سه شرط نقد ترجمه‌های قرآن/ سرقت ادبی ترجمه‌ها درد جامعه است
گروه ادب ــ صاحب «تفسیر کوثر» با اشاره به سه شرط نقد ترجمه‌های قرآن گفت: ناقد باید آشنا به زبان و ادبیات عرب و تفسیر بوده و انصاف داشته باشد.
آیت الله یعقوب جعفری، مترجم و صاحب «تفسیر کوثر» در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا درباره ضرورت نقد علمی ترجمه‌های قرآن گفت: تعداد ترجمه‌های فارسی قرآن بسیار زیاد است و در دو دهه اخیر ترجمه‌های متعدد و خوبی ارائه شده است، اما هیچکدام کامل نیست و نمی‌تواند کامل باشد؛ چرا که کار بسیار دشواری است و هر چقدر هم خوب باشد، نمی‌توان آن را قرآن دانست.
وی افزود: در اغلب ترجمه‌هایی که دیدم، خطاها و لغزش‌هایی وجود دارد، اما در برخی زیاد و در برخی دیگر کم است و نقدهایی هم که به این ترجمه‌ها می‌شود، مسئله‌ای را که ناقد در نظر نمی‌گیرد، این است که در آیات مختلف تفسیرهای مختلفی وجود دارد و ممکن است مترجم یکی از آن تفسیرها را در نظر گرفته و ترجمه خود را انجام می‌دهد، اما ناقد بدون نگاه به این تفسیرها، تصور می‌کند ترجمه اشتباه است.
آیت‌الله جعفری در ادامه عنوان کرد: در مؤسسه ترجمان وحی که بر روی ترجمه‌های قرآن کار می‌کند و نشریه‌ای نیز منتشر می‌کند که گهگاهی ترجمه‌های قرآن در این نشریه نقد و بررسی می‌شود و معیار نیز در این نقدها همین است که وقتی یک ترجمه براساس یک قول تفسیری است، نمی‌توان به آن ترجمه ایراد وارد کرد که غلط است و می‌توان آن قول را بررسی کرد؛ از این رو منتقد باید اهل فن باشد تا بتواند به نقد این ترجمه‌ها بپردازد. به عنوان مثال ترجمه حجت الاسلام محمدرضا صفوی براساس تفسیر المیزان است که ممکن است وی، قولی را انتخاب کرده باشد که آن را نپذیریم که در این صورت نمی‌توان به وی ایراد گرفت.
وی تصریح کرد: نقدهایی که برای ترجمه‌ها نوشته شده و اخیراً هم تعدادشان در مجلات و نشریه‌ها فراوان شده است، نقدهای مفید و دارای نکته‌های ظریف در معارف قرآنی است که مطالعه آنها را توصیه می‌کنم و همچنین مجموعه هشت جلدی از سوی مؤسسه ترجمان وحی درباره نقد ترجمه‌ها منتشر شده و از ابتدا که شهید مطهری نقدی را بر ترجمه حسین پاینده نوشت، از آن مقاله آغاز شده و تا سال 96 را شامل می‌شود؛ از این رو کسی که ترجمه و یا نقد ترجمه را انجام می‌دهد، ضروری است که آنها را مطالعه کند.
این مفسر قرآن با اشاره به ویژگی‌های منتقد ترجمه‌های قرآن بیان کرد: شرط اول برای نقد ترجمه‌های قرآن این است که فرد با تفسیر آشنا باشد، شرط دوم این است که با زبان عربی و ظرافت‌های آن آشنا باشد و شرط سوم انصاف است؛ چرا که نقدهایی را دیده‌ام که از باب حب و بغض ایرادهایی گرفته می‌شود که نه تنها سازنده نیست، بلکه مخرب نیز هست.
وی در ادامه درباره ترجمه‌های مخاطب‌محور که سعی دارند ترجمه‌هایی ارائه دهند که به زبان مخاطب امروز نزدیک باشد، گفت: ترجمه باید در هر سطحی انجام شود، هم در سطح ادبیات رایج عمومی که برخی از ترجمه‌ها بر همین اساس است و هم براساس ادبیات فاخر باشد تا مخاطب براساس نیاز و فهم خود آنها را انتخاب کند، هر چند قرآن، کلام خداوند است، اما نیاز است که هر دو نوع ترجمه وجود داشته باشد. این موضوع در رابطه با تفسیر قرآن صدق می‌کند.
آیت الله جعفری همچنین به خطاهای ترجمه‌های قرآن اشاره کرد و گفت: ترجمه‌هایی که براساس یک تفسیر انجام می‌شوند، نمی‌توان به آنها ایراد گرفت، مگر اینکه خطا در تفسیر باشد، که می‌توان آن را نقد کرد. از سوی دیگر برخی از خطاها از سواد اندک مترجم ناشی می‌شود؛ چرا که آشنایی به علوم مختلف مانند ادبیات و مفاهیم زبان عربی، صناعات و ظرافت‌ها و ریزه‌کاری‌های ادبی زبان عربی و ... برای انجام ترجمه ضروری است و یا برخی ندانسته دچار لغزش می‌شود و یا برخی از آنها نیز از طریق غلط‌های تایپی وارد ترجمه شده‌اند؛ از این رو ترجمه به اندازه حساس است که باید ده‌ها بار ویراستاری و تصحیح شود.
صاحب «تفسیر کوثر» در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه ترجمه می‌تواند به انس با قرآن کمک کند، عنوان کرد: این موضوع مؤثر است، اما انس با قرآن و فهم متوسط مفاهیم قرآنی نیازمند مطالعه تفسیر قرآن است و با ترجمه نمی‌توان به این هدف دست یافت؛ چرا که توضیح زیادی در رابطه با آیات قرآن بیان نشده است، به همین دلیل باید ترجمه را ببیند و سپس تفسیر هم بخواند.
وی در ادامه در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه با وجود ترجمه‌های بسیار از قرآن، آیا باز هم نیاز به ترجمه‌های جدیدتری داریم، بیان کرد: اشکالی ندارد، هر ترجمه جدیدی، ظرافت‌های خاصی دارد و کاملاً تکراری نیست، البته در این راستا ترجمه‌هایی را دیده‌ام که نمی‌توانم نام آنها را ببرم، اما چندین ترجمه را در کنار هم قرار داده و از آنها اقتباس، مونتاژ یا کپی کرده‌اند که آنها را کنار می‌گذاریم، اما اگر ناقد اهل فن باشد می‌تواند و باید آنها را افشا کند.
آیت الله جعفری در ادامه به ضعف جریان نقد در کشور اشاره کرد و گفت: این درد جامعه است که سرقت ادبی در هر حوزه‌ای رخ می‌دهد و این ویژه جامعه امروز نیست و در گذشته نیز وجود داشته است، اما امروز امکانات خوبی در دسترس قرار دارد که می‌توان این سرقت‌های ادبی را تشخیص داد. در گذشته اگر سرقتی هم انجام می‌شد، فرد با خط خود می‌نوشت، اما امروز بدون هیچ زحمتی، آن را (کپی –پیست) می‌کنند و اینها درد جامعه است.
گفت‌وگو از سمیه قربانی
انتهای پیام
