جايگاه و مقام شهيدان و ايثارگران از ديدگاه قرآن كريم/3
در دين اسلام و در قرآن كريم، شهيدان دارای درجات رفيع و مقام شامخی هستند كه قرآن كريم در آيات مختلف به اين شأن و جايگاه اشاره كرده است.
در دين اسلام و در قرآن كريم، شهيدان دارای درجات رفيع و مقام شامخی دارند كه در موارد گوناگون به صفات زير خوانده می‌شوند: 1- شفاعت‌كنندگان درگاه احدیّت (آل عمران – 18 )، 2- اقربای درگاه الهی ( فجر –28 و بينه آيه 8 و…)، 3- اولين ورودكنندگان به بهشت (واقعه –آيه 10 )، 4- همنشينی با پيامبران و اولياءالله (نساء – 72)، 5- دريافت‌كنندگان رحمت وپاداش عظيم ( نساء –95 و 96 – و..)، 6- روزی خورندگان درگاه الهی ( آل عمران – آيه 169 ) و 7- رستگاران (واقعه –آيه 11و نساء – آيه 74 و..)
البته نبايد فراموش كرد كه شهدا هم درجاتی دارند و همه آن مراتب از كمترين تا بالاترين دارای ارزش و اعتباری خاص در نزد خداوند كريم هستند و اينان در اصطلاح آبروداران درگاه احدیّتند.
قرآن كريم هم مراتب و درجات شهيدان را تأييد می‌كند:
«لا يستوی القاعدون من المومنين غير اولی الضّرر والمجاهدون فی سبيل الله با موالهم وأنفسهم علی القاعدين درجه وكلا وعدالله الحسنی فضّل الله المجاهدين علی القاعدين اجرا“ عظيما » / نساء / آيه 95يعنی افراد با ايمانی كه بدون بيماری و ناراحتی از جهاد بازنشستند، با مجاهدانی كه در راه خدا با مال و جان خود جهاد كردند، بر قاعدان (ترك كنندگان جهاد ) برتری مهمّی بخشيده ؛ و به هر يك از اين دو گروه خداوند وعده پاداش نيك داده؛ و مجاهدان را بر قاعدان، با پاداش عظيمی برتری بخشيده است.
شهيدان در قرآن كريم از رستگاران عالمند كه در سرمستی - ارجعی الی ربك راضيه مرضيه – (فجر –28) ابتدا به بندگی خداوند رسيدند . مقامی كه بس رفيع است. چون هنگامی كه پيامبر خدا – حضرت محمد مصطفی صلّی الله و عليه وآله در شب صعود به آسمان با پرسش« خلافت توأمان با حكومت خدا را بر زمين می‌خواهی يا بندگی و عبادت خدا را »، روبرو شد كه پيامبر خدا صلّی الله وعليه وآله بندگی را برگزيد و با همين انتخاب بر همه انبيا و اوصيا پيشی گرفت و اشرف انبيا و اوصيا و مخلوقات و حبيب خداوند كريم شد. چنانكه در نماز می خوانيم : «اشهد انّ محمّد عبده ورسوله »
وحال اين شهدا هستند كه با اجر شهادت شان ابتدا به مقام بندگی خداوند در می آيند: « فادخلی فی عبادی » / فجر –آيه 29 و سپس جزء رستگاران ابدی و وارد بهشت می‌شوند. امّا نه با سختی و مشقّت. بلكه به راحتی دری به نام باب‌الشهدا كه دری از درهای بهشت است. « وادخلی جنّتی »/فجر – آيه 30 وارد بهشت من شويد. يعنی خداوند می‌خواهد كه بفرمايد اين بهشت از آن شماست ای دوستان من ( رضی الله عنهم ورضوا عنه / بينه – 8) من از شما راضی‌ام و می‌دانم كه شما هم از من راضی و خشنود هستيد. پس بر شما گوارا باد و بهشت نيز برای صدای قدم‌های اين مردان و زنان (شهيد وشهيده ) دلتنگ است.
اوصاف شهيدان نيز به روشنی در قرآن كريم آمده است: شهيدان در نزد خداوند زنده‌اند و برای آنانكه هنوز به جمع‌شان نپيوسته است دعا می‌كنند و از روزی خود شادند. آنها از خدا راضی و خشنودند و خداوند هم از آنان خشنود و راضی است. قرآن كريم اوصاف مختلفی را برای شهدا و ايثارگران بيان می كند از جمله : 1- دارای اراده آهنين - ( سوره صف – آيه 4) انّ الله يحبّ الّذين يقاتلون فی سبيله صفّا“ كأنّهم بنيان مرصوص « خداوند كسانی را دوست دارد كه در راه او پيكار می‌كنند، گويی بنايی آهنين اند . 2- دلشادان درگاه الهی (آل عمران – آيه 170 ) فرحين بما ءاتاهم الله من فضله …. « ( مجاهدان وشهيدان ) از نعمت خدا وفضل او مسرورند …
3- بهترين بيوگرافی شهدا ومجاهدين ( آل عمرا ـ آيه 17 ) «الصّابرين والصّادقين والقانتين والمنافقين والمستغفرين بالاسحار» « همان‌ها كه استقامت می‌ورزند، راستگو هستند، خضوع و انفاق می‌كنند؛ و در سحرگاهان استغفار می‌كنند» 4- آنها حتی با دهان روزه كه باشند ديگران را بر خود برتری می دهند (اوج ايثار ) / انسان / آيه 8 «و يطعمون الطّعام علی حبّه مسكينا“ ويتيما“ واسيرا» و غذای خود را با آنكه به آن نياز دارند (به دليل روزه بودن ) (سه شب پياپی ) به مسكين و يتيم و اسير می‌دهند.
