌صورت مستقیم اشتغال ایجاد شده است که اگر این حرفه توسعه یابد بی شک اشتغال‌زایی در آن نیز افزایش می‌یابد.
ظفری توصیه‌‌ای نیز به علاقمندان این حرفه داشت: به زنبورداری به عنوان شغل دوم پرداخته شود چرا که زنبور عسل و تولیدات آن به شدت وابسته به شرایط محیطی است و هر چند زنبور عسل هیچ زیانی ندارد اما نمی‌توان حساب دقیقی از درآمد سال این شغل داشت، ارائه یارانه و وام‌های کم‌بهره در این زمینه نیز می‌تواند به رشد و بقای این رشته مهم کمک فراوانی کند.

200 هزار کندو در استان همدان وجود دارد
عبدالحمید قدرتی، مدیر عامل اتحادیه زنبورداران استان نیز به ایکنا گفت: در حال حاضر حدود 6 میلیون کندو در سطح کشور وجود دارد که 200 هزار کندو آن مربوط به استان همدان است که از هر کندو حدود 5 کیلو عسل بهره برداری می‌شود، این در حالی است که در سال‌های دور از هر کندو 20 کیلو عسل قابل برداشت بود.
قدرتی با بیان اینکه تولید عسل گشنیز در استان بالا است اضافه کرد: از سال 76 تاکنون به دلیل تغییرات آب و هوایی، کاهش بارندگی‌های فصلی و خشکسالی‌های چند ساله شاهد کاهش میزان عسل طبیعی استان هستیم.
قدرتی عنوان کرد: در کنار خشکسالی، گردو غبار به عنوان یک عامل مهم باعث کاهش تولید عسل و افزایش تلفات زنبور‌ها می‌شود، همچنین آفات و بیماری‌های زنبور عسل در فصل زمستان و پاییز یکی دیگر از مواردی است که باعث کاهش کلنی‌های زنبور می‌شود.
وی یادآور شد: شهرستان نهاوند به عنوان یکی از مناطق مستعد استان در تولید عسل است که در فصل گرما پذیرای شمار بسیاری از کندوی عسل زنبورداران بومی و حتی کندوهای عسل مهمان از استان‌های مختلف کشور است به گونه‌ای که سالانه حدود 40 هزار کندو به این شهرستان مهاجرت داده می‌شود.

به دلیل تولید کم عسل،صادرات نداریم
مدیر عامل اتحادیه زنبورداران استان ادامه داد: استان همدان حائز رتبه نهم در تولید عسل کشور است اما از آنجا که میزان عسل تولیدی در این استان به مصرف داخل می‌رسد لذا صادرات عسل از این استان صورت نمی‌گیرد.
وی با اشاره به اینکه استان همدان در پرورش ملکه جزء استان‌های مطرح کشور است گفت: متأسفانه برخی افراد در راستای منافع شخصی خود اقدام به قاچاق ملکه می‌کنند که این خود باعث کاهش تولید عسل و کیفیت آن می‌شود چرا که ملکه‌های استان متناسب با آب و هوا و اقلیم همدان پرورش یافته‌اند لذا حضور جدی و پیگیرانه مسئولین ذی‌ربط در این حوزه اقدامی ضروری است.
قدرتی با تأکید بر اینکه درحال حاضر نبود صنایع بسته بندی استاندارد در کشور یکی از مهم ترین مشکلات صادرات مواد خوراکی و محصولات کشاورزی محسوب می‌شود اظهار کرد: عسل ایران در ترکیه بسته بندی می‌شود و به کشور‌های دیگر صادر می‌شود گاها نیز مشاهده شده است که عسل ایران با نام عسل ترکیه به فروش رسیده است.

