«با قرآن تا رستاخیز»؛ پژوهشی قرآنی درباره آغاز و انجام انسان

به گزارش ایکنا؛ کتاب «با قرآن تا رستاخیز» اثر حامد فتوت و مهدی نوری‌افشان پژوهشی است در جهت بررسی نحوه آفرینش و رستاخیز انسان از منظر قرآن کریم که در چهار فصل تدوین شده است: «جوهره و حقیقت وجودی انسان»، «پیدایش انسان»، «رستاخیز معاد یا بازگشت انسان» و «جایگاه برزخ در منظومه وجودی انسان».

در این کتاب به دو موضوع از سه‌گانه مهم این بیت: از کجا آمده‌ام، آمدنم بهر چه بود/ به کجا می‌روم آخر ننمایی وطنم، پرداخته شده است که عبارتند از: «پیدایش و رستاخیز». اینکه ما از کجا آمده‌ایم؟ چه هستیم؟ به کجا می‌رویم؟ و در وطن انتهایی به چه شکل خواهیم بود؟ پاسخ به این سوالات بخش بزرگی از جهان‌بینی انسان را شکل می‌دهد و مابقی را نیز به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.

اکنون در روزگاری هستیم که همه چیز توسط انسان‌ها مورد بازبینی قرار می‌گیرد و حتی مفاهیم مقدسی که هزاران سال در باور‌ها بی‌تغییر بوده‌اند با چاقوی تیز نقد، جراحی می‌شوند و دوباره مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. در چنین شرایطی باور‌های دینی در مورد پیدایش، چیستی، موت، حیات و رستاخیز نیز بی‌نصیب نمانده‌اند و هر از چند گاهی به موردی برای نقد و بازبینی تبدیل می‌شوند.»

وی در بخش دیگری از مقدمه به سؤالات اصلی تحقیق تصریح کرده: «در واقع سوال اساسی این است که رویکرد قرآن در زمینه حیات پس از مرگ و زنده کردن استخوان‌های پوسیده چیست؟ آیا در قرآن هم با اعتقاد به روح غیبی و استدلال‌هایی شبیه به آن مواجهیم؟ اگر این‌طور است چرا ابراهیم (ع) را به آزمایشگاه فرامی‌خواند و به او نشان می‌دهد که روال بازسازی در قیامت چگونه است؟ چرا ما را به نگاه کردن به طبیعت و زنده شدن گیاهان فرامی‌خواند؟ کافی بود خداوند گوشزد کند که این‌ها از مسائل غیبی غیر قابل فهم است و وظیفه شما تنها این است که بپذیرید. بر عکس، به نظر می‌رسد خداوند در قرآن، معاد و بازسازی انسان را ماند سایر فرایند‌های طبیعی جلوه می‌دهد و به ما می‌گوید: نگاه کنید! بررسی کنید! و بفهمید که این‌ها چگونه‌اند! با این روش است که به نحوه باقی ماندن و زنده شدن خودتان نیز پی خواهید برد.»

این کتاب ضمن بررسی و ارزیابی نظرات موجود در بین مسلمین در قرن‌های گذشته با نقد و آسیب‌شناسی آن‌ها نظریه جدیدی در مورد حقیقت وجودی انسان ارائه می‌دهد. با استفاده از این فهم جدید از آیات قرآن، مفاهیم دیگری، چون روح، نفس، موت، حیات قبل و بعد از دنیا و قلب انسان بازتعریف می‌شود و نهایتاً برزخ، معاد جسمانی و موت و حیات به گونه‌ای بسیار ملموس و قابل باور در کنار سایر پدیده‌ها و قوانین موجود در عالم برای خواننده ترسیم می‌شود. این نگاه، حقیقت وجودی انسان را همانطور که قرآن بیان کرده است نشان می‌دهد که دقیقاً مطابق با آن چیزی است که علم امروز بر آن صحه می‌گذارد و این، بسیاری از سوالات و اشکالاتی که به حیات پس از مرگ و معاد جسمانی وارد بود را از بین می‌برد و آن‌ها را بر اساس علم متعارف انسان از قوانین شناخته شده عالم کاملا قابل درک می‌کند.

