تأملی در روايات «ليله الرغائب»

كارشناسی در یكی از شبكه‌های رادیویی چنان از لیله الرغائب سخن می‌گفت كه گویی حقیقتی مسلم از اسلام را بیان می‌كند و آن چنان از رحمت خداوند در چنین روزی سخن می‌راند كه دیگر هیچ نیازی به علم و عمل و رعایت حدود الهی و خواندن قرآن و عمل به آن نیست و همه مردم با روزه گرفتن در این روز و اقامه نماز در آن، مورد غفران الهی قرار می‌گیرند.

در حالی كه اینگونه سطحی‌نگری‌ها آسیب‌های فراوانی در جامعه ایجاد كرده و زمینه بدبینی و دین‌گریزی جوانان و طبقه تحصیل‌كرده را فراهم می‌آورد.
كارشناس محترم می‌گفت: اولین شب جمعه از ماه رجب، لیله الرغائب و شب برآورده شدن آرزوهای بلند و شب کسب فیوضات بسیار است. نمازی که در اولین شب جمعه ماه رجب خوانده می‌شود، برای رسیدن به ثواب بسیار و برآورده شدن آرزوهای بلند است. او ریشه و اساس این نامگذاری و این اعمال را به روایتی ارجاع می‌داد که در برخی از کتاب‌های دعا و حدیث در اعمال ماه رجب به نقل از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است.
در حالی كه در اين حدیث مطالبی وجود دارد که در مخالفت آشكار با قرآن است. به عنوان مثال : این جمله از حدیث را چگونه می‌توان توجیه کرد « وَ یُطلع اللّه علیهم اطلاعه، فَیقول لهم… » ( و خداوند ناگهان بر آنان وارد شده و مى‏‌فرماید … ) این جمله به معنای تنزل شأن خداوند در حد مدیر و فرمانده‌ای که ناگهان به نیروهای تحت فرمان خود سرکشی می‌کند است. یعنی نسبت جسمیت و مکان به خداوند.
یکی از ویژگی‌های این حدیث سوق دادن مردم به گناه و تجارت پیشگی در عبادت و بندگی خدا و دور شدن از روح عبادت و عمل صالح و حقیت امان است: «هیچ مرد و زنی این نماز را بجا نمى‏‌آورد، مگر این که خداوند گناهان او را مى‏‌بخشد، حتی اگر گناهان او مثل کف روی دریا و به عدد شن‌ها و به وزن کوه‌ها و به عدد برگ‌هاى درختان باشد، و روز قیامت هفتصد نفر از خویشان خود را که همگى سزاوار آتش باشند شفاعت مى‌کند.»
در حقیقت چیزی که این حدیث القا می‌کند با آموزه‌های قرآنی و روایی در باب ایمان، عبادت، عمل صالح، توبه، مغفرت الهی، قرب الی الله در تضاد است و از مصادیق بارز این حدیث نبوی است که می‌فرماید: «وَ ما خالَفَ کِتابَ اللَّهِ فَلَیسَ مِن حَدیثی؛ آن چه مخالف کتاب خدا باشد حدیث و سخن من نیست». قُرب الإسناد ، ص۹۲