در قرآن كريم و تفاسير جايگاه شهيد و مجاهدين فی سبيل‌الله نسبت به مقوله‌های ديگر بسيار زياد است و اين خود نشان‌دهنده اهمیّت اين موضوع است، چرا كه جزء سه كار در اهمّ واجبات دين در قرآن كريم و حديث نامبرده شده است. ( عبادت خداوند، نيكی به پدر و مادر و جهاد در راه خدا ) و خداوند و تنها و تنها خداوند است كه مقام واقعی شهيد و ايثارگر را می‌داند. چون شهيد و ايثارگر با خدا معامله كرده‌اند و چه كسی خوش حساب‌تر از خداوندی كه تمام زيبايی‌ها را آفريده است و همه چيز با اراده و مشیّت اوست.
در ادامه به بيان اوصاف شهادت و ايثارگری در احاديث می‌پردازيم:
شهادت فنا شدن انسان برای نيل به سرچشمه نور و نزديك شدن به هستی مطلق است. شهادت عشق به وصال محبوب و معشوق در زيباترين شكل است. شهادت مرگی از راه كشته شدن است، كه شهيد آگاهانه و بخاطر هدف مقدس و به تعبير قرآن ((فی سبيل الله))انتخاب می‌كند. يعنی شهيد در راهی كشته می‌شود كه هر دو ارزش آگاهانه و فی سبيل الله را داراست و چنين مرگی است كه به تعبير پيامبر((ص)) شريفترين و بالاترين نوع مردن است (اَشرُفُ المُوًتِ قَتْلُ الشَّهادَهِ) و حضرت علی(ع) آن را گرامی‌ترين نوع مردن می‌داند.(اَكْرُمُالمُوًتِ اَلْقُتْلُ)7*
در حديث رنگ و بوی ايثارگری و مجاهدت بيشتر از شهادت است و شهادت را بيشتر در دعاهای پيامبر(ص) و ائمّه اطهار(ع) می‌بينيم. آنجا كه امام سجاد عليه السّلام در زيباترين دعای صحيفه سجاديه می فرمايد : « بار خدايا شهادت را نصيبم فرما » از پيامبر اكرم (ص)نقل شده است كه شهيد دارای سه خصلت است : عند اول قطرة من دمه يكفرعنه كل خط ويری مقعده فی الجنة، و يزوج من الحور العين، و يومن من الفزع الاكبر ومن عذاب القبر، ويحلی حلی الايمان يعنی: « با ريختن اولين قطره خون شهيد همه خطاها و گناهانش بخشيده و ناديده گرفته می‌شود و ديگر اين كه جايگاه خود را در بهشت می بيند و از همسران بهشتی اختيار می‌كند و هم چنين از فزع اكبر ( گريه و زاری ) و عذاب قبر در امان است و از لباس‌های بهشتی بر او می پوشانند.»8*
اين حديث و امثال آن دال بر جاودانگی و جايگاه رفيع و حيات حقيقی شهيدان دارد.
در حديث ديگری از پيامبر (ص) نقل شده است كه رسول اكرم (ص) در روز احد بالای سر ((مصعب بن عمير)) ايستاد و برای او دعا كرد و سپس گفت: انّ رسول الله يشهد انّ هولاء شهداء عند الله يوم القيام فاتوهم زوروهم وسلمو عليهم فوالذی نفسی بيده، لا يسلم عليهم احد الی يوم القيامه، الاّ ردّوا عليه ، يرزقون من ثار الجن ووتح. يعنی: « رسول خدا گواهی می‌دهد كه شهدا شاهدان من نزد خدا در روز قيامت هستند. بياييد و ايشان را زيارت كنيد، بر اينان سلام كنيد كه سوگند به آن كه جانم در دست اوست، هيچ كس نباشد كه بر آنها سلام كند الا اينكه جوابش را می‌دهند و به آنها از ميوه‌های بهشتی و هدايای آن روزی داده می‌شود .»9*
اين حديث نيز دلالت بر زنده بودن شهدا و دلالت بر لزوم زيارت آنان دارد. همچنانكه قرآن كريم هم در آيه58و 59 سوره حج می فرمايد: والذين هاجروا فی سبيل الله ثم قتلوا اوماتو ليرزقنّهم اللّه رزقا حسنا وان اللّه لهو خير الرازقين ليدخلنّهم مدخلا يرضونه. يعنی: « آنان كه در راه رضای خدا، از وطن هجرت كردند و در راه دين خدا كشته شدند و يا مرگشان فرا رسيد، البته خداوند، رزق و روزی نيكوئی در بهشت ابد نصيبشان می‌كند كه همانا خداوند بهترين روزی دهندگان است. خداوند به آنان در بهشت منزلی عنايت كند كه بسيار به آن راضی و خوشنود باشند.»
رسول خدا صلّی الله عليه وآله می فرمايد: فاذا و دَّعهم اهلوهم بكت عليهم الحيتان و البيوت، تخرجون من ذنوبهم كما تخرج الحية من سلخها. يعنی: « چون رزمندگان با اهل و خانواده خود خداحافظی كنند، ماهی‌ها و خانه‌ها، بر آنها می‌گريند و از گناهان خود خارج می‌شوند، همانگونه كه مار، از پوست خود خارج می‌شود.» 9
در حديث ديگری كه قبلاً ذكر شد و پيامبر شش خصلت را برای شهيدان ذكر كردند، اولين خصلت اين بود كه: اولين قطره خونی كه از شهيد بر زمين ريخته می‌شود گناهانش بخشيده و آمرزيده می‌شود. كه اين لفظ در احاديث ديگری هم تكرار شده است.