شاید آنچه در این کتاب می‌آید با برخی از پیش فرض‌های خوانندگان در مورد روح و نفس و برزخ و ... متفاوت باشد، اما از آنجا که این فهم جدید تماماً بر اساس آیات صریح قرآن و بدون پیش‌فرض‌های فلسفی، عرفانی و ... بنا شده است کاملا قابل دفاع و باورپذیر است و با تمامی آیات در این موارد هماهنگ است. ضمناً در این کتاب نشان داده شده است که در مقطعی از تاریخ فهم دانشمندان از این مفاهیم با آنچه امروز معروف شده است کاملا متفاوت بوده است و به فهم جدید بیان شده در کتاب بسیار نزدیک است.

یکی از مباحثی اصلی که در این کتاب مورد مطالعه قرار گرفته است مسئله «آفرینش اولیه انسان» است. در این بخش با اشاره به نظرات دانشمندان اسلامی و غیر اسلامی در مورد آفرینش اولیه؛ به تطبیق این نظرات با آیات قرآن و نظرات مفسرین پرداخته شده و نتیجه حاصل، مخاطب را در فهم بقیه فرآیند‌های عالم به سوی رستاخیز هدایت می‌کند.

مسئله بعدی «جوهره و حقیقت انسان» است. اینکه چگونه انسان بعد از مرگ، علی رغم از بین رفتن جسمش، تا روز قیامت باید باقی بماند؛ چالش بزرگی است که دانشمندان قرآنی و کلامی را وادار به تعریف حقیقت وجودی انسان می‌کند به طوری که این حقیقت یا جوهره بتواند بعد از مرگ به نوعی باقی بماند و نهایتاً به انسانی تبدیل شود که قادر باشد در بهشت یا جهنمی که قرآن تعریف می‌کند زندگی ابدی کند. در این کتاب بر اساس اشارات قرآن، تعریف جدیدی از حقیقت وجودی انسان ارائه می‌شود و با نظرات دانشمندان دیگر و با علم روز مقایسه می‌شود. برای تبیین این نظر و نقد نظرات دیگر در این بخش لازم است تا مفاهیمی، چون نفس، روح، قلب، موت و حیات، خواب، برزخ، معاد جسمانی، توفی بررسی مجدد شود و نهایتاً تعریف مورد تایید ارائه شده و با آیات قرآن مقایسه شود.

مسئله مهم دیگری که در این پژوهش مورد واکاوی قرار گرفته مسئله «بازگشت انسان با تکیه بر معاد قرآنی» است. با استفاده از مثال‌ها و توضیحات قرآن در مورد چگونگی برپایی قیامت و بازگشت انسان، فرآیند بازسازی انسان به صورت کاملاً ملموس و قابل فهم برای انسان‌ها در هر سطح دانش توضیح داده می‌شود. به طوری که هیچ کس نتواند بازسازی انسان را مستبعد بداند. این نظر بر پایه پاسخ‌هایی که قرآن به منکرین معاد می‌دهد بنا شده و پاسخی که داده می‌شود هم از لحاظ علمی و هم حسی و هم قرآنی قابل دفاع است.

مسئله مهم دیگری که در این پژوهش مورد واکاوی قرار گرفته مسئله «بازگشت انسان با تکیه بر معاد قرآنی» است. با استفاده از مثال‌ها و توضیحات قرآن در مورد چگونگی برپایی قیامت و بازگشت انسان، فرآیند بازسازی انسان به صورت کاملاً ملموس و قابل فهم برای انسان‌ها در هر سطح دانش توضیح داده می‌شود. به طوری که هیچ کس نتواند بازسازی انسان را مستبعد بداند. این نظر بر پایه پاسخ‌هایی که قرآن به منکرین معاد می‌دهد بنا شده و پاسخی که داده می‌شود هم از لحاظ علمی و هم حسی و هم قرآنی قابل دفاع است.

«توفی، برزخ و رفع شبهات» یکی دیگر از محور‌های کتاب است. یکی از پر اختلاف‌ترین مفاهیم معاد مسئله برزخ است که تعاریف و تفاسیر متنوعی در بین علمای تفسیر و کلام از این مفاهیم وجود دارد. در بخش برزخ، ابتدا برخی از این نظرات بررسی می‌شوند سپس بر اساس آیات قرآن وضعیت انسان در برزخ بر اساس تعریف ارائه شده از حقیقت انسان در بخش‌های قبل در قالب نظر جدیدی تبیین می‌شود. به اعتقاد مولفان در این نظر جدید هیچ نیازی به مفاهیمی خارج از قرآن نخواهیم داشت و صرفاً بر اساس آیات قرآن و چیدمان صحیح آن‌ها بیان می‌شود.