تغییرات آب و هوایی عاملی جهت روی آوردن زنبورداران به عسل صنعتی
مدیر عامل اتحادیه زنبورداران با بیان اینکه بسیاری از زنبور داران به دلیل تغییرات آب و هوایی به عسل صنعتی روی آورده‌اند افزود: در صورت مساعد بودن شرایط جامعه بسیاری از مشاغل می‌تواند سودآور و مفید باشند که زنبورداری نیز از این قاعده مستثنی نیست اما در صورت بحرانی بودن وضعیت بی شک هیچ حرفه‌ای پاسخگوی نیاز‌های انسان نخواهد بود
وی گفت: در چند سال اخیر تسهیلات خوبی جهت توسعه صنعت زنبورداری در استان ارائه شده است که سال گذشته این رقم حدود 10 میلیارد تومان بوده است در سال جاری نیز حمایت‌های خوبی از سوی جهاد کشاورزی از زنبورداران به عمل آمده است اما مهمترین عوامل بازدارنده در این حوزه، تحریم‌ها و رکود‌های اقتصادی است.
قدرتی با بیان اینکه اسدآباد، ملایر، نهاوند و همدان جزء شهرستان‌های برتر تولید عسل در استان هستند ادامه داد: میزان تولید عسل طبیعی یا عسل گیاهان دارویی پایین است و مصرف آن نیز در حد پایینی است اما این نوع سعل دارای قیمت بالایی است، حال عسل صنعتی از قیمت و کیفیت پایینی برخوردار است
محمد نظر پور، معاون بهبود تولیدهای دامی جهادکشاورزی همدان نیز اظهار کرد: زنبور داری یک فعالیت سبز بدون آلودگی است و می‌توان گفت که مکمل طبیعت است و بر خلاف دیدگاه بیشتر مردم نسبت به زنبورداری و زنبور عسل که تنها به تولید عسل و موم می‌اندیشند گرده افشانی این خلقت زیبای خداوند، خدمت اصلی او به حفظ محیط زیست و طبیعت است.
نظر پور اضافه کرد: پس از آخرین سر شماری انجام شده در شهریور سال 95، دو هزار و 300 زنبور در استان وجود دارد و حدود 203 هزار کلنی زنبور است گفتنی است شهرستان ملایر رتبه نخست تعداد کندو و تولید عسل استان را داراست شهرستان رزن نیز در مقام اول تعداد زنبورداران استان است.
وی گفت: میزان تولید عسل در سال 95، 1960 تن بوده است که نسبت به سال 94، 15 درصد افزایش داشته است میانگین کلنی هر کندو 91 عدد است که نسبت به سال قبل خود 11 درصد رشد داشته است، سرانه تولید عسل در استان 1100 گرم است که استاندارد سرانه مصرف جهانی 2 کیلو گرم است تعداد زنبورداران استان در سال گذشته نیز نسبت به سال 94، 6 درصد رشد داشته است.