امام صادق(ع) نيز در روايتی می‌فرمايند : من قتل فی سبيل الله لم يعرفه الله من سيئاته يعنی « كسی كه در راه خدا به شهادت نائل شود، هيچ يك از گناهان و بدی‌هايش به او ارائه نخواهد شد، به اين منظور كه از همه آنها چشم پوشی خواهد شد.»/ وسايل الشيعه / ج9 / ص 11
و در حديثی ديگر از پيامبر(ص) سوال شد كه چرا شهيد مورد آزمايش و سوال واقع نمی‌شود؟ پيامبر(ص) فرمود «زيرا شهيد در زير برق شمشير آزمايش خود را به پايان رسانده است.»
خداوند در چند مورد به پاداش بزرگ و ضايع نشدن عمل شهيد در قرآن اشاره فرموده است. از جمله :
و الذين قتلوا فی سبيل الله فلن يضلَّ اعمالهم سيهديهم و يصلح بالهم و يدخلهم الجنة عرفها لهم./سوره محمّد / آيات 4-6
يعنی : « كسانی كه در راه خدا كشته شدند، خداوند هرگز اعمالشان را ضايع نگرداند و آنان را به سعادت هدايت كند و امورشان را اصلاح نمايد و به بهشتی كه قبلاً مقامات آن را به آنها شناسانده است، واردشان می سازد. »
رسول گرامی اسلام در مورد شهدا و ايثارگران فرمودند: نيروهای رزمنده هنگامی كه تصميم به شركت در جنگ می‌گيرند، خداوند مصونيت آنها را از آتش تضمين می‌كند و چون آماده جنگ شوند، فرشتگان به وجود آنها افتخار می‌كنند. هنگامی كه با خانواده خود وداع می‌كنند، ماهی‌ها و خانه‌ها گريه می‌كنند و از گناهان خود خارج می‌شوند همانگونه كه مار از پوست خود خارج می‌شود. خداوند چهار هزار فرشته را بر آنها می‌گمارد تا از جلو و پشت سر، آنان را محافظت كنند.
همچنين در بخشی ديگر از سخنان خود می‌فرمايد: كار نيكی انجام نمی‌دهند مگر اينكه مضاعف شود. در مقابل هر روز در جبهه ثوابی برابر عبادت هزار مرد عابد … برای ايشان می‌نويسند. چون با دشمن روبه رو می‌شوند قلم همه اهل دنيا از درك ثواب آنها عاجز است و چون به مبارزه با دشمن می‌ايستند و تيرها را آماده نشانه رفتن به دشمن می‌كنند و با يكديگر درآويزند فرشتگان بال‌های خود را بر سر آنها می‌گسترانند و برای پيروزی و ثابت قدمی آنها دعا می‌كنند. هنگام ضرب و زخم، همسر بهشتی و نعمت‌های الهی بر او فرود می‌آيد. مرحبا به روح پاكی كه از بدنی پاك و مطهر خارج شد، بشارت باد بر تو كرامت‌ها و نعمت‌هايی كه هيچ چشمی نديده و هيچ گوشی نشنيده است و بر قلب هيچ كسی خطور نكرده است. ( كشف الاسرا وعده الابرار - ج2- ص 238-239)
پيامبر اكرم صلّی الله و عيله وآله در مورد جهاد در راه خدا و منزلت و جايگاه جهاد هم نكات زيبايی را بيان فرمودند كه به راحتی می‌توان اين احاديث را از كتاب نهج الفصاحه تهيه و گردآوری كرد، ايشان جهاد در راه خدا را جزء بهترين كارها در نزد خداوند می‌شمارند: احبّ الاعمال إلی الله الصّلاه لوقتها ثمّ برّ الوالدين ثمّ الجهاد فی سبيل الله يعنی: « بهترين كارها در نزد خداوند نماز به وقت است، آنگاه نيكی با پدر و مادر، آنگاه جهاد در راه خدا / 10* و البته نزديكترين كار در نزد خداوند جهاد در راه خداوند است:
أقرب العمل إلی الله الجهاد فی سبيل الله ولا يقار به شيی، يعنی : نزديكترين كارها در نزد خداوند جهاد در راه خداست وچيزی مانند آن نيست /11*
و بهترين عمل مومن همين ايثارگری وجهاد در راه خداست: إن افضل عمل المومن الجهاد فی سبيل الله
«بهترين عمل مومن، جهاد در راه خداست»/ 12*
شهيد و شهادت سلسله‌ای از نورند كه با درخت (شجره طيبه ) نورانی شده‌اند و برای امّت اسلام اين نويد را می‌دهند كه همه در روزی خواهند مرد. پس چه نيكوتر كه انسان با عشق و دوستی خدا و برای رضای او و در راه او قربانی شود. چونان حسين عليه السّلام كه تمام وجودش را برای رضای خداوند كريم به دست دشمن سپرد و چونان زينب سلام الله عليها كه در جواب دشمن زبون و نادانی چون ابن زياد فرمود : « من جز زيبايی چيزی نديدم »
پايان سخن اينكه شهادت و مجاهدت در راه خدا ميراث پيامبران و امامان ماست. بسياری از پيامبران خدا چون يحيای نبی فرزند زكريای پيامبر به دست كاهنان يهود به شهادت رسيدند و در تواريخ و اسناد تاريخی و روايی شيعيان موجود است كه چهارده معصوم هم همگی به شهادت از دنيا رفته‌اند. هرچند در باب شهادت پيامبر خدا حضرت محمّد مصطفی صلّی الله وعليه وآله و يگانه دختر گرانقدرش حضرت فاطمه زهرا سلام الله عليها تاريخ سكوت اختيار كرده و بسياری از تاريخ نگاران مرگ اين دو عزيز را به صورت طبيعی ودر پی بيماری نوشته‌اند. ولی با توجّه به اسناد دقيق و احاديث متواتر رسيده از جانب ائمّه اطهار عليه السّلام اين دو عزيز هم چون ساير ائمه اطهار به شهادت از دنيا رفته‌اند. شهادت رتبه و مقامی است كه آرزوی همه عارفان به حق بوده و هست و بزرگانی چون امام خمينی رهبر و پيشوای انقلاب اسلامی ايران در موارد گوناگون درباره جايگاه شهيدان مطالبی را ارائه كرده‌اند كه بسيار مفيد و دنباله‌رو همان سير كلامی و روايی ائمّه اطهار عليه‌السّلام است از جمله اينكه : « شهيد نظر می‌كند به وجه الله »
