«انحراف رسانه ای»، نتیجه عدم توازن و تعادل در مصرف رسانه ای

 حسن بشیر، رئیس هیئت علمی دومین همایش بین المللی سواد رسانه ای و اطلاعاتی در گفت وگو با خبرگزاری بین المللی قرآن(ایکنا) به تشریح اهمیت سوادرسانه ای و فرصت ها و چالش های کاربران فضای مجازی پرداخت که در ادامه می‌خوانیم:

بشیر، ابتدا در پاسخ به این پرسش که با وجود فراگیری اینترنت و شبکه های اجتماعی در ایران همچنان کارشناسان، سواد رسانه ای را مهمترین چالش کاربران فضای مجازی می دانند، مهمترین نشانه ها و مصادیق وجود این چالش و به عبارتی کم سوادی رسانه ای در ایران چیست؟ گفت: شناخت رسانه ای و فهم ما در رابطه با چگونگی بکارگیری رسانه ها و توانایی ما در تعیین ظرفیت های رسانه ای برای بکارگیری بهینه و مفید آنها حائز اهمیت حیاتی است. متاسفانه ما در ایران در این زمینه ها کاستی های فراوان داریم. به همین دلیل تاکید می شود که سواد رسانه ای که درجاتی از فهم رسانه ای را می تواند در شیوه بکارگیری ما از رسانه ها تعیین کند، باید تقویت شود. تقویت و توانمندسازی سواد رسانه ای به معنای، توانمندسازی افراد جامعه در نحوه بکارگیری رسانه ها، فهم عمیق‌تر از کارکردهای آنها و تفکیک و تمایزسازی میان محتوای آنها است. عدم توازن و تعادل در مصرف رسانه ای، به ویژه در رابطه با شبکه های اجتماعی، بیانگر نوعی از «انحراف رسانه ای» است. این انحراف از طرفی ریشه در شناخت ما از رسانه ها دارد و از سوی دیگر، در عدم توانایی ما در چگونگی بهره برداری از ظرفیت های رسانه ای. به همین دلیل، سواد رسانه ای در این زمینه بسیار مهم و حیاتی است. جامعه ای که نداند چگونه از ظرفیت های خود و رسانه ها بخوبی استفاده کند، با بحران های مختلف روبرو می شود.  

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) با توجه به اینکه سواد رسانه ای نیازمند فهم و ارزیابی مجدد توسط اندیشمندان و پژوهشگران و دولتمردان است در پاسخ به اینکه سیاست های راهبردی و برنامه های کوتاه مدت و دراز مدت دستگاههای فرهنگی تا چه حد معطوف به افزایش سواد رسانه ای در کشور بوده است؟ گفت: متاسفانه تا کنون ما درباره مفهوم سواد رسانه ای و مصادیق نظری و عملی آن اتفاق نظر نداریم. این خود اولین چالش در این زمینه است. مساله دیگر، بحث مربوط به چگونگی آموزش این سواد در سطح فردی و اجتماعی است. آموزش سواد رسانه ای، اگر چه خود جزیی از سواد رسانه ای است، اما یک جزء کلان و مهم و مقدّم برای مراحل دیگر است. در این زمینه نیز ما تجربیات سایر کشورهای جهانی به شکل عمیق و استدلالی مورد تحلیل قرار نداده ایم تا اینکه بتوانیم از این تجربیات به خوبی استفاده کنیم و طراحی مناسب در کشور به وجود آوریم. به همین دلیل سیاست ها و راهبردها، از نوعی «خلأ اطلاعاتی» برخوردار هستند. این خلأ اطلاعاتی باعث شده است که راهبردها و سیاست ها از دانش کافی نظری و اجرایی برخوردار نباشند و به همین دلیل است که مشاهده می کنیم جامعه علی‌رغم طرح این مفهوم در سطوح مختلف واکنش مناسب به آن نشان نداده اند.

حسن بشیر در پاسخ به این سوال که آیا تدوین و تالیف کتاب سواد رسانه ای در مقطع دبیرستان می تواند در ارتقای سواد رسانه ای موثر باشد؟ تصریح کرد: بحث آموزش سواد رسانه ای، بحث بسیار مهم و حیاتی در ایجاد زمینه مناسب برای موفقیت سواد رسانه ای است. بنابراین، هر اقدامی در این زمینه می تواند مفید باشد. مهم این است که این آموزش به شکل مناسب و فرایندی صورت گیرد.

سپس وی به تشریح مهمترین نقاط قوت و ضعف های این کتاب پرداخت و گفت: درباره نقاط قوت و ضعف های این کتاب تا کنون گفتگوها زیادی صورت گرفته و نظرات مختلفی مطرح شده اند. آنچه که در این زمینه مهم  است این که ما در دو سطح باید چنین موضوعی را ارزیابی کنیم، در سطح محتوایی و در سطح تاثیرگذاری. در سطح محتوایی، همیشه کار آغازین دارای ضعف و قوت هایی است و نمی توان در این زمینه بدون توجه به سطح دانش موجود در تدوین این مسائل ارزیابی مناسبی را انجام داد. در سطح تاثیرگذاری نیز نمی توان بدون گذشت زمان کافی، ارزیابی لازم را انجام داد. علیرغم اینکه شاید بیش از 20 سال است که مفهوم و مصادیق سواد رسانه ای در سطح جهان مطرح شده اند، اما هنوز ما در این زمینه در آغاز راه هستیم و باید با ارزیابی مداوم به یک جمع بندی نهایی و واقعی برسیم.

