به گزارش خبرگزاری قرآنی ايرانی (ايكنا)، انديشيدن به مرگ و زندگی پس از آن، يكی از دغدغههای هميشگی و سؤالات زندگی هر انسانی است. اين مسأله از ديد حكمای اسلامی نيز مغفول نمانده است.
در اين ميان، ملاصدرا بيش از ساير حكما به اين مسأله پرداخته است؛ زيرا علاوه بر داشتن روحيه فلسفی، انگيزه و گرايشهای دينی نيز، به عنوان محركی در وجود او، موجب ترغيب وی برای توجه ويژه به اين موضوع بوده است، آنچنان كه كمتر كتابی از وی میتوان يافت كه در آن سخنی از مرگ و معاد و مسائل مربوط به آن نيامده باشد.
البته درك انديشهای ملاصدرا درباره مرگ، نيازمند آشنايی اجمالی با اصول و نظام فلسفی است. برای درك مباحث مربوط به مرگ و جاودانگی لازم است، ابتدا به بيان برخی مقدمات مرتبط با اين بحث پرداخته شود.
نويسنده در اين مقاله در بخشهای حركت جوهری، رابطه نفس و بدن، برزخ و معاد به بررسی اين موضوع پرداخته است. وی در بخش اول؛ يعنی حركت جوهری مینويسد: بنابر اصل حركت جوهری، همه موجودات مادی در درون خود در حال تغيير و حركت هستند؛ يعنی هر لحظه، در درون اشيا تحول و حركتی به سوی كمال آن شی رخ میدهد و لحظه كنونی هيچ موجودی با لحظه بعد آن يكسان نيست، بلكه لحظه آتی تكامل يافته لحظه قبل است. اين نظريه زيرمبنای بسياری