همچنين حضرت امام خمينی (ره) در تجليل از شهيد محراب شهيد عطاءالله اشرفی اصفهانی در پيامی به مردم ايران می فرمايد : « چه سعادتمندند آنان كه عمری را در خدمت به اسلام ومسلمين بگذرانند و در آخر عمر فانی به فيض عظيمی كه دلباختگان به لقاءالله آرزو می‌كنند نايل آيند. چه سعادتمند و بلند اخترند آنان كه در طول زندگی خود كمر همت به تهذيب نفس و جهاد اكبر بسته و پايان زندگی خويش را در راه هدف الهی با سرافرازی به خيل شهدای در راه حق پيوستند .... »
شهادت يك روش است. راهی برای رسيدن به مقام قرب الهی ! يك آزمون كه نصيب هر كسی نمی شود و يك مرحله از ايمان كه نصيب هر كه شود جز خير و بركت و رحمت نيست و اين دلق زيبا و كليد بهشت را به هر كسی نمی‌دهند. ظرفيت می‌خواهد و مقامی كه شايسته آن باشد. انسان به خودی خود و در ذات و سرشتش عاشق است. او دوست دارد كسی را كه نمی‌داند كيست و اگر دريابد يا تأمّل كند به وحدانيت پی می‌برد و به كسی كه همه جاذبه‌ها به سمت اوست و همه دست‌ها چه از روی نياز و چه از وابستگی روحی و عاطفی به سمت او دراز می‌شود و او كسی جز خدای مهربان و بی همتا نيست. همان كه از ما بسيار دور و بسيار نزديك است. مهم نگاه ماست. اگر نيك بنگريم از رگ گردن هم نزديكتر است و اگر به نادانی بنگريم، اصلا“ صدای ما را نمی‌شنود .
اين همه حرف وحديث لازمه عشق است كه ابن عربی در مورد آن می‌گويد: أدين بدين الحُبّ أنّی توجّهت ركائبه فالحبّ دينی و ايمانی يعنی: « من سر به فرمان آيين عشق دارم، به هر كجا كه شترهايش رو كنند. پس عشق دين و ايمان من است »13*
و ميان اين دو جايگاه يعنی ايثار و شهادت و عشق و ايمان پيوند ناگسستنی وجود دارد كه هر دو پوشاننده هم و مكمل يكديگرند. چون تا عشق و ايمان نباشد، كسی برای جهاد قدم بر نمی‌دارد و كسی در اين راه جهاد آرزوی شهادت نمی‌كند و در انتظار اين فيض بزرگ الهی نمی‌نشيند و چه زيبايی از اين بهتر كه هر كسی كه عاشق بميرد، شهيد از دنيا رفته است. چنانكه از حضرت فاطمه معصومه(س) دختر امام موسی كاظم روايت شده است .
فاطمه معصومه(س)، از دختر امام صادق (ع) روايتى نقل می‌كند كه سلسله سندش به حضرت فاطمه زهرا(س) مى رسد كه آن حضرت مى فرمايد: حضرت رسول اكرم (ص) فرمود «آگاه باشيد! هركس با محبّت آل محمّد بميرد شهيد از دنيا رفته است.» 14*
********
پی نوشتها :
1- افسانه‌های بت پرستی در كليسا نوشته محمد طاهر تنّير ، همچنين تاريخ اديان نوشته عبدالله مبلّغی آبادنی و تاريخ اديان جان بی ناس
2- تاريخ كليسای قديم ، و.م.ميلر - ترجمه علی نخستين ص 61
3- همان منبع .ص.156
4- همان منبع .ص.173
5- همان منبع .ص.209
6- برای مطالعه در مورد احكام جهاد وجنگ در تورات وانجيل می توانيد به اين دوكتاب مراجعه نماييد . از جمله (يوشع باب 8 . بند 1و2) و (يوشع باب 17، بند 28-30) و ( داوران . باب 20 بند1-3)
(اول سموئيل .باب4.بند1-20) و (اول سموئيل .باب 17 .بند.1-20)و (دوم تواريخ .باب 6.بند34) و...
7- كشف الاسرار وعده الابرار ج1 ص435
8- همان منبع .ج1.ص417
9- همان منبع .ج.2.ص.327
10-نهج الفصاحه .حديث شماره 70
11- همان منبع .حديث شماره 427
12- همان منبع . حديث شماره 483
13-شرحی بر فصوص الحكم . دكتر ابوالعلا عفيفی . ترجمه : دكتر نصرالله حكمت
14-عوالم المعلوم /ج21/ص 353
_________________________________________________________________
* منابع ومآخذ :
1- قرآن كريم
2- وسايل الشيعه شيخ حر عاملی
3- نهج البلاغه شريف رضی
4- نهج الفصاحه ابوالقاسم پاينده
5- كتاب مقدس « تورات ، كتب اسرائيليات واناجيل اربعه »
6- تاريخ كليسای قديم و.م. ميلر ترجمه : علی نخستين
7- تاريخ اديان عبدالله مبلّغی آبادانی
8 -تاريخ اديان جان .بی. ناس
9- تفسير الميزان علامه طباطبايی
10- تفسير نمونه ناصر مكارم شيرازی
11- تفسير كشف الاسرار وعده الابرار رشيد الدين ميبدی
12- فصوص الحكم شيخ اكبر محيی الدين ابن عربی
13- شرح فصوص الحكم دكتر ابوالعلا عفيفی
14- شرح فصوص الحكم حضرت امام خمينی (ره)
15- صحيفه امام ( مجموعه سخنرانی ها ونامه ها وبيانات ) ج17.ص.49
16- تاريخ اسلام از آغاز تا هجرت علی دوانی
17- شرح منظومه استاد شهيد مرتضی مطهّری
18- حماسه حسنی شهيد مطهری
19- مناقب ابن شهرآشوب ابن شهرآشوب
20- مروج الذهب مسعودی
البته نبايد فراموش كرد كه شهدا هم درجاتی دارند و همه آن مراتب از كمترين تا بالاترين دارای ارزش و اعتباری خاص در نزد خداوند كريم هستند و اينان در اصطلاح آبروداران درگاه احدیّتند.