برآورد برداشت 2000 تن عسل در سال جاری
نظر پور با بیان اینکه برآورد تولید عسل در سال 96، حدود 2000 تن است گفت: استان همدان از نظر تعداد زنبوردار در سطح کشور حائز رتبه 14، از نظر تعداد کندو در مقام 11 و در تولید عسل در کشور رتبه 9 را دارد، با توجه به آب و هوای مساعد و مناسب و تعداد اندک روز‌های گرد و غباری در این استان یش بینی می‌شود مقدار عسل تولیدی استان در سال جاری همانند سال قبل باشد.
معاون بهبود تولیدات دامی استان ادامه داد: با وجود تلاش و زحمات فراوان زنبورداران جهت دست یافتن به عسل طبیعی، حضور عسل‌های تقلبی در بازار آن هم با قیمت پایین مانعی محکم در برابر معادلات زنبورداران است که در این میان جهت رفع این معضل نظارت و رسیدگی دستگاه‌های غذا و دارو و اداره استاندارد امری جدی است.
نظرپور عنوان کرد: گرد و غبار یکی دیگر از مشکلاتی است که زنبورداران با آن دسته و پنجه نرم می‌کنند اما خوشبختانه طی دو سال گذشته این بحران خسارت چندانی به بار نیاورده است، گفتنی است به هر اندازه که گرد و غبار در هوا افزایش یابد میزان تولید عسل افت و تلفات افزایش می‌یابد امسال نیز اگر وضعیت جوی مناسب باشد تولید عسل خوب خواهد بود.
وی با بیان اینکه استان همدان یکی از استان‌های مطرح در تولید ملکه و تلقیح مصنوعی زنبور عسل در سطح کشور است افزود: نوع نژاد ملکه یکی از عوامل مهم در و موثر در تغییرات جمعیت کندو و میزان تولید عسل است نژاد قالب در استان ملکه‌های بومی است اما نژاد کارنیکا نیز به عنوان یک نژاد بومی شده از سالیان قبل در سطح کندو‌های استان استفاده می‌شود.
این مقام مسئول با اشاره به اینکه استان همدان در حوزه پرورش ملکه به خود کفایی دست یافته است گفت: 3 مرکز پرورش ملکه در استان وجود دارد که 2 مرکز در شهر همدان و یک مرکز در شهرستان فامنین قرار دارد این استان در حال حاضر به به عنوان یک استان مطرح در کشور به استان‌های دیگر ملکه صادر می‌کند
نظر پور عنوان کرد: حال با وجود توانمندی‌های موجود در استان متأسفانه شاهد قاچاق ملکه توسط برخی افراد سودجو هستیم که ادارات و دستگاه‌های متولی باید به این امر مهم رسیدگی کنند.

زنبورداری حرفه‌ای سیار با سرمایه اندک
وی یادآور شد: زنبورداری حرفه است که نیاز به سرمایه گذاری هنگفت که یک محل ثابتی ندارد لذا می‌توان گفت که زنبورداری حرفه ای است که در حال حاضر 2300 زنبوردار در این حرفه مشغول به فعالیت هستند که همراهی 2 شخص دیگر با این رقم می‌تواند میزان اشتغال‌زایی را در سطح استان بالا ببرد.
معاون بهبود تولیدات دامی استان با تأکید بر اینکه 6 تعاونی تولید عسل در شهرستان‌های استان وجود دارد خاطر نشان کرد: با وجود مشکلات موجود در حوزه بسته بندی‌های این محصول به صورت استاندارد، استان همدان جزء صادر کننده‌های عسل نیست که امیدواریم هر چه زودتر این مشکل برطرف شود و روزی شاهد صادرات مستقیم عسل از استان همدان باشیم.
نظرپور اظهار کرد: کیفیت عسل هر استان و منطقه ای متناسب با شرایط آب و هوایی آن منطقه و نوع و میزان گل‌هایی است که در آنجا وجود دارد حال استان همدان با آب و هوای کوهستانی و مناطق پوشیده از گل و گیاه عسل با کیفیتی تولید می‌کند که این ادعا را می‌توان با کسب رتبه 9 این استان در سطح کشور اثبات کرد.
این مقام مسئول گفت: سرانه مصرف عسل در استان همدان با رقم 950 گرم در سال در وضعیت رضایت بخشی قرار دارد چرا که سرانه مصرف این محصول در دنیا 250 گرم است اما نباید فراموش کرد که این رقم در کشور‌های توسعه یافته حدود 3 کیلوگرم در سال است که امیدواریم روزی این استان بتواند به این رقم دست یابد.
وی در پایان اشاره کرد: عسل قبل از اینکه یک غذا باشد داروی شفا بخشی است که قرآن و احادیث از آن به کرات یاد کرده‌اند.

با به‌کارگیری دستورات قرآنی و نگاه عمیق به این آیات الهی می‌توانیم راهکارهایی در جهت اقتصاد مقاومتی و تکیه به توانایی ها و ظرفیت های خدادادی به خودکفائی هایی در استان دست یابیم.

گزارش از لیلا خدائی