گرگیعان؛ سنت حسنه مردم عرب خوزستان که رو به فراموشی است
گروه اجتماعی: گرگیعان یکی از سنتهای حسنه‌ای است که همزمان با ولادت امام حسن(ع) میان مردم عرب خوزستان رواج داشته اما در سال‌های اخیر رو به فراموشی گذاشته است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خوزستان، همزمان با حلول ماه رمضان در چهارگوشه ایران زمین آئین و مراسم ویژه این ماه گرامی برگزار می‌شود. در این میان استان خوزستان با توجه به دربرگیری قومیت‌های مختلف و متعدد، شاهد آداب و رسوم خاصی است که هر یک به نوبه خود سعی در گرامیداشت آن دارند. مردم عرب خوزستان نیز در اغلب شهرهای استان سعی در زنده نگه داشتن سنتهای آبا و اجدادیشان دارند.
برای دیدن گزارش تصویری کلیک کنید
«گرگیعان» یکی از این سنتهایی است که مردم خوزستان آن را پاس می‌دارند. این رسم در گوشه و کنار به اسامی و اشکال متفاوتی مشهود و از تنوع بالایی برخوردار است ولی در آئین مردم عرب خوزستان متفاوت از سایر نقاط کشور است.
گرگیعان؛ بازی کودکانه ماه رمضان
در خصوص مراسم جذاب و سنتی گرگیعان باید گفت که در شب ولادت امام حسن(ع) که همزمان با نیمه رمضان است بچه‌های مناطق عربی خوزستان بعد از افطار به کوچه و پس کوچه‌های اهواز، ویس، آبادان، خرمشهر، شادگان و سوسنگرد و دیگر شهرهای خوزستان و روستاها می‌روند تا آئین سنتی را که اجدادشان در کودکی بجا می‌آوردند برپا کنند.
دختران و پسران با بر گردن انداختن کیسه‌هایی از پیش تهیه شده برای جمع‌آوری عیدی و شیرینی و پوشیدن لباسهای محلی خود که پسران با پوشیدن دشداشه و دختران با پوشش عبا (چادر عربی) بر سر به درب خانه‌ها برای دریافت شیرینی و عیدی ماه مبارک می‌روند. اجرای مراسم گرگیعان با شعارهای مختلفی همچون نام آن بین مردم عرب همراه است.
ﮔﺮﮔﯿﻌﺎﻥ ﯾﺎ ﻗﺮﻗﯿﻌﺎﻥ ﻧﺎﻡ ﯾﮏ ﺳﻨت ﺭﺍﯾﺞ ﺑﯿﻦ ﻋﺮﺏﻫﺎی ﺧﻮﺯﺳﺘﺎﻥ، ﺍﺳﺘﺎﻥﻫﺎﯼ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺍیرﺍﻥ، ﻋﺮﺍﻕ، ﺑﺤﺮین، کویت، ﻋﺮﺑﺴﺘﺎﻥ ﺳﻌﻮﺩی ﻭ ﺍﻣﺎﺭﺍﺕ ﻣﺘﺤﺪﻩ ﻋﺮبی ﺍﺳﺖ. ﺍﺟﺮﺍﯼ ﻣﺮﺍﺳﻢ ﮔﺮﮔﯿﻌﺎﻥ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﻧﺎﻡ ﺁﻥ ﺑﺎ ﺳﺮﻭﺩﺧﻮﺍﻧﯽﻫﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﯿﻦ ﻋﺮﺏﻫﺎﯼ ﻣﺴﻠﻤﺎﻥ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﺍﺳﺖ. ﮐﻮﺩﮐﺎﻥ ﻋﺮﺏ ﺧﻮﺯﺳﺘﺎن ﭘﺸﺖ ﺩﺭ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺷﻌﺮ ﻣﯽﺧﻮﺍﻧﻨﺪ: «ﻣﺎﺟﯿﻨﻪ ﯾﺎ ﻣﺎ ﺟﯿﻨﻪ ﺣﻞ ﺍﻟﮑﯿﺲ ﻭ ﺍﻧﻄﯿﻨﺎ؛ ﺁﻣﺪﯾﻢ ﻭ ﺁﻣﺪﯾﻢ ـ ﺩﺭ ﮐﯿﺴﻪ ﺭﺍ ﺑﺎﺯ ﮐﻦ ﻭ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﯿﺪﯼ ﻭ ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ ﺑﺪﻩ» ﻭ ﺍﮔﺮ ﺍﻫﺎﻟﯽ ﺧﺎﻧﻪ ﺩﺭ ﭘﺸﺖﺑﺎﻡ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻮﺩﮐﺎﻥ ﺧﻄﺎﺏ ﺑﻪ ﺁﻥﻫﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ: « ﯾﺎ ﺍﻫﻞ ﺳﻄﻮﺡ ﺗﻨﻄﻮﻧﻪ ﻟﻮ ﻧﺮﻭﺡ؛ ﺍﯼ ﺍﻓﺮﺍﺩﯼ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﯼ ﭘﺸﺖﺑﺎﻡ ﺍﯾﺴﺘﺎﺩﻩﺍﯾﺪ، ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﯿﺪﯼ ﻣﯽﺩﻫﯿﺪ ﯾﺎ ﺑﺮﻭﯾﻢ؟»
تعابیر و روایت‌های مختلفی درباره ریشه این کلمه مطرح شده است. درباره معنی کلمه «گرگیعان یا قرقیعان»، برخی معتقدند این کلمه از «قرع الباب» به معنای در زدن گرفته شده است به این نحو که کودکان درب خانه‌ها را برای دریافت شیرینی و عیدی می‌کوبند. نظر دیگری که در باب معنی «گرگیعان» آمده که می‌گوید این واژه از کلمه «قرّة العین» به معنای نور چشم، گرفته شده است.
با توجه به اینکه مراسم گرگیعان مصادف با تولد امام حسن مجتبی(ع) و خوشحالی رسول خدا(ص) برای تولد اولین نوه‌اش بوده است، می‌گویند مردم برای عرض تبریک به امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) «قرة عین قرة عین» گویان به درب منزلشان می‌رفتند و کم کم به صورت مناسبتی هر ساله میان مسلمانان رواج یافت.
«ﮔﺮﮔﯿﻌﺎﻥ ﻭ ﮔﺮﮔﯿﻌﺎﻥ، ﺍﻟﻠﻪ ﯾﻌﻄﯿﮑﻢ ﺭﺿﻌﺎﻥ»
ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻮﺩﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺩﺳتهﺟﻤﻌﯽ ﺑﺮﺍﯼ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﯿﺪﯼ ﺑﻪ ﮐﻮﭼﻪﻫﺎ ﻣﯽﺭﻭﻧﺪ، ﺩﻭ ﮔﺮﻭﻩ ﺷﻮﻧﺪ ﻭ ﮔﺮﻭﻩ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﮕﻮﯾﺪ: «ﮔﺮﮔﯿﻌﺎﻥ ﻭ ﮔﺮﮔﯿﻌﺎﻥ» ﻭ ﮔﺮﻭﻩ ﺩﻭﻡ ﺟﻮﺍﺏ ﺩﻫﺪ «ﺍﻟﻠﻪ ﯾﻌﻄﯿﮑﻢ ﺭﺿﻌﺎن؛ ﺧﺪﺍ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﭽﻪ ﺩﻫﺪ» ﯾﺎ ﺍﯾنﮐﻪ « ﮔﺮﮔﯿﻌﺎﻥ ﻭ ﮔﺮﮔﯿﻌﺎﻥ؛ ﺍﻟﻠﻪ ﺍﯾﺨﻠﯽ ﺍﻭﻟﯿﺪﮐﻢ؛ ﺧﺪﺍ ﭘﺴﺮﮐﻮﭼﻮﻟﻮﯾﺘﺎﻥ ﺭﺍ ﻧﮕﻪ ﺩﺍﺭﺩ». ﺍﯾﻦ ﺩﻭ ﮔﺮﻭﻩ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﺩﻭ ﮔﺮﻭﻩ ﺩﺧﺘﺮ ﻭ ﭘﺴﺮ ﻧﯿﺰ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﻮﺩ. ﺩﺭ ﺍﯾﻦ ﻣﺮﺍﺳﻢ، ﺍﻫﺎﻟﯽ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﭽﻪﻫﺎ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ ﺳﺒﺪی ﺭﺍ ﺩﺭ ﺩﺳﺖ ﺩﺍﺭﻧﺪ، ﺑﺎﺳﻮﺭک (ﺑﺎﺩاﻡ)، ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ ﻭ ﻋﯿﺪﯼ ﻣﯽﺩﻫﻨﺪ و ﻣﺮﺍﺳﻢ ﺗﺎ ﭘﺎﺳﯽ ﺍﺯ ﺷﺐ ﻧﯿﻤﻪٔ ﻣﺎﻩ ﺭﻣﻀﺎﻥ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ.
