بهره‌مندی از هدایت الهی مستلزم نگاه عادلانه به قرآن است/ جامعه قرآنی در گرو عمل به قرآن است
گروه معارف: یک محقق و پژوهشگر دینی گفت: بهره‌مندی از هدایت قرآن در روابط سیاسی، فرهنگی و اجتماعی جامعه، مستلزم نگاه عادلانه داشتن به قرآن است.
بهراد بهشتی، محقق و پژوهشگر دینی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از اصفهان، در رابطه با عمل به آموزه‌های قرآنی در مناسبات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اظهار کرد: قرآن کتاب هدایت است و خداوند درباره قرآن در آیه 82 سوره اسراء می‌فرماید: «وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ وَلَا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَسَارًا؛ ما آنچه را براى مؤمنان مايه درمان و رحمت است از قرآن نازل مى كنيم ولى ستمگران را جز زيان نمىافزايد».
وی در توضیح این آیه گفت:کسانی که ستمکار هستند، نه تنها از قرآن بهره‌ای نمی‌برند، بلکه هدایت نشده و این کتاب برای آنان شفا و رحمت و هدایت نیست و مایه خسارت و آسیب خواهد شد. نکته جالب اینکه در این آیه، خداوند ظالمین را دربرابر مومنین قرار داده؛کسی که ظلم کرده و حق دیگران را پایمال می‌کند ولو اینکه خود را مومن نشان دهد، مومن واقعی نیست. مومن واقعی کسی است که ظلم نمی‌کند و در رفتارش عدالت دارد.
بهشتی ادامه داد: بنابراین طبق این نکته کسانی که در روابط سیاسی، فرهنگی، اجتماعی‌شان در جامعه به عدل رفتار می‌کنند؛ یعنی حق هرکسی را به او می‌دهند، مومن واقعی هستند. البته قرآن آموزه‌های مختلف و ظاهر و باطنی دارد، حتی در برخی روایات 7 تا 70 بطن برای قرآن برشمرده‌اند که برخی از بطون آن را تنها افرادی خاص از اولیای الهی متوجه می‌شوند.
این محقق و پژوهشگر دینی افزود: البته قرآن برای همه قابل استفاده است، اما به شرط اینکه با پیش‌فرض عدالت به سراغ آن بروند. اگر کسی با پیش‌فرض غیرعادلانه به سراغ قرآن رفت ماحصل آن چیزی به جزء خسارت نیست. به طور مثال در گذشته خوارج افرادی بسیار اهل قرآن، اما منحرف بودند و این قرآن خواندن و زهد و پارسایی و خشک مقدسی‌شان باعث شد که تنها از قرآن خسارت نصیب آنان شود. درعین حال امروز هم نمونه این را در گروه‌هایی مثل داعش و القاعده و تندروهایی می‌بینیم که اگرچه خود را منتصب به قرآن می‌دانند، ولی واقعیت این است که جز ظلم و ستم و حق‌کشی کاری نکرده‌اند و لذا برداشت آنان از قرآن تنها خسارت است.
بهشتی خاطرنشان کرد: مولانا به زیبایی می‌فرماید: «زانکه از قرآن بسی گمراه شدند/ زین رسن قومی درون چه شدند/مر رسن را نیست جرمی ای عنود/ چون تو را سودای سر بالا نبود»؛ یعنی کسانی که سودای سربالا داشته باشند، قرآن برای آنان مانند ریسمانی است که آنان را یا به درون چاه ظلمت و یا به عرش می‌برد، یعنی افراد ظالم از این قرآن نه تنها هدایت نشده، بلکه گمراه می‌شوند.
وی گفت: اگر بخواهیم در روابط سیاسی، فرهنگی و اجتماعی جامعه از هدایت قرآن بهره ببریم، باید سودای سربالا و نگاه عادلانه داشته باشیم. با این پیش‌فرض می‌توانیم آیات قرآن و ظاهر و باطن آن را به شکل دیگری بخوانیم.
وی خاطرنشان کرد: خداوند در قرآن می‌فرماید «إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إيتاءِ ذِي الْقُرْبي وَ يَنْهي عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ الْبَغْيِ يَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ؛ خداوند به شما فرمان مى دهد تا براى پدید آمدن جامعه‌اى صالح، با مردم به عدل و داد رفتار کنید و به آنان نیکى کنید و حق خویشاوند را به او بپردازید، و شما را از کار زشت و ناپسند و از ظلم و سرکشى باز مى‌دارد. خدا به شما پند مى‌دهد، باشد که دریابید نیک‌بختى شما در به کار بستن این اندرزهاست»(نحل،90). در این آیه خداوند پیامی را به همه انسان‌ها فراتر از زمان و مکان ابلاغ می‌کند.