یکی از ویژگی‌های کتاب «قرآنی بودن مباحث و عدم تناقض با علم روز» است. با نگاهی به این کتاب دیده می‌شود که در برخی از فصل‌ها به تئوری‌های علوم تجربی به خصوص در مورد آفرینش اولیه و بازسازی انسان اشاراتی شده است، اما لازم به توضیح است که پایه بحث، کاملاً قرآنی است و از علوم تجربی، صرفاً به عنوان قرینه و شاهد و موید استفاده شده است. یا در برخی موارد خواسته است نشان دهد که بین این مطلب قرآنی و اصول مسلم علمی تنافر یا تضادی وجود ندارد.

«استفاده از احادیث» از دیگر وجوه برتری این پژوهش است. قصد مولف در این کتاب بحث روایی نبوده است، اما در برخی مباحث از احادیث به عنوان شاهد و مؤید استفاده شده است. البته جا دارد که همین بحث بر پایه حدیث نیز تحلیل و تبیین شود.

امتیاز دیگر این پژوهش «همخوانی نظریه جدید با آراء متقدمان» است. مولف در این کتاب نشان داده است که اعتقادات دانشمندان متقدم که شاخص‌ترین آن‌ها سید مرتضی می‌باشد کاملاً با آنچه امروز مطرح است متفاوت بوده و اتفاقاً نظریه مطرح شده در کتاب بسیار به نظرات ایشان و بسیاری از متکلمین و مفسرین آن دوره نزدیک است. گرچه نظریه جدید تفاوت‌هایی با نظرات آن‌ها دارد، اما می‌توان گفت به نوعی تکمیل نظرات آن‌ها بر پایه پیشرفت علم و دانش در این ۱۰۰۰ سال است.

در این کتاب نوآوری‌هایی بر پایه استفاده از نظرات دانشمندان دیگر و مراجعه به آیات قرآن و نگاه جدید به آن‌ها وجود دارد که می‌تواند آغازی برای یک حرکت جدید در فهم معاد در قرآن باشد. این نوآوری‌ها در زمینه‌های زیر قابل تعریف است: تعریفی نو از حقیقت انسان بر اساس آیات قرآن که با علم تجربی هم همخوانی دارد؛ تعریف دوران‌های وجودی مختلف انسان اعم از آفرینش اولیه، زندگی دنیا و تجلیات و پدیده‌های مختلف آن، برزخ و معاد بر پایه یک تعریف واحد و ملموس از حقیقت وجودی انسان که در نوع خود کاملاً بی نظیر و متفاوت است؛ تبیین معاد قرآنی و مفاهیمی، چون روح، توفی، نفس، قلب، امر، خواب، برزخ و معاد جسمانی به صورتی که کاملاً ملموس و قابل باور و حتی تجربه‌پذیر است؛ تعریف کامل بازگشت انسان پس از مرگ بر اساس آفرینش اولیه بدون اضافه کردن عناصر خارج از بیان قرآنی؛ تبیین جایگاه علم و قَدَر و کتاب الهی به عنوان ابزار اصلی در پیدایش و بازگشت انسان به جای تئوری‌هایی که آن‌ها را به صورت موازی با ابزار دیگر مورد توجه قرار می‌دادند.

در قسمت خاتمه کتاب می‌خوانیم: «انسان موجودی پیچیده و سرشار از شگفتی است و اولین گام او برای رسیدن به سعادت و موفقیت در دنیا و آخرت شناخت است. انسان با شناخت خود، خالقش و جهان پیرامونش و شناخت نسبت به زمان و مکانی که در آن بوده، اکنون در آن قرار دارد و پس از این به آن خواهد رسید، توانایی انتخاب هدفی صحیح و پیش رفتن در مسیر درست را خواهد یافت».

یادآور می‌شود، کتاب «با قرآن تا رستاخیز» در تیراژ ۱۰۰۰ نسخه با قیمت ۳۵ هزار تومان در بهار ۱۳۹۸ توسط انتشارات دارالعلم منتشر شده است.

انتهای پیام