در سال‌های اخیر مراسم گرگیعان با همکاری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی در موزه هنرهای معاصر اهواز برگزار شد. نخستین بار که آئین گرگیعان برپا شد، دختران و پسران کودک اهوازی در این محل گرد هم آمدند. بعد از افطار با گذاشتن کیسه‌های سنتی بر گردن و زدن سنگهای کوچک بر هم شعرهایی آئینی ـ مذهبی را می‌سرودند.
کودکان بعد از چرخیدن به دور قرآن نمادین در نمایشگاه قرآن، به طبقه فوقانی رفتند تا هدایا و شیرینی‌های رمضانی خود را از غرفه‌ای که این جشن را برایشان برگزار کرده بود بگیرند. به غرفه گرگیعان که رسیدند نوبت به نوبت با فریاد و شعرهای «ما جینه یا ماجینه حل الچیس و انطینا؛ ما آمدیم و ما آمدیم کسیه‌ها را باز کنید و هدیه بدهید» کیسه‌هایشان را پر از شیرینی و کلوچه‌های سنتی کردند.
مهمان؛ برکت و ثواب سفره‌های رمضانی
رسم زیبای دیگری که میان مردم خوزستان هست، اینکه معمولا مردم سعی می‌کنند به منظور ثواب افطار دادن به روزه‌داران همواره میهمانی سر سفره خود داشته باشند یا اینکه آنها به دعوت یکی از اقوام سر سفره‌ای دیگر حضور یابند. به همین دلیل صله رحم و دید و بازدید در این ماه در استان خوزستان به اوج خود می‌رسد و مردم بعد از افطار اغلب در کنار آشنایان و بستگان حضور دارند.
بیمه کردن رمضان با قرائت قرآن
از دیگر مواردی که عرب‌های خوزستان در ماه رمضان به آن اهمیت بسیار خاصی میدهند برگزاری محافل انس با قرآن است. این موضوع نیز به دلیل ارتباط بسیار نزدیک با قرآن بوده است. از نکات جالب این محافل حضور اکثریت جوانان در برپایی اینگونه محافل نورانی است.
این محافل به گونه‌ایی است که هر شب و پس از افطار مردم به مساجد محل رفته و محفل ترتیل خوانی قرآن کریم برپا می‌کنند. این موضوع و حرکت هماهنگ جوانان عرب با لباس محلی خود به سوی مسجد فضای بسیار زیبایی را ایجاد می‌کند.
شرایط خاص قهوه خوری مردمان عرب
برگزاری 30 روز مراسم خاص ماه رمضان در خانه‌ها و اغلب حسینیه‌ها میان اغلب مردم عرب خوزستان رایج است. در این مراسم، پذیرایی غالب با قهوه مخصوص اعراب و مراسم خاصی همراه است. در واقع اعراب برای خوردن قهوه مراسم و قوانین خاصی دارند و با اعتقاد و باورهایی که دارند آن را انجام میدهند.
