برگزیده جشنواره پایان‌نامه‌های برتر قرآنی تصریح کرد؛
اقبال جامعه به خوانش‌های روزآمد از دین؛ فرصتی برای تبیین آموخته‌های قرآنی
گروه دانشگاه ــ برگزیده هجدهمین جشنواره پایان‌نامه‌های برتر قرآنی گفت: دینی بودن جامعه ما و تشنگی مردم برای دریافت خوانشی نو و جدید از دین و معنویت، زمینه‌های خوبی برای اشتغال فارغ‌التحصیلان علوم قرآنی را فراهم می‌کند، اما تاکنون نتوانسته‌ایم این نیاز گسترده را سامان دهیم.
به گزارش ایکنا؛ زهرا کلباسی اشتری، دانش‌آموخته علوم قرآن و حدیث از دانشگاه اصفهان است که رساله دکترای او با عنوان «نظریه نزول پیوسته آیات در سوره‌های قرآن کریم» رتبه سوم مقطع دکتری در هجدهمین جشنواره ملی پایان نامه‌های برتر قرآنی شناخته و از سوی دبیرخانه این جشنواره معرفی شد. زهرا کلباسی ساکن شهرستان اصفهان است و مقطع کارشناسی تا دکتری خود را در رشتۀ علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان گذرانده و بهمن‌ماه سال گذشته توانست از رساله دکتری خود با نمره 20 دفاع کند. این برگزیده جشنواره پایان‌نامه‌های برتر قرآنی در گفت‌وگو با ایکنا؛ درباره اثر پژوهشی برگزیده خود، گفت: سؤال اصلی این پژوهش آن بوده که آیا زمانی که نزول یک سوره آغاز می‌شد، آیات آن سوره به صورت تدریجی و پیوسته، پشت سر هم نازل می‌شده تا آنکه نزول آن سوره پس از ماه‌ها یا حتی یکی دو سال به پایان رسد و آیات آن نیز به همان ترتیبی که نازل شده، در قرآن‌های کنونی در سوره‌ها چیده شده‌اند؟ یا آنکه برعکس این حالت بوده، یعنی آیات یک سوره در زمان‌های مختلف و به صورت پراکنده نازل شده و بعد‌ها پیامبر(ص) یا اصحاب رسول خدا(ص) آنها را در سور مختلف چیده‌اند؟
وی در این زمینه ادامه داد: اگر نزول قرآن طبق حالت اول یا همان نزول پیوسته باشد، هر سوره‌ای حتی سوره مبارکه بقره به منزله بزرگترین سوره قرآن، در برهه زمانی‌ای که نازل می‌شده است(که طبق یافته‌های این رساله، سوره بقره حدود دو سال و نیم نازل شده) هرچه بر پیامبر(ص) فرود می‌آمده، فقط آیات سوره بقره بوده و آیات این سوره نیز به همان ترتیبی که نازل شده، در قرآن چیدمان شده است. برای مثال آیه نخست، بعد آیه دوم، سپس آیه سوم نازل شده و به همین ترتیبی که اکنون مشاهده می‌شود، سایر آیات هم فرود آمده است. از این شکل نزول در برخی منابع با عنوان نزول طبیعی یا چینش به ترتیب نزول هم یاد شده است، اما اگر نزول قرآن براساس شکل دوم یا همان نزول گسسته باشد، سوره بقره می‌تواند طی 10 سال در مدینه نازل شده و در میان آن، سوره‌ها و آیات دیگری هم نازل شده باشد. به طور مثال ۱۰ آیه از سوره بقره فرود آمده، بعد دو آیه از سوره انفال، سپس یک آیه از سوره شوری که آن را به این سوره مکی اضافه کرده و به عنوان آیه مستثنا شناخته‌اند، بعدتر دو آیه از سوره بقره و ... نازل شده است.
برتری نظریه نزول پیوسته از دیدگاه دانشمندان
کلباسی افزود: در نهایت این رساله براساس پاسخ به این سؤال، ابتدا به بررسی قرائن نقلی و عقلی پیرامون چگونگی نزول قرآن پرداخت و به این نتیجه رسید که نزول پیوسته هم از پشتوانه نقلی مستحکمی برخوردار است و روایت قابل اعتماد درباره آن وجود دارد که شواهد عقلی آن را تأیید می‌کند، در حالی که برای نزول گسسته تنها یک روایت ضعیف که دلالت صریحی هم ندارد، کشف شد. در گام دوم، این رساله بر آن شد تا به بررسی نظریه نزول پیوسته بر تمامی سوره‌های قرآن بپردازد، چرا که در پیشینه جامعی که از این موضوع تهیه شد، دانستم که برخی دانشمندان علوم قرآن و برخی مفسران به این مسئله توجه کرده‌اند و نظریۀ نزول پیوسته را برتر دانسته‌اند، اما مهمترین مانع پذیرش این نظریه را قرائن ظاهری برخی سوره‌ها دانسته‌اند که گویی بر نزول گسستۀ آنها دلالت دارد؛ لذا بررسی عملی این نظریه در این رساله از بخش نظری آن مهم‌تر بود. بر همین اساس تمامی سور قرآن را مورد بررسی قرار دادم.
کلباسی افزود: در نهایت این رساله براساس پاسخ به این سؤال، ابتدا به بررسی قرائن نقلی و عقلی پیرامون چگونگی نزول قرآن پرداخت و به این نتیجه رسید که نزول پیوسته هم از پشتوانه نقلی مستحکمی برخوردار است و روایت قابل اعتماد درباره آن وجود دارد که شواهد عقلی آن را تأیید می‌کند، در حالی که برای نزول گسسته تنها یک روایت ضعیف که دلالت صریحی هم ندارد، کشف شد. در گام دوم، این رساله بر آن شد تا به بررسی نظریه نزول پیوسته بر تمامی سوره‌های قرآن بپردازد، چرا که در پیشینه جامعی که از این موضوع تهیه شد، دانستم که برخی دانشمندان علوم قرآن و برخی مفسران به این مسئله توجه کرده‌اند و نظریۀ نزول پیوسته را برتر دانسته‌اند، اما مهمترین مانع پذیرش این نظریه را قرائن ظاهری برخی سوره‌ها دانسته‌اند که گویی بر نزول گسستۀ آنها دلالت دارد؛ لذا بررسی عملی این نظریه در این رساله از بخش نظری آن مهم‌تر بود. بر همین اساس تمامی سور قرآن را مورد بررسی قرار دادم.
اثبات پیوسته بودن نزول آیات در سوره‌های مکی و مدنی
وی گفت: نتیجۀ پژوهش آن بود که بسیاری از سور مکی مانعی برای نزول پیوسته ندارند. اما برخی از سور مکی و بسیاری از سور مدنی به واسطه روایاتی که به عنوان سبب نزول ذیل آیات مختلف آنها نقل شده یا اشاراتی که به وقایع تاریخی دارند، در ظاهر نزول گسسته داشته‌اند. از این‌رو به سبب کمتر شدن حجم رساله، به بررسی این سورِ دشوار مکی و همه سور مدنی پرداختم، اما نتیجه آن بود که همه این موانع ظاهری قابل حل است. بسیاری از روایاتی که ذیل این سور وجود داشت، مجعول یا سست بود یا حتی روایات معارضی داشت. در مواردی نیز بدفهمی یا عدم اطلاع دقیق از حوادث تاریخی موجب شده مفسران درباره زمان نزول یک آیه اشتباه کرده و در پی آن گمان کنند سوره‌ای نزول گسسته داشته است. در نهایت تمامی این قرائن مؤید نزول گسسته را بررسی کرده و نقاط ضعف آنها را نشان دادم و در مقابل قرائن گوناگون نزول پیوسته در هر سوره را تبیین کردم. در نتیجه مهمترین یافته این رساله، اثبات پیوسته بودن نزول آیات در سوره‌های مکی و مدنی است.