نگاهی اجمالی به متن حدیث

اصل این حدیث در منابع اهل سنت است و از این طریق و به نقل از آن‌ها وارد کتاب‌های دعایی و روایتی شیعه شده است. این حدیث در منابع دعایی و حدیثی شیعه برای اولین بار توسط ابن طاووس (متوفای ۶۶۴ ه‍- ق‌) در کتاب «إقبال الأعمال» روایت شده است و بعد از آن علامه حلی (متوفای ۷۲۶ ه‍- ق‌) در اجازه کبیرش به بنی زهره، با سندی عامی، که بسیاری از رجال آن از مجاهیل هستند، نقل می‌کند، اما در کتب علامه حتی اشاره‌ای هم به این روایت نشده است. بسیاری از محدثین و فقها شیعه و اهل سنت روایت فوق را ضعیف، جعلی و غیر قابل اعتماد دانسته‌اند.
مرحوم علامه مجلسی(متوفی ۱۱۱۰ ه‍- ق‌) در کتاب در اعمال ماه رجب می‌گوید: (زاد المعاد،ص۴۰) در کتب ادعیه برای هر شب از ماه رجب نماز مخصوصی را ذکر کرده اند و چون سند معتبری ندارد دوست ندارم آن‌ها را ذکر کنم اما به جهت آن که جدا مشهور است اجمالاً آن‌ها را ذکر می‌کنم.
پس از بیان اجمالی نماز هر شب از ماه رجب (ص۴۲) می‌گوید: برای هر یک از این نمازها ثواب فراوانی بیان شده که به دلیل غیر قابل اعتماد بودن سند از ذکر آن‌ها خودداری می‌کنم، و بعضی از نمازهای ذکر شده طولانی است و باید بین نماز مغرب و عشا خوانده شود و ناچار بعد از داخل شدن وقت نماز عشا خوانده می‌شود و این خالی از اشکال نیست، به این جهت و به دلیل عامی بودن سند، نماز لیله الرغائب را در این رساله ذکر نکردم.
مرحوم علامه محمد تقی شوشتری (متوفی ۱۴۱۶ ه‍- ق‌) حدیث را به دلیل عامی بودن غیر معتبر و غیر قابل اعتماد می‌داند (النجعه فی شرح اللمعه، ج‌۳، ص: ۱۰۳٫).
مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی در جواب سؤال از مستحب بودن نماز رغائب در اولین شب جمعه از ماه رجب و روزه روز پنج‌شنبه قبل از آن می‌گوید: فضیلت لیله الرغائب و روزه روز پنج شنبه قبل از آن را علامه مجلسی در اجازه علامه به بنی زهره و از کتاب اقبال روایت کرده است که در اعتبار هر دو روایت تأمل و اشکال است و لذا حکم به استحباب نماز لیله الرغائب و روزه روز قبل از آن مشکل است (جامع المسائل،ج۲، ص۱۷۲).
ابن الجوزی (متوفای ۵۹۷ ه‍- ق‌ ) بعد از نقل حیث با متنی مانند متن اقبال و ابن طاووس(ره) می‌گوید: (الموضوعات لابن الجوزی،ج۲،ص۱۲۶) این حدیث به نام رسول خدا جعل شده است و ابن جهیم متهم به این جعل است که او را درغگو می‌دانند، و من از شیخمان عبد الوهاب الحافظ شنیدم می‌گفت: تمامی رجال این حدیث از مجاهیل هستند و من تمامی کتب را جستجو کردم و نامی از آنان نیاقتم. ابن جوزی می‌‌گوید: واضع این حدیث از بدعت گذاران است.
ابن اثیر (متوفی۶۰۶ ه‍- ق‌) نیز حدیث را جعلی می‌داند ( جامع الاصول، ج۶، ص۱۵۴، ح۴۲۶۸). نووی (متوفی ۶۷۶ ه‍- ق‌) می‌گوید: ” إِنَّهَا بِدْعَهٌ مُنْکَرَهٌ مِنَ الْبِدَعِ الَّتِی هِی ضَلَالَهٌ وَ جَهَالَهٌ وَ فِیهَا مُنْکَرَاتٌ ظَاهِرَهٌ وَ قَدْ صَنَّفَ جَمَاعَهٌ مِنَ الْأَئِمَّهِ مُصَنَّفَاتٍ نَفِیسَهً فِی تَقْبِیحِهَا وَ تَضْلِیلِ مُصَلِّیهَا وَمُبْتَدِعِهَا وَ دَلَائِلِ قبحها و بطلانها و تضلل فَاعِلِهَا أَکْثَرَ مِنْ أَنْ تُحْصَرَ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ.” (شرح صحیح مسلم، ج۸، ص۲۰)
نماز لیله الرغائب بدعتی است زشت و ناپسند، بدعتی که نتیجه آن گمراهی و جهالت است و در آن امور غیرمشروع و ناپسند روشن و واضحی است، و گروهی از بزرگان علم حدیث کتاب‌های بسیاری در تقبیح و در گمراهی بودن کسی که این نماز را می‌خواند و کسی که آن را جعل کرده و این بدعت را گذاشته و در دلایل زشتی و بطلان این بدعت و گمراهی کسی که آن را انجام می‌دهد، نوشته‌اند.

نتیجه بحث
با توجه به مخالفت شدید بزرگان حدیث اهل ‌سنت که سند این روایت را بسیار ضعیف دانسته و عمل لیله الرغائب را بدعتی ‌بزرگ و گمراهی آشکاری بر شمرده‌اند، و با توجه به ضعیف و غیر قابل اعتماد بودن این حدیث نزد بسیاری از محدثین و فقهای شیعه نیازمند تأملی جدی درباره حدیث «لیله الرغائب» و یا «صلاه الرغائب» هستیم.

انتهای پیام