قرآن كريم هم مراتب و درجات شهيدان را تأييد می‌كند:
«لا يستوی القاعدون من المومنين غير اولی الضّرر والمجاهدون فی سبيل الله با موالهم وأنفسهم علی القاعدين درجه وكلا وعدالله الحسنی فضّل الله المجاهدين علی القاعدين اجرا“ عظيما » / نساء / آيه 95يعنی افراد با ايمانی كه بدون بيماری و ناراحتی از جهاد بازنشستند، با مجاهدانی كه در راه خدا با مال و جان خود جهاد كردند، بر قاعدان (ترك كنندگان جهاد ) برتری مهمّی بخشيده ؛ و به هر يك از اين دو گروه خداوند وعده پاداش نيك داده؛ و مجاهدان را بر قاعدان، با پاداش عظيمی برتری بخشيده است.
شهيدان در قرآن كريم از رستگاران عالمند كه در سرمستی - ارجعی الی ربك راضيه مرضيه – (فجر –28) ابتدا به بندگی خداوند رسيدند . مقامی كه بس رفيع است. چون هنگامی كه پيامبر خدا – حضرت محمد مصطفی صلّی الله و عليه وآله در شب صعود به آسمان با پرسش« خلافت توأمان با حكومت خدا را بر زمين می‌خواهی يا بندگی و عبادت خدا را »، روبرو شد كه پيامبر خدا صلّی الله وعليه وآله بندگی را برگزيد و با همين انتخاب بر همه انبيا و اوصيا پيشی گرفت و اشرف انبيا و اوصيا و مخلوقات و حبيب خداوند كريم شد. چنانكه در نماز می خوانيم : «اشهد انّ محمّد عبده ورسوله »
وحال اين شهدا هستند كه با اجر شهادت شان ابتدا به مقام بندگی خداوند در می آيند: « فادخلی فی عبادی » / فجر –آيه 29 و سپس جزء رستگاران ابدی و وارد بهشت می‌شوند. امّا نه با سختی و مشقّت. بلكه به راحتی دری به نام باب‌الشهدا كه دری از درهای بهشت است. « وادخلی جنّتی »/فجر – آيه 30 وارد بهشت من شويد. يعنی خداوند می‌خواهد كه بفرمايد اين بهشت از آن شماست ای دوستان من ( رضی الله عنهم ورضوا عنه / بينه – 8) من از شما راضی‌ام و می‌دانم كه شما هم از من راضی و خشنود هستيد. پس بر شما گوارا باد و بهشت نيز برای صدای قدم‌های اين مردان و زنان (شهيد وشهيده ) دلتنگ است.
اوصاف شهيدان نيز به روشنی در قرآن كريم آمده است: شهيدان در نزد خداوند زنده‌اند و برای آنانكه هنوز به جمع‌شان نپيوسته است دعا می‌كنند و از روزی خود شادند. آنها از خدا راضی و خشنودند و خداوند هم از آنان خشنود و راضی است. قرآن كريم اوصاف مختلفی را برای شهدا و ايثارگران بيان می كند از جمله : 1- دارای اراده آهنين - ( سوره صف – آيه 4) انّ الله يحبّ الّذين يقاتلون فی سبيله صفّا“ كأنّهم بنيان مرصوص « خداوند كسانی را دوست دارد كه در راه او پيكار می‌كنند، گويی بنايی آهنين اند . 2- دلشادان درگاه الهی (آل عمران – آيه 170 ) فرحين بما ءاتاهم الله من فضله …. « ( مجاهدان وشهيدان ) از نعمت خدا وفضل او مسرورند …
3- بهترين بيوگرافی شهدا ومجاهدين ( آل عمرا ـ آيه 17 ) «الصّابرين والصّادقين والقانتين والمنافقين والمستغفرين بالاسحار» « همان‌ها كه استقامت می‌ورزند، راستگو هستند، خضوع و انفاق می‌كنند؛ و در سحرگاهان استغفار می‌كنند» 4- آنها حتی با دهان روزه كه باشند ديگران را بر خود برتری می دهند (اوج ايثار ) / انسان / آيه 8 «و يطعمون الطّعام علی حبّه مسكينا“ ويتيما“ واسيرا» و غذای خود را با آنكه به آن نياز دارند (به دليل روزه بودن ) (سه شب پياپی ) به مسكين و يتيم و اسير می‌دهند.
در قرآن كريم و تفاسير جايگاه شهيد و مجاهدين فی سبيل‌الله نسبت به مقوله‌های ديگر بسيار زياد است و اين خود نشان‌دهنده اهمیّت اين موضوع است، چرا كه جزء سه كار در اهمّ واجبات دين در قرآن كريم و حديث نامبرده شده است. ( عبادت خداوند، نيكی به پدر و مادر و جهاد در راه خدا ) و خداوند و تنها و تنها خداوند است كه مقام واقعی شهيد و ايثارگر را می‌داند. چون شهيد و ايثارگر با خدا معامله كرده‌اند و چه كسی خوش حساب‌تر از خداوندی كه تمام زيبايی‌ها را آفريده است و همه چيز با اراده و مشیّت اوست.