بهشتی ادامه داد:ظلم و ستم و عدل و داد مورد بحث در این آیه هر زمانی در قالب همان زمان جلوه‌گر می‌شود. اگر شما آن حقوقی را که برای افراد به رسمیت شناخته شده در هر زمان ادا کنید، به امر الهی عمل کرده‌اید، اما اگر پوسته و ظاهر قرآن را در نظر بگیرید، به این آیه عمل نخواهد شد. اگر حق دیگران را حتی به نام دین و یا به نام خدا پایمال کردیم، مرتکب منکر شده‌ایم که این امر پذیرفتنی نیست.
وی با اشاره به آیه 70 سوره اسراء، «وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَني آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْر ِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى كَثير ٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضيلا ً»، گفت: این کرامت ذاتی انسان‌ها یکی از اصول اساسی قرآن است؛ یعنی از نظر خداوند همه انسان‌ها صرف نظر از دین و مذهب و عقیده و جنس و نژاد و زبان نزد خداوند محترم هستند. این همان چیزی میباشدکه در دنیای امروز، حقوق بشر نام گرفته است.
وی با اشاره به آیه 17 و 18 سوره زمر «فبشر عِبَادِ الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ؛ پس بشارت ده به آن بندگان من كه به سخن گوش فرامىدهند و بهترين آن را پيروى مى‌كنند»، ادامه داد:ا ین آیه یک درس اجتماعی سیاسی برای ما به دنبال دارد؛ درسی که حاکمان امور را موظف می‌کند، فضا را تا حدی باز کنند که هر صدا و سخنی شنیده و زمینه انتخاب درست فراهم شود. یعنی اگر کسی می‌خواهد آزادی بیان را محدود کند، به این آموزه بلند قرآنی عمل نکرده است.
وی درخصوص امر به معروف و نهی از منکر بیان کرد: مطابق سخن امیرالمومنین علیه السلام در نهج البلاغه، امر به معروف و نهی از منکر صرف نظر از مسائل جزئی، یک پدیده بزرگ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است و تنها زمانی تحقق می‌یابد که به افراد مختلف از جمله اهل قلم و مطبوعات و رسانه‌ها اجازه داده شود آزادانه بتوانند به همه رفتارها و احزاب انتقاد کنند و آزادی بیان داشته باشند و به تعبیری این‌ها روابط مهم قرآنی است.
این محقق و پژوهشگر دینی اضافه کرد: امکان دارد در جوامعی این رفتارها پیاده شود که در این صورت آن جامعه، جامعه‌ای قرآنی است، حتی اگر نامی از قرآن میان‌شان نباشد. اما اگر جامعه‌ای هست که قرآن در آن خوانده می‌شود، اما به پیام‌های آن عمل نمی‌شود، حتی اگر نام قرآن را هم داشته باشد، جامعه قرآنی نیست. امیرالمومنین علیه السلام در وصیت خودشان فرمودند « الله الله في القرآن، فلايسبقكم الي العمل به احد غيركم»؛ایشان به مسلمانان توصیه می‌کنند که مراقب قرآن باشید و مراقب باشید که دیگران در عمل به قرآن از شما پیشی نگیرند.حال ما باید توجه کنیم که چیزی که مهم است نه صرفا خواندن قرآن، بلکه فهمیدن پیام‌های آن است. این پیام‌ها باید سرلوحه همه مردم در تمام روابط فردی و اجتماعی‌شان شود.
به گفته بهشتی، اگر خداوند در قرآن به ما پیام می‌دهد که روابط اقتصادی شما نباید مبتنی بر ستمگری و ستم‌پذیری باشد، این روابط اقتصادی در هر زمان به یک شکل جلوه‌گر می‌شود و باید توجه کنیم که در روابط‌مان، ظلم کردن و ظلم پذیرفتن رایج نشود.اگر چنین شد ما به هدایت قرآنی عمل کرده‌ایم و در غیر این صورت نمی‌توانیم خودمان را یک جامعه قرآنی بدانیم.
وی در پایان گفت: چنین جامعه‌ای شاید در روز قیامت مشمول این آیه و شکایت پیامبر قرار بگیرد «وَقالَ الرَّسولُ يا رَبِّ إِنَّ قَومِي اتَّخَذوا هٰذَا القُرآنَ مَهجورًا؛ و پیامبر عرضه داشت: «پروردگارا! قوم من قرآن را رها کردند».( فرقان،30)