وی گفت: نتیجۀ پژوهش آن بود که بسیاری از سور مکی مانعی برای نزول پیوسته ندارند. اما برخی از سور مکی و بسیاری از سور مدنی به واسطه روایاتی که به عنوان سبب نزول ذیل آیات مختلف آنها نقل شده یا اشاراتی که به وقایع تاریخی دارند، در ظاهر نزول گسسته داشته‌اند. از این‌رو به سبب کمتر شدن حجم رساله، به بررسی این سورِ دشوار مکی و همه سور مدنی پرداختم، اما نتیجه آن بود که همه این موانع ظاهری قابل حل است. بسیاری از روایاتی که ذیل این سور وجود داشت، مجعول یا سست بود یا حتی روایات معارضی داشت. در مواردی نیز بدفهمی یا عدم اطلاع دقیق از حوادث تاریخی موجب شده مفسران درباره زمان نزول یک آیه اشتباه کرده و در پی آن گمان کنند سوره‌ای نزول گسسته داشته است. در نهایت تمامی این قرائن مؤید نزول گسسته را بررسی کرده و نقاط ضعف آنها را نشان دادم و در مقابل قرائن گوناگون نزول پیوسته در هر سوره را تبیین کردم. در نتیجه مهمترین یافته این رساله، اثبات پیوسته بودن نزول آیات در سوره‌های مکی و مدنی است.
تاریخ‌گذاری دقیق نزول سوره‌ها
برگزیده هجدهمین جشنواره پایان نامه‌های برتر قرآنی بیان کرد: در ادامه ذیل اغلب سوره‌های مدنی و برخی سوره‌های مکی قرائنی یافتم که با تکیه بر آنها می‌توانستیم به تاریخ‌گذاری سوره‌ها دست یابیم. بر همین اساس به تاریخ گذاری دقیق این سوره‌ها پرداختم، به طوری که برای نخستین‌بار، تاریخ گذاری بخشی از سور مهم قرآن را از سال به ماه رساندم و ماه شروع و ختم نزول آنها و مدت زمانی را که نزولشان به طول انجامیده معین کردم. برای مثال براساس یافته‌های این رساله، سوره مبارکه نسا، حدوداً از جمادی الاولی سال چهارم هجری تا رجب سال پنجم هجری، به مدت ۱۵ ماه نازل شده است. در آخرین گام نیز از کنار هم قرار دادن تاریخ گذاری سور مدنی موفق شدم، فهرست جدیدی از ترتیب نزول سور مدنی ارائه کنم.
برگزیده هجدهمین جشنواره پایان نامه‌های برتر قرآنی بیان کرد: در ادامه ذیل اغلب سوره‌های مدنی و برخی سوره‌های مکی قرائنی یافتم که با تکیه بر آنها می‌توانستیم به تاریخ‌گذاری سوره‌ها دست یابیم. بر همین اساس به تاریخ گذاری دقیق این سوره‌ها پرداختم، به طوری که برای نخستین‌بار، تاریخ گذاری بخشی از سور مهم قرآن را از سال به ماه رساندم و ماه شروع و ختم نزول آنها و مدت زمانی را که نزولشان به طول انجامیده معین کردم. برای مثال براساس یافته‌های این رساله، سوره مبارکه نسا، حدوداً از جمادی الاولی سال چهارم هجری تا رجب سال پنجم هجری، به مدت ۱۵ ماه نازل شده است. در آخرین گام نیز از کنار هم قرار دادن تاریخ گذاری سور مدنی موفق شدم، فهرست جدیدی از ترتیب نزول سور مدنی ارائه کنم.
این دانش‌آموخته دکترای علوم قرآن و حدیث درباره علت گرایش به تحقیق درباره موضوع رساله خود، چنین گفت: اگر بخواهم درباره انگیزه این پژوهش سخن بگویم باید عرض کنم که مدت‌ها بود زمانی که در مباحث مختلف رشته علوم قرآن و حدیث، همچون تاریخ‌گذاری، کشف آیات ناسخ و منسوخ، بررسی آیات مستثنا و بررسی روایات سبب نزول و ... به پژوهش می‌پرداختم، همواره برایم سؤال بود که شکل نزول و چینش آیات در یک سوره چگونه بوده است. آیا اگر زمان نزول یک آیه را به دست آورم، می‌توان زمان نزول کل سوره را همان حوالی به دست آورد؟ یا آنکه آیات به شکل پراکنده در زمان‌های مختلف نازل شده‌اند و تاریخ‌گذاری سوره‌ها امکان‌پذیر نیست؟ یا آنکه اگر آیه‌ای را ناسخ می‌شماریم به سبب آنکه زمان نزول سوره‌اش مؤخر از سوره‌ای بوده که آیۀ منسوخ در آن است، چقدر دقیق است؟ اگر نزول گسسته باشد و زمان نزول آیات یک سوره مشخص نباشد، نمی‌توان فهمید کدام آیه اول نازل شده و کدام مؤخر بوده تا ناسخ و منسوخ را به دست آوریم. در مجموع همه این سؤال‌ها تبدیل به چالشی شد و بر آن شدم که درباره کیفیت نزول آیات در سوره‌ها به پژوهش بپردازم که حاصل آن نگارش رساله مذکور شد.