در ادامه به بيان اوصاف شهادت و ايثارگری در احاديث می‌پردازيم:
شهادت فنا شدن انسان برای نيل به سرچشمه نور و نزديك شدن به هستی مطلق است. شهادت عشق به وصال محبوب و معشوق در زيباترين شكل است. شهادت مرگی از راه كشته شدن است، كه شهيد آگاهانه و بخاطر هدف مقدس و به تعبير قرآن ((فی سبيل الله))انتخاب می‌كند. يعنی شهيد در راهی كشته می‌شود كه هر دو ارزش آگاهانه و فی سبيل الله را داراست و چنين مرگی است كه به تعبير پيامبر((ص)) شريفترين و بالاترين نوع مردن است (اَشرُفُ المُوًتِ قَتْلُ الشَّهادَهِ) و حضرت علی(ع) آن را گرامی‌ترين نوع مردن می‌داند.(اَكْرُمُالمُوًتِ اَلْقُتْلُ)7*
در حديث رنگ و بوی ايثارگری و مجاهدت بيشتر از شهادت است و شهادت را بيشتر در دعاهای پيامبر(ص) و ائمّه اطهار(ع) می‌بينيم. آنجا كه امام سجاد عليه السّلام در زيباترين دعای صحيفه سجاديه می فرمايد : « بار خدايا شهادت را نصيبم فرما » از پيامبر اكرم (ص)نقل شده است كه شهيد دارای سه خصلت است : عند اول قطرة من دمه يكفرعنه كل خط ويری مقعده فی الجنة، و يزوج من الحور العين، و يومن من الفزع الاكبر ومن عذاب القبر، ويحلی حلی الايمان يعنی: « با ريختن اولين قطره خون شهيد همه خطاها و گناهانش بخشيده و ناديده گرفته می‌شود و ديگر اين كه جايگاه خود را در بهشت می بيند و از همسران بهشتی اختيار می‌كند و هم چنين از فزع اكبر ( گريه و زاری ) و عذاب قبر در امان است و از لباس‌های بهشتی بر او می پوشانند.»8*
اين حديث و امثال آن دال بر جاودانگی و جايگاه رفيع و حيات حقيقی شهيدان دارد.
در حديث ديگری از پيامبر (ص) نقل شده است كه رسول اكرم (ص) در روز احد بالای سر ((مصعب بن عمير)) ايستاد و برای او دعا كرد و سپس گفت: انّ رسول الله يشهد انّ هولاء شهداء عند الله يوم القيام فاتوهم زوروهم وسلمو عليهم فوالذی نفسی بيده، لا يسلم عليهم احد الی يوم القيامه، الاّ ردّوا عليه ، يرزقون من ثار الجن ووتح. يعنی: « رسول خدا گواهی می‌دهد كه شهدا شاهدان من نزد خدا در روز قيامت هستند. بياييد و ايشان را زيارت كنيد، بر اينان سلام كنيد كه سوگند به آن كه جانم در دست اوست، هيچ كس نباشد كه بر آنها سلام كند الا اينكه جوابش را می‌دهند و به آنها از ميوه‌های بهشتی و هدايای آن روزی داده می‌شود .»9*
اين حديث نيز دلالت بر زنده بودن شهدا و دلالت بر لزوم زيارت آنان دارد. همچنانكه قرآن كريم هم در آيه58و 59 سوره حج می فرمايد: والذين هاجروا فی سبيل الله ثم قتلوا اوماتو ليرزقنّهم اللّه رزقا حسنا وان اللّه لهو خير الرازقين ليدخلنّهم مدخلا يرضونه. يعنی: « آنان كه در راه رضای خدا، از وطن هجرت كردند و در راه دين خدا كشته شدند و يا مرگشان فرا رسيد، البته خداوند، رزق و روزی نيكوئی در بهشت ابد نصيبشان می‌كند كه همانا خداوند بهترين روزی دهندگان است. خداوند به آنان در بهشت منزلی عنايت كند كه بسيار به آن راضی و خوشنود باشند.»
رسول خدا صلّی الله عليه وآله می فرمايد: فاذا و دَّعهم اهلوهم بكت عليهم الحيتان و البيوت، تخرجون من ذنوبهم كما تخرج الحية من سلخها. يعنی: « چون رزمندگان با اهل و خانواده خود خداحافظی كنند، ماهی‌ها و خانه‌ها، بر آنها می‌گريند و از گناهان خود خارج می‌شوند، همانگونه كه مار، از پوست خود خارج می‌شود.» 9
در حديث ديگری كه قبلاً ذكر شد و پيامبر شش خصلت را برای شهيدان ذكر كردند، اولين خصلت اين بود كه: اولين قطره خونی كه از شهيد بر زمين ريخته می‌شود گناهانش بخشيده و آمرزيده می‌شود. كه اين لفظ در احاديث ديگری هم تكرار شده است.
امام صادق(ع) نيز در روايتی می‌فرمايند : من قتل فی سبيل الله لم يعرفه الله من سيئاته يعنی « كسی كه در راه خدا به شهادت نائل شود، هيچ يك از گناهان و بدی‌هايش به او ارائه نخواهد شد، به اين منظور كه از همه آنها چشم پوشی خواهد شد.»/ وسايل الشيعه / ج9 / ص 11
و در حديثی ديگر از پيامبر(ص) سوال شد كه چرا شهيد مورد آزمايش و سوال واقع نمی‌شود؟ پيامبر(ص) فرمود «زيرا شهيد در زير برق شمشير آزمايش خود را به پايان رسانده است.»