دکتری جامعه شناسی ارتباطات بین‌الملل از دانشگاه لیستر انگلستان در ادامه گفتگوی خود با ایکنا در پاسخ به اینکه داخلی سازی بازی های کامپیوتری، اپلیکیش ها و... تا چه حد می تواند بر بهینه سازی استفاده از فضای مجازی توسط کاربران موثر باشد؟ بیان کرد: هر حرکتی که متکی بر فرهنگ داخلی کشور باشد و عناصر اساسی آن فرهنگ را داشته باشد یک حرکت موفقی است. درونی سازی فرهنگی و فکری با بهره گیری از تجربیات جهانی و ایجاد تمایز درست میان خوبی ها و بدی ها می تواند عامل موفقیت اجتماعی و سیاسی باشد. از طرف دیگر، درونی سازی فعالیت در فضای مجازی، متکی بر توانایی های درون کشور با توجه به فرهنگ و اخلاق جاری در آن می باشد و این مساله در بهینه سازی فضای موجود تاثیرگذار است.

سپس بشیر به اهداف و دستاوردهای همایش بین المللی سواد رسانه ای اشاره کرد و گفت: نخستین همایش ملی سواد رسانه ای با موضوع: سواد رسانه ای و مسئولیت اجتماعی بر اساس بند 7 حکم مورخ 14 شهریور ماه 1394 مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) برای اعضای شورای عالی فضای مجازی کشور، برگزار شد.

از اهداف اصلی این همایش «گفتمان سازی سواد رسانه ای و مسئولیت اجتماعی» در سطح کشور بود.

همایش مزبور دست آوردهای ارزشمندی را در این زمینه به دست آورد که به چند مورد اشاره می گردد.

1- فرهنگ‌سازی و آموزش مهارتهای استفاده از رسانه های نوین

2-ارتقای سطح علمی و آموزشی 3000 نفر از معلمان سواد رسانه ای کشور

3-توسعه ادبیات سواد رسانه ای، اخلاق حرفه ای و مسئولیت اجتماعی با جذب 322 چکیده که 170 چکیده منتخب در کتاب چکیده مقالات همایش منتشر شد. همچنین 60 مقاله حائز امتیاز ارائه در پنل های اختصاصی شد.

4-ایجاد بخش ویژه تجربی-کاربردی با هدف مستندسازی تجربیات موفق در آموزش سواد رسانه ای

5-برگزاری 10 نشست اتاق های آزاد اندیشی در حوزه سواد رسانه ای

6-تقدیر از پیشکسوتان سواد رسانه ای و نقد کارهای صورت گرفته در حوزه سواد رسانه ای

7-ایجاد کانال تلگرامی پرمخاطب سواد رسانه ای و مسئولیت اجتماعی برای گسترش ادبیات این حوزه

8-مشارکت در دوره های تربیت مربی سواد رسانه ای

9-تشکیل انجمن سواد رسانه ای ایران

10-تدوین طرح 10 برابر کردن تولید محتوا در فضای مجازی

11-حمایت از تالیف و ترجمه 10 کتاب در حوزه سواد رسانه ای

دومین همایش سواد رسانه ای کشور جهشی در این زمینه به شمار می آید که در تلاش است مسائل این حوزه مهم ارتباطی-فرهنگی را به شکل  تر و عینی تر مورد بحث و بررسی قرار داده و الگوهای عملی و اجرایی و کاربردی مناسب را ارائه دهد. به همین دلیل اولین حرکت تغییر نام همایش به «همایش سواد رسانه ای و اطلاعاتی» در جلسه هیئت علمی همایش بود که این همایش را از جنبه های مختلف غنی تر خواهد کرد. دومین اقدام در این زمینه، بین المللی کردن این همایش است. دومین همایش در این رابطه با مشارکت برخی از اندیشمندان بین المللی برگزار خواهد شد. خانواده و رابطه آن با سواد رسانه ای و اطلاعای، محور مهم بحث دومین همایش سواد رسانه ای خواهد بود. این همایش با توجه به حوزه های مختلف سبک زندگی، اینترنت سالم، مفید و ایمن، آموزش های سوادرسانه ای، مدیریت مصرف رسانه ای و اطلاعاتی  در فضای مجازی، سواد رسانه ای و اخلاق شهروندان در دنیای مجازی مباحث خود را مطرح خواهد کرد.

دومین همایش بین المللی سواد رسانه ای با مشارکت استادان دانشگاه های مختلف کشور و پژوهشگران این حوزه و در سطح بین المللی برگزار خواهد شد و انتظار می رود که بتواند در دو سطح نظری و عملی- کاربردی به دست آوردهای قابل توجهی نائل شود.