ناتوانی در استفاده از اقبال جامعه به خوانش‌های اخلاقی به‌روز از دین
وی در ادامه و در پاسخ به این پرسش که با وجود کمبود شغل برای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به‌ویژه فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم قرآنی، چرا تمایل به ادامه تحصیل در این رشته داشته است، بیان کرد: در خصوص مسئله اشتغال به نکته مهمی اشاره کردید و آن عدم زمینه شغلی مناسب در اغلب رشته‌هاست که متأسفانه امروزه نسل جوان ما با آن دست به گریبان شده، لذا این تنها مشکل رشته‌های الهیات نیست که بپرسیم چرا انتخاب این رشته؟ اما آنچه در خصوص رشته علوم قرآن و حدیث و سایر گرایش‌های آن به نظر می‌رسد مهم است، اینکه اتفاقاً با توجه به دینی بودن جامعه ما و تشنگی مردم برای دریافت خوانشی نو و جدید از دین و معنویت، زمینه‌های شغلی و خدمت‌رسانی در جامعه فراوان است. این ما دانش‌آموختگان و متولیان این رشته هستیم که تاکنون این نیاز گسترده را سامان نداده‌ایم و از اقبال جامعه به خوانش‌های اخلاقی به‌روز از دین، در راستای اشتغال‌زایی استفاده نکرده‌ایم. از سوی دیگر قاطعانه بر این باورم که برای هر رشته‌ای هر چقدر محدود و ناشناخته یا معروف و اشباع شده، زمینه‌های کاری فراوان وجود دارد. چرا که معمولاً افراد در رشته خود به طور سطحی تحصیل می‌کنند و به دنبال کسب تخصص و کار عمیق نیستند. همین مسئله موجب می‌شود که در موارد بسیاری کارفرمایان علی‌رغم وجود گزینه‌های مختلف، دنبال متخصصان بگردند. اگر در تخصص خود عمیق باشیم و در کنار آن پژوهش کنیم، فرد موفقی خواهیم بود.
وی در ادامه و در پاسخ به این پرسش که با وجود کمبود شغل برای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به‌ویژه فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم قرآنی، چرا تمایل به ادامه تحصیل در این رشته داشته است، بیان کرد: در خصوص مسئله اشتغال به نکته مهمی اشاره کردید و آن عدم زمینه شغلی مناسب در اغلب رشته‌هاست که متأسفانه امروزه نسل جوان ما با آن دست به گریبان شده، لذا این تنها مشکل رشته‌های الهیات نیست که بپرسیم چرا انتخاب این رشته؟ اما آنچه در خصوص رشته علوم قرآن و حدیث و سایر گرایش‌های آن به نظر می‌رسد مهم است، اینکه اتفاقاً با توجه به دینی بودن جامعه ما و تشنگی مردم برای دریافت خوانشی نو و جدید از دین و معنویت، زمینه‌های شغلی و خدمت‌رسانی در جامعه فراوان است. این ما دانش‌آموختگان و متولیان این رشته هستیم که تاکنون این نیاز گسترده را سامان نداده‌ایم و از اقبال جامعه به خوانش‌های اخلاقی به‌روز از دین، در راستای اشتغال‌زایی استفاده نکرده‌ایم. از سوی دیگر قاطعانه بر این باورم که برای هر رشته‌ای هر چقدر محدود و ناشناخته یا معروف و اشباع شده، زمینه‌های کاری فراوان وجود دارد. چرا که معمولاً افراد در رشته خود به طور سطحی تحصیل می‌کنند و به دنبال کسب تخصص و کار عمیق نیستند. همین مسئله موجب می‌شود که در موارد بسیاری کارفرمایان علی‌رغم وجود گزینه‌های مختلف، دنبال متخصصان بگردند. اگر در تخصص خود عمیق باشیم و در کنار آن پژوهش کنیم، فرد موفقی خواهیم بود.