خداوند در چند مورد به پاداش بزرگ و ضايع نشدن عمل شهيد در قرآن اشاره فرموده است. از جمله :
و الذين قتلوا فی سبيل الله فلن يضلَّ اعمالهم سيهديهم و يصلح بالهم و يدخلهم الجنة عرفها لهم./سوره محمّد / آيات 4-6
يعنی : « كسانی كه در راه خدا كشته شدند، خداوند هرگز اعمالشان را ضايع نگرداند و آنان را به سعادت هدايت كند و امورشان را اصلاح نمايد و به بهشتی كه قبلاً مقامات آن را به آنها شناسانده است، واردشان می سازد. »
رسول گرامی اسلام در مورد شهدا و ايثارگران فرمودند: نيروهای رزمنده هنگامی كه تصميم به شركت در جنگ می‌گيرند، خداوند مصونيت آنها را از آتش تضمين می‌كند و چون آماده جنگ شوند، فرشتگان به وجود آنها افتخار می‌كنند. هنگامی كه با خانواده خود وداع می‌كنند، ماهی‌ها و خانه‌ها گريه می‌كنند و از گناهان خود خارج می‌شوند همانگونه كه مار از پوست خود خارج می‌شود. خداوند چهار هزار فرشته را بر آنها می‌گمارد تا از جلو و پشت سر، آنان را محافظت كنند.
همچنين در بخشی ديگر از سخنان خود می‌فرمايد: كار نيكی انجام نمی‌دهند مگر اينكه مضاعف شود. در مقابل هر روز در جبهه ثوابی برابر عبادت هزار مرد عابد … برای ايشان می‌نويسند. چون با دشمن روبه رو می‌شوند قلم همه اهل دنيا از درك ثواب آنها عاجز است و چون به مبارزه با دشمن می‌ايستند و تيرها را آماده نشانه رفتن به دشمن می‌كنند و با يكديگر درآويزند فرشتگان بال‌های خود را بر سر آنها می‌گسترانند و برای پيروزی و ثابت قدمی آنها دعا می‌كنند. هنگام ضرب و زخم، همسر بهشتی و نعمت‌های الهی بر او فرود می‌آيد. مرحبا به روح پاكی كه از بدنی پاك و مطهر خارج شد، بشارت باد بر تو كرامت‌ها و نعمت‌هايی كه هيچ چشمی نديده و هيچ گوشی نشنيده است و بر قلب هيچ كسی خطور نكرده است. ( كشف الاسرا وعده الابرار - ج2- ص 238-239)
پيامبر اكرم صلّی الله و عيله وآله در مورد جهاد در راه خدا و منزلت و جايگاه جهاد هم نكات زيبايی را بيان فرمودند كه به راحتی می‌توان اين احاديث را از كتاب نهج الفصاحه تهيه و گردآوری كرد، ايشان جهاد در راه خدا را جزء بهترين كارها در نزد خداوند می‌شمارند: احبّ الاعمال إلی الله الصّلاه لوقتها ثمّ برّ الوالدين ثمّ الجهاد فی سبيل الله يعنی: « بهترين كارها در نزد خداوند نماز به وقت است، آنگاه نيكی با پدر و مادر، آنگاه جهاد در راه خدا / 10* و البته نزديكترين كار در نزد خداوند جهاد در راه خداوند است:
أقرب العمل إلی الله الجهاد فی سبيل الله ولا يقار به شيی، يعنی : نزديكترين كارها در نزد خداوند جهاد در راه خداست وچيزی مانند آن نيست /11*
و بهترين عمل مومن همين ايثارگری وجهاد در راه خداست: إن افضل عمل المومن الجهاد فی سبيل الله
«بهترين عمل مومن، جهاد در راه خداست»/ 12*
شهيد و شهادت سلسله‌ای از نورند كه با درخت (شجره طيبه ) نورانی شده‌اند و برای امّت اسلام اين نويد را می‌دهند كه همه در روزی خواهند مرد. پس چه نيكوتر كه انسان با عشق و دوستی خدا و برای رضای او و در راه او قربانی شود. چونان حسين عليه السّلام كه تمام وجودش را برای رضای خداوند كريم به دست دشمن سپرد و چونان زينب سلام الله عليها كه در جواب دشمن زبون و نادانی چون ابن زياد فرمود : « من جز زيبايی چيزی نديدم »
پايان سخن اينكه شهادت و مجاهدت در راه خدا ميراث پيامبران و امامان ماست. بسياری از پيامبران خدا چون يحيای نبی فرزند زكريای پيامبر به دست كاهنان يهود به شهادت رسيدند و در تواريخ و اسناد تاريخی و روايی شيعيان موجود است كه چهارده معصوم هم همگی به شهادت از دنيا رفته‌اند. هرچند در باب شهادت پيامبر خدا حضرت محمّد مصطفی صلّی الله وعليه وآله و يگانه دختر گرانقدرش حضرت فاطمه زهرا سلام الله عليها تاريخ سكوت اختيار كرده و بسياری از تاريخ نگاران مرگ اين دو عزيز را به صورت طبيعی ودر پی بيماری نوشته‌اند. ولی با توجّه به اسناد دقيق و احاديث متواتر رسيده از جانب ائمّه اطهار عليه السّلام اين دو عزيز هم چون ساير ائمه اطهار به شهادت از دنيا رفته‌اند. شهادت رتبه و مقامی است كه آرزوی همه عارفان به حق بوده و هست و بزرگانی چون امام خمينی رهبر و پيشوای انقلاب اسلامی ايران در موارد گوناگون درباره جايگاه شهيدان مطالبی را ارائه كرده‌اند كه بسيار مفيد و دنباله‌رو همان سير كلامی و روايی ائمّه اطهار عليه‌السّلام است از جمله اينكه : « شهيد نظر می‌كند به وجه الله »
همچنين حضرت امام خمينی (ره) در تجليل از شهيد محراب شهيد عطاءالله اشرفی اصفهانی در پيامی به مردم ايران می فرمايد : « چه سعادتمندند آنان كه عمری را در خدمت به اسلام ومسلمين بگذرانند و در آخر عمر فانی به فيض عظيمی كه دلباختگان به لقاءالله آرزو می‌كنند نايل آيند. چه سعادتمند و بلند اخترند آنان كه در طول زندگی خود كمر همت به تهذيب نفس و جهاد اكبر بسته و پايان زندگی خويش را در راه هدف الهی با سرافرازی به خيل شهدای در راه حق پيوستند .... »
شهادت يك روش است. راهی برای رسيدن به مقام قرب الهی ! يك آزمون كه نصيب هر كسی نمی شود و يك مرحله از ايمان كه نصيب هر كه شود جز خير و بركت و رحمت نيست و اين دلق زيبا و كليد بهشت را به هر كسی نمی‌دهند. ظرفيت می‌خواهد و مقامی كه شايسته آن باشد. انسان به خودی خود و در ذات و سرشتش عاشق است. او دوست دارد كسی را كه نمی‌داند كيست و اگر دريابد يا تأمّل كند به وحدانيت پی می‌برد و به كسی كه همه جاذبه‌ها به سمت اوست و همه دست‌ها چه از روی نياز و چه از وابستگی روحی و عاطفی به سمت او دراز می‌شود و او كسی جز خدای مهربان و بی همتا نيست. همان كه از ما بسيار دور و بسيار نزديك است. مهم نگاه ماست. اگر نيك بنگريم از رگ گردن هم نزديكتر است و اگر به نادانی بنگريم، اصلا“ صدای ما را نمی‌شنود .
اين همه حرف وحديث لازمه عشق است كه ابن عربی در مورد آن می‌گويد: أدين بدين الحُبّ أنّی توجّهت ركائبه فالحبّ دينی و ايمانی يعنی: « من سر به فرمان آيين عشق دارم، به هر كجا كه شترهايش رو كنند. پس عشق دين و ايمان من است »13*
و ميان اين دو جايگاه يعنی ايثار و شهادت و عشق و ايمان پيوند ناگسستنی وجود دارد كه هر دو پوشاننده هم و مكمل يكديگرند. چون تا عشق و ايمان نباشد، كسی برای جهاد قدم بر نمی‌دارد و كسی در اين راه جهاد آرزوی شهادت نمی‌كند و در انتظار اين فيض بزرگ الهی نمی‌نشيند و چه زيبايی از اين بهتر كه هر كسی كه عاشق بميرد، شهيد از دنيا رفته است. چنانكه از حضرت فاطمه معصومه(س) دختر امام موسی كاظم روايت شده است .
فاطمه معصومه(س)، از دختر امام صادق (ع) روايتى نقل می‌كند كه سلسله سندش به حضرت فاطمه زهرا(س) مى رسد كه آن حضرت مى فرمايد: حضرت رسول اكرم (ص) فرمود «آگاه باشيد! هركس با محبّت آل محمّد بميرد شهيد از دنيا رفته است.» 14*
********
پی نوشتها :
1- افسانه‌های بت پرستی در كليسا نوشته محمد طاهر تنّير ، همچنين تاريخ اديان نوشته عبدالله مبلّغی آبادنی و تاريخ اديان جان بی ناس
2- تاريخ كليسای قديم ، و.م.ميلر - ترجمه علی نخستين ص 61
3- همان منبع .ص.156
4- همان منبع .ص.173
5- همان منبع .ص.209
6- برای مطالعه در مورد احكام جهاد وجنگ در تورات وانجيل می توانيد به اين دوكتاب مراجعه نماييد . از جمله (يوشع باب 8 . بند 1و2) و (يوشع باب 17، بند 28-30) و ( داوران . باب 20 بند1-3)
(اول سموئيل .باب4.بند1-20) و (اول سموئيل .باب 17 .بند.1-20)و (دوم تواريخ .باب 6.بند34) و...
7- كشف الاسرار وعده الابرار ج1 ص435
8- همان منبع .ج1.ص417
9- همان منبع .ج.2.ص.327
10-نهج الفصاحه .حديث شماره 70
11- همان منبع .حديث شماره 427
12- همان منبع . حديث شماره 483
13-شرحی بر فصوص الحكم . دكتر ابوالعلا عفيفی . ترجمه : دكتر نصرالله حكمت
14-عوالم المعلوم /ج21/ص 353
_________________________________________________________________
* منابع ومآخذ :
1- قرآن كريم
2- وسايل الشيعه شيخ حر عاملی
3- نهج البلاغه شريف رضی
4- نهج الفصاحه ابوالقاسم پاينده
5- كتاب مقدس « تورات ، كتب اسرائيليات واناجيل اربعه »
6- تاريخ كليسای قديم و.م. ميلر ترجمه : علی نخستين
7- تاريخ اديان عبدالله مبلّغی آبادانی
8 -تاريخ اديان جان .بی. ناس
9- تفسير الميزان علامه طباطبايی
10- تفسير نمونه ناصر مكارم شيرازی
11- تفسير كشف الاسرار وعده الابرار رشيد الدين ميبدی
12- فصوص الحكم شيخ اكبر محيی الدين ابن عربی
13- شرح فصوص الحكم دكتر ابوالعلا عفيفی
14- شرح فصوص الحكم حضرت امام خمينی (ره)
15- صحيفه امام ( مجموعه سخنرانی ها ونامه ها وبيانات ) ج17.ص.49
16- تاريخ اسلام از آغاز تا هجرت علی دوانی
17- شرح منظومه استاد شهيد مرتضی مطهّری
18- حماسه حسنی شهيد مطهری
19- مناقب ابن شهرآشوب ابن شهرآشوب
20- مروج الذهب مسعودی
