ترجمه دائرةالمعارف قرآن صد درصد تحلیلی و فکورانه است

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نشست نقد و تحلیل ترجمه دایره‌المعارف قرآن صبح امروز، 19 اسفند با حضور مجید معارف، استاد دانشگاه تهران، حسین خندق‌آبادی و مسعود صادقی، ویراستار ترجمه «دایره‌المعارف قرآن» در دانشکده الهیات دانشگاه تهران به همت جهاد دانشگاهی برگزار شد.

مجید معارف، ناظر محتوایی ترجمه «دایره‌المعارف قرآن» در این نشست با اشاره به آغاز مطالعات خود درباره این اثر گفت: انتشارات حکمت در مهرماه سال گذشته جلد نخست این اثر را در اختیار من گذاشت و آن را در ابتدا با نگاه علمی مطالعه کردم و بار دوم این مطالعه با دقت بیشتری انجام شد و زمانی که مطالعه می‌کردم، علامت‌هایی را در کنار برخی مدخل‌ها و مطالب می‌گذاشتم و در نهایت دو گزارش، حاوی 60 صفحه با عنوان «نقد، نظر و نکته علمی» برای این انتشارات نوشتم.

وی افزود: نتیجه این گزارش این شد که در مقدمه جلد نخست، از من به عنوان ناظر محتوایی اثر یاد شده است و از مجلدهای بعدی اطلاعی ندارم که چه کسی این مطالعات را انجام خواهد داد؛ از این رو در مسیر ترجمه فعالیتی نکردم و ترجمه توسط گروه مترجمان انجام شده است و فقط مطالعه محتوایی برعهده من بود.

معارف درباره جایگاه ترجمه «دایره‌المعارف قرآن» بیان کرد: با توجه به اینکه فقط جلد نخست این اثر به چاپ رسیده است و می‌توان گفت یک پنجم کار انجام شده، به خود اجازه نمی‌دهم که نظر قطعی را اعلام کنم؛ چرا که با سایر مجلدها می‌توانم نظر قطعی دهم.

این مدرس دانشگاه تهران ادامه داد: این دایره‌المعارف را اثری دیدم که با نگاهی علمی و غیرجانبدارانه نوشته شده و تلاش دارد از طریق مطالعه منابع غربی و اسلامی به بررسی مدخل‌های قرآنی بپردازد و یک اثر صد درصد تحلیلی و فکورانه است و مقایسه آن با دایره‌المعارف‌ «اولیور لمن»، قابل مقایسه نیست؛ چرا که لمن یک اثر صرفاً گزارشی ارائه کرده و آن هم گزارش‌هایی است که بسیار ناقص و اندک است.

وی تصریح کرد: از سوی دیگر مطالعه این دانشنامه بین مدخل‌ها و قرآن پیوند و شناخت داده و مخاطب را در جریان اطلاعات زیادی قرار می‌دهد و امکان مطالعه تطبیقی را فراهم می‌کند. به عنوان مثال؛ می‌توان در ترجمه «دایره‌المعارف قرآن» مطالعه تطبیقی میان شخصیت‌های گوناگون در قرآن یا درباره مفاهیم بنیادینی چون معاد و ایمان انجام داد.

معارف ادامه داد: خوانندگان «دایره‌المعارف قرآن» که توسط محققان ایرانی نیز ترجمه شده است، می‌توانند با خواندن آن با فرهنگ مسلمانان و جامعه‌شناسی فرهنگی آنها و ریشه‌های تاریخی جوامع آشنا شوند و از سویی می‌توان آن را دانشنامه فرهنگی مسلمانان تلقی کرد. همچنین اگر مسلمانان اقدام به نگارش دایره‌المعارف قرآن کنند، اثری متفاوت خواهد بود، اما نوشتن این اثر از سوی خاورشناسان نیز باید یک کار جدی و مثبت تلقی شود؛ چرا که کمک زیادی به یک سری رشته‌های پژوهشی قرآنی در کشورهای اسلامی خواهد کرد.

ناظر محتوایی ترجمه «دایره‌المعارف قرآن» ادامه داد: این دانشنامه قابلیت نقد جدی را دارد و می‌تواند بهانه‌هایی برای تحقیقات جدی‌تر درباره قرآن را در داخل کشور به وجود آورد.

خندق‌آبادی: مواد اولیه برای تحقیقات محققان فراهم شده است

حسین خندق‌آبادی، یکی از ویراستاران ترجمه «دایره‌المعارف قرآن» در ادامه این نشست ترجمه «دایره‌المعارف اسلام» و «دایره‌المعارف قرآن» را مقایسه کرد و گفت: ترجمه «دایره‌المعارف اسلام» قبل از انقلاب شروع شده بود و به عنوان دانشنامه جهان اسلام پس از پیروزی انقلاب اسلامی ادامه یافت و از ترجمه به تألیف تغییر پیدا کرد؛ چرا که مشکلاتی در این زمینه وجود داشت و ترجمه این اثر تا مجلد هفدهم منتشر شد.