کلباسی افزود: در کنار این‌ها، از زمینه‌های جدیدی که محصول پیوند رشته الهیات با سایر رشته‌هاست، از جمله تلفیق این رشته با رشته‌های کامپیوتری برای برنامه‌نویسی‌های قرآنی، ساخت انیمیشن و ... یا تلفیق آن با رشته‌های روانشناسی برای مشاوره‌های دینی و یا تلفیق با رشته‌های زبان‌های خارجی از جمله انگلیسی برای ارتباط با توریستان و تبلیغ دینی و ... می‌توان استفاده کرد.
غفلت پژوهشگران قرآنی موجب گرایش مردم به فرقه‌های گمراه می‌شود
برگزیده هجدهمین جشنواره پایان‌نامه‌های برتر قرآنی درباره ویژگی‌هایی که یک پژوهشگر قرآنی باید دارا باشد، گفت: طبعاً مهمترین ویژگی یک پژوهشگر موفق این است که دغدغه مردم زمانه‌اش را داشته باشد. امروز مردم ما با گرایش‌های متفاوت افراطی و تفریطی از دین مواجه می‌شوند که اوج آن را در هر دو طرف در گروه‌های تکفیری همچون داعش می‌توان دید که به اسم دین جنایت می‌کند و بی‌خدایان یا آته‌ئیست‌ها که به دنبال حذف کامل خداوند از زندگی هستند. در درون جامعه شیعی نیز نگاه‌ها بسیار متفاوت است و هر روز بسته به رخدادها، آرای متفاوتی در خصوص مسائل دینی مطرح می‌شود. مجموع این رویداد‌ها در مجموع می‌تواند تأثیر مثبتی داشته باشد و در گذر زمان میزان اطلاعات مردم را افزایش دهد و نگاه آنان به مقوله‌های مختلف دین را عمق ببخشد، اما همین شرایط می‌تواند اثرات مخربی همچون سرگردانی در دین، دین‌گریزی یا جذب به فرقه‌های گمراه را برای مردم در پی داشته باشد.
برگزیده هجدهمین جشنواره پایان‌نامه‌های برتر قرآنی درباره ویژگی‌هایی که یک پژوهشگر قرآنی باید دارا باشد، گفت: طبعاً مهمترین ویژگی یک پژوهشگر موفق این است که دغدغه مردم زمانه‌اش را داشته باشد. امروز مردم ما با گرایش‌های متفاوت افراطی و تفریطی از دین مواجه می‌شوند که اوج آن را در هر دو طرف در گروه‌های تکفیری همچون داعش می‌توان دید که به اسم دین جنایت می‌کند و بی‌خدایان یا آته‌ئیست‌ها که به دنبال حذف کامل خداوند از زندگی هستند. در درون جامعه شیعی نیز نگاه‌ها بسیار متفاوت است و هر روز بسته به رخدادها، آرای متفاوتی در خصوص مسائل دینی مطرح می‌شود. مجموع این رویداد‌ها در مجموع می‌تواند تأثیر مثبتی داشته باشد و در گذر زمان میزان اطلاعات مردم را افزایش دهد و نگاه آنان به مقوله‌های مختلف دین را عمق ببخشد، اما همین شرایط می‌تواند اثرات مخربی همچون سرگردانی در دین، دین‌گریزی یا جذب به فرقه‌های گمراه را برای مردم در پی داشته باشد.
وی افزود: یک پژوهشگر موظف است به تحقیق در موضوعاتی بپردازد که یا به طور مستقیم نیاز‌های جامعه در خصوص فهم دین را پاسخ گوید و بتواند خوانشی جدید، عقلانی و اخلاقی از اسلام ارائه دهد یا به طور غیرمستقیم با پژوهش بر موارد کلان‌تر، بستر چنین نیازی را فراهم کند. در این میان متولیان رشته‌های علوم قرآنی نیز باید زمینه تحقیقات متناسب با نیاز‌های جامعه را مساعد کنند. برای مثال می‌توان تمهیداتی اندیشید تا بخشی از نیاز‌های دینی عامه جامعه که محققان به آن می‌پردازند در مجلات علمی- پژوهشی منتشر شود یا برای فعالیت‌های عمومی مؤثر استادان و محققان در محیط دانشگاهی، اعتبار و امتیاز لازم را لحاظ کنند.
انتهای پیام
مطالب مرتبط