برای تهیه قهوه ابتدا آن را با وسیله‌ای دوشاخه به نام «مهماس» که شبیه منقاش است در ظرفی ریخته و تفت میدهند. آنگاه آن را در هاون آسیاب کرده و برای مراسم آماده می‌کنند. پس از آن در ظرفی بزرگ به نام «گم گم» که چیزی شبیه گلاب پاش‌های قدیمی و از جنس ورشو است، آب ریخته و پس از جوش آمدن، قهوه آسیاب شده را اضافه کرده و از هل هم برای خوش طعم شدن آن استفاده می‌کنند.
هنگامی که قهوه آماده باشد آن را در ظرف کوچکتری به نام «دله» که شبیه همان «گم گم» است ریخته و سپس این مراسم ادامه می یابد. دله در دست چپ و فنجان مخصوص قهوه خوری(که فنجانی بدون دسته است و «فنیان» خوانده می‌شود) در دست راست گرفته می‌شود. از سمت راست مجلس شروع به سرو قهوه می‌کنند، اگر در این مجلس سیدی حضور داشته باشد، ابتدا از وی پذیرایی آغاز می‌شود و در غیر این صورت این مراسم از شیخ یا ریش سفید مجلس آغاز می‌شود.
لگیمات، شعریه و معسل؛ شیرینی‌های دوست‌داشتنی رمضان
همچنین در نخستین روز از ماه مبارک رمضان، کوچکترهای خانواده به دیدن بزرگترها می‌روند و حلول ماه مبارک را به آنها تبریک می‌گویند. زنان و دختران خانواده هم با تهیه انواع شیرینی محلی همانند «لگیمات؛ لقمه»، «شعریه»، «رنگینک؛ که با خرما و آرد تهیه می‌شود»، «معسل» به همراه فرنی، حلیم و آش سفره افطار را آماده می‌کنند.
شیرینی، خرما و فرنی در این خطه معمولا در هر سفره افطاری باید باشد و کمتر خانواده‌ای هست که افطار خود را با خرما یا فرنی باز نکند. در این ماه دید و بازدیدها به خصوص بعد از افطار دوچندان می‌شود. اعضای فامیل خود را ملزم به صله رحم می‌دانند و هر شامگاه با مهمانی رفتن، از احوال یکدیگر باخبر می‌شوند.
«مفطح»؛ غذای سنتی مردم عرب خوزستان
مفطح یکی از غذاهای پرچرب مردم عرب خوزستان است که پخت و پز آن در ماه رمضان بیشتر می‌شود. این غذا از راسته گوسفند تهیه می‌شود به این شکل که با تکه‌های بزرگ گوشت و ادویه‌جات خاصی پخته می‌شود.
اغلب بر سفره‌های شیوخ عرب و در مهمانی‌ها چیده می‌شود. میان مردم عرب خوزستان رسمی ماندگار است که بعد از گذشت سالها هنوز هم در اغلب مناطق عرب خوزستان انجام می‌شود.
«محیبس»؛ بازی فراموش شده چند سال اخیر مردم عرب
همچنین از قدیم الایام در این ماه یک بازی به نام محیبس (انگشتر کوچک) بین مردم عرب خوزستان رواج یافت که مردان و پیران دورهم جمع می‌شدند و آن را بازی می‌کنند. این بازی که همان پر یا پوچ است به صورت گروهی بین دو گروه پنج تا 20 نفره انجام می‌شد.
قدیمی‌ها در این بازی آنقدر مهارت داشتند که می‌توانستند انگشتر را که بین 10 تا 40 دست قرار داشت به راحتی از رنگ فرد نگهدارنده یا با فشار دادن دست‌های آن مشخص کنند. البته این بازی در استان خوزستان در سال‌های اخیر به دست فراموشی سپرده شده هر چند هنوز در برخی روستاها، قدیمی‌ها بازی را انجام میدهند.
نکته قابل تامل دیگر اینکه عرب‌های خوزستان عید فطر را از جمله عیدهای باشکوه معنوی می‌دانند و گرامیداشت این عید از ارج خاصی برخوردار است.
خدا عرب 