وی با اشاره به ترجمه ترکی استانبولی و فرانسه این دایره‌المعارف افزود: ویراست اول و دوم این اثر مدت‌ها پیش منتشر شده بود و ویراست سوم آن نیز چند سالی است که به صورت جزوه در چندین بخش در حال چاپ است و دلیل ویراست‌های متعدد این اثر این است که مدت زیادی از زمان ترجمه آن گذشته و نیازمند بازنویسی است.

خندق‌آبادی ادامه داد: ما در ایران با توجه به حضور دانشنامه جهان اسلام، ترجمه «دایره‌المعارف قرآن» را نداشتیم، اما تجربه‌ای که در ترجمه دو دایره‌المعارف اسلام و دانشنامه جهان اسلام داشتیم، مطمئن بودیم که این کار به سرانجام می‌رسد. پروژه‌هایی که در حال حاضر در قم و در این زمینه انجام می‌شود، دارای پروسه طولانی است و نمی‌توان پیش‌بینی کرد که کار چه زمانی به اتمام می‌رسد، اما پروژه ترجمه «دایره‌المعارف قرآن» قابل زمان‌بندی شدن بود.

وی تصریح کرد: این اثر ترجمه، مواد اولیه را برای تحقیقات بعدی محققان فراهم کرده و آنها می‌توانند با دسترسی به این منبع، آثار بعدی را تألیف کنند و این امر یکی از انگیزه‌های اصلی ما بود.

یکی از ویراستاران این اثر درباره بازخوردهای ترجمه دایره‌المعارف قرآن بیان کرد: در بین محققان غربی گرایش‌های متفاوتی وجود دارد و آنها در این اثر سعی کرده‌اند، از نگاه‌های گوناگون استفاده کنند و در حال حاضر قصد ویرایش آن را دارند؛ از این رو نشان می‌دهد که این اثر زنده و بازخوردهای آن نیز مؤثر بوده است و نواقصی که در اثر حاضر وجود دارد در ویرایش‌های بعدی از سوی محققان غربی رفع می‌شود.

خندق‌آبادی در ادامه افزود: یکی از ارجاعات مهم این اثر به «دایره‌المعارف اسلام» است و یکی از بازخوردهای مهم این اثر آن بوده که غیر از ایران، کشورهای اسلامی دیگری نیز پیگیر ترجمه این اثر بودند و این موضوع در کشورهای اسلامی نیز بازخورد داشته است.

صادقی: نگاهی تازه بر ترجمه «دایره‌المعارف قرآن» حاکم است

مسعود صادقی، ویراستار دیگر این اثر در ادامه این نشست به خلاء وجود ترجمه «دایره‌المعارف قرآن» اشاره و عنوان کرد: غیر از کامل بودن این مجموعه در مقایسه با کارهای مشابه که مشخص نیست چه زمانی به اتمام می‌رسند، می‌توان ویژگی این اثر را در بهره‌گیری از شیوه‌های جدید پژوهشی دانست که از نگاه سنتی فاصله می‌گیرد و این شیوه‌ها در مدخل‌های این دایره‌المعارف و طبقه‌بندی انجام شده، به خوبی قابل مشاهده است.

وی ادامه داد: نگاهی به فهرست مدخلی و مقایسه آن با سایر دایره‌المعارف‌ها نشان می‌دهد که این نگاه تازه و نو بر دایره‌المعارف قرآن حاکم است و در عمده مداخل، عنوان یک مفهوم غربی آمده است که گاهی ترجمه آن را سخت می‌کرد؛ چرا که ابعاد گسترده‌ای از مفاهیم را در بر می‌گرفت.

صادقی در ادامه اظهار کرد: حجم اطلاعات زبان‌شناختی و باستان‌شناختی که در این دایره‌المعارف وجود دارد، در کشور ما نو است و کسی تاکنون تحقیق نکرده که اطلاعاتی که قرآن درباره قوم خاصی می‌دهد را در کنار داده‌های باستان‌شناختی قرار دهد و بین اطلاعات فرامتنی که به دست می‌آید، چه اندازه همخوانی یا تفاوت وجود دارد.

ویراستار ترجمه «دایره‌المعارف قرآن» گفت: آنچه این اثر را از سایرین متمایز می‌کند، شیوه پژوهشی نوینی است که این اثر براساس آن نگارش یافته است و از سوی دیگر براساس طبقه‌بندی که از مطالعات قرآنی انجام شده، ارائه می‌شود.

گفتنی است که ترجمه جلد اول «دایره‌المعارف قرآن» که در انتشارات بریل، در لایدن هلند به زبان انگلیسی چاپ و منتشر شده است، توسط محققان و مترجمان کشورمان به زبان فارسی ترجمه شده و توسط انتشارات حکمت به چاپ رسیده است.