به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، امروز دوشنبه، پنجم شهريورماه، روز بزرگداشت «ابوبكر محمد بن زكريای رازی» (312- 250 ه.ق) پزشك، فيزيكدان، كيمياگر و فيلسوف نامدار جهان اسلام است، ولی بيشتر به عنوان پزشك مشهور است تا فيلسوف اما اطلاعات موثقی از ماوقع زندگی او در دست نيست.
در باب تفكرات فلسفی رازی كه مسئله مورد بحث ماست، بايد گفت كه از اين لحاظ، هم به عقايد «افلاطون» گرايش شديدی داشته و هم از تعاليم حكمای پيش از «سقراط» متأثر بوده است. مفاهيم بنيانی در مابعدالطبيعه رازی پنج اصل جاويد هستند كه عبارتند از: 1-آفريدگار 2-نفس كلی 3-ماده اولی 4-زمان مطلق 5-مكان مطلق
وی اين اصول را در اثری مستقل با عنوان «مقالة فی قدماء الخمسه» (بحثی در عناصر پنجگانه جاويد) تشريح كرده است. اما بحثبرانگيزترين مباحث مربوط به تفكرات زكريای رازی به نظرات او در باب دين برمیگردد.
طبق گزارش مورخان تاريخ فلسفه اسلامی، همچون ماجد فخری، سعيد شيخ و ... برخلاف اغلب فلاسفه مسلمان، رازی منكر سازش دادن فلسفه با دين است. به گفته اين مورخان، مطابق نظر رازی، اكثر اديان با تفكر فلسفی و به تعبيری با تحقيق علمی مخالفند. در بعضی از كتب منتسب به رازی، مانند «مخاريق الانبياء» و «حيل المتنبئين»، نظرياتی ارائه شده كه آشكارا بوی ارتداد از آنها به مشام میرسد.
در آثار مزبور، ظاهراً وی عقل را برتر از وحی میداند. در اين كتب شديدترين نظريات عليه دين، معجزات انبياء و وحی ابراز شده است. گفته میشود كه زكريای رازی در اين باره تا حدی به استدلالات مانويان آن زمان بر ضد اديان تأسيسی تمسك جسته است؛ از اين رو، «ابن حزم» در كتاب «الملل و النحل» خود، عقايد رازی را بيش از هر كس ديگری تقبيح میكند. «اسماعيليان» نيز از تعليمات فلسفی او تبری جستند.
اما مرحوم شهيد استاد مرتضی مطهری انتساب رازی به الحاد را مردود میداند و معتقد است نام مخاريق انبياء را دشمنان رازی، نظير «علی بن رضوان مصری» به اين كتاب دادهاند، نه خود رازی. وی معتقد است كه رازی سخت پایبند به توحيد و معاد و اصالت و بقای روح بوده و كتب متعددی از رازی در خصوص اثبات مبدا و معاد برمیشمرد.
به اعتقاد استاد مطهری، چون رازی تا حدودی طرز تفكر شيعه اماميه داشته، همانند بسياری متفكران ديگر، از سوی دشمنان شيعه اماميه متهم به كفر و زندقه شده است. (خدمات متقابل اسلام و ايران، چاپ دوازدهم، صفحات 525 به بعد)
با اين حال، برخی از متفكران معاصر (از جمله مصطفی ملكيان) بر اين باورند كه اگر تفكر فلسفی، به معنای پایبندی به عقل محض باشد و از آنجا كه رازی با عقل و تفكر فلسفی خود به اين نتيجه رسيده كه بايد انكار نبوت كند بنابراين او بزرگترين و حقيقیترين فيلسوف جهان اسلام است كه برخلاف ساير فيلسوفان مسلمان، با تفكر فلسفی و عقلی به بحث نبوت پرداخته است، نه با تمسك به عقل مؤيد دينی.