الزامات حل معضلات محیط زیستی کلان‌شهرها
گروه اقتصاد ــ در عصر شهرنشینی که تحت لوای الگوهای سرمایه‌داری شکل می‌گیرد، مسائل محیط‌زیستی محصول همان سازوکارهایی هستند که به ایجاد و توسعه فضایی شهرنشینی در مقیاس‌های مختلف جهانی تا محلی دامن می‌زنند.
حمیدرضا تلخابی، فارغ‌التحصیل دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، در یادداشتی که در اختیار ایکنا قرار داده، به بررسی الزامات حل معضلات محیط‌زیستی کلان‌شهرها پرداخته که به شرح ذیل است:
مسائل محیط‌زیستی و به ویژه آلودگی هوا، پدیده‌ای فضایی است و در چهارچوب قانونمندی‌های فضایی قابل‌فهم می‌باشد. این پدیده ازآنجایی‌که در مقیاس منطقه‌ای شکل می‌گیرد، شناخت و حل آن نیز مطالعات و سیاست‌های یکپارچه‌ای را طلب می‌کند. رشد جمعیت و پدیده شهرنشینی و شکل‌گیری مناطق کلان‌شهری، خصیصه‌ای است که از قریب به یک قرن اخیر در سطح جهان پدیدار شده و در عصر کنونی نیز با شتاب فراینده‌ای در جریان است، به‌طوری‌که بر مبنای آمارهای رسمی در سال 2016، بالغ بر 512 کلان‌شهر با بیش از یک‌میلیون نفر جمعیت در گستره جهان شناسایی شده است.
اخیراً جغرافیدان شهری برجسته، «جان رنی شورت»، در تبیین این جریان غول‌آسای شهرنشینی، نظریۀ «شهرگرایی معاصر» را ارائه کرده است. به‌رغم اهمیت و جایگاه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مناطق کلان‌شهری در مقیاس کشورها، اما طی نیم سدۀ اخیر به‌تبع رشد گسیختۀ شهری، پیامدهای محیط زیستی گسترده‌ای دامن‌گیر این مناطق شده‌اند که خود هم علت و هم معلول بسیاری از مسائل دیگر به حساب می‌آیند. در این میان، کلان‌شهر تهران از بدو انتخاب به‌عنوان پایتخت سیاسی کشور، دو خصلت همزمان شامل رشد شهر اصلی و برون‌افکنی و اشغال شتابان فضا در هاله‌های کلان‌شهری را در خود تجربه کرده است و این پیامدها از آغاز قرون سیزدهم و همراه خوانش جامعۀ ایرانی از نوگرایی، با صفات خاص خود بسط یافته و طی نیم سدۀ اخیر (با پذیرش مقداری مسامحه)، مسائل و چالش‌های برآمده از آن را، تولید و جهت بخشیده است.
مسائل محیط‌زیستی تهران، بازتابی است از تعامل نیروهای درونی و بیرونی است که اشکالی از مسائل کلان و خرد را در بازه‌های زمانی مختلف و مقیاس‌های فضایی گوناگون پدید می‌آورند. نتایج پژوهش‌های مختلف نشان می‌دهد که رشد لجام‌گسیخته شهر تهران باعث شکل‌گیری کهکشانی از کانون‌ها شهری و روستایی در هالۀ کلان‌شهری تا شعاع 70 کیلومتری تهران شده است.
بخش عمده‌ای از ساکنان این سکونتگاه‌ها برای اشتغال به شهر تهران و کانون‌های پیرامون وابسته هستند. به دلیل ضعف زیرساخت‌های حمل و نقلی، عمدۀ سفرهای آونگی بین تهران و سکونتگاه‌های پیرامون به وسیله وسایل نقلیۀ شخصی (و موتوری) صورت می‌گیرد که عامل بیش از 85 درصد منابع آلودگی هوا هستند. بنابراین شناخت دامنۀ شکل‌گیری مسائل محیط‌زیستی تهران، منوط به فهم پیوندهای فضایی آن در مقیاس‌های محلی، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای با لحاظ ساختار و ویژگی‌های بستر طبیعی آن است. امروزه عدم شناخت صحیح از ساختارها و سازوکارهای پدیدآورنده مسئله محیط زیست، منجر به اخذ تصمیماتی در مدیریت شهری شده است که خردنگر و فاقد کارایی لازم در حل این مسائل هستند.
ضروری است به منظور تقلیل و حل این مسائل، سیاست‌های حمل‌ونقلی جدید از جمله شبکۀ ریلی با لحاظ زیرساخت‌ها و نیازمندی‌های کل منطقۀ کلان‌شهری در یک مجموعۀ پیوسته، تهیه و اجرایی شوند. همچنین از آنجایی که مسائل محیط‌زیستی به ویژه آلودگی هوا در یک بستر طبیعی خاص (بادهای غربی و توپوگرافی) و در مقیاس شهر و منطقه شکل می‌گیرند و حومه‌ها نیز همپای شهر اصلی (تهران) در تولید جریان سفر و آلودگی هوا نقش دارند، بنابراین ضروری است که سیاست‌ها و مدیریت یکپارچه محیط‌زیستی در مقیاس منطقه کلان‌شهری تدوین و اجرایی شود.
انتهای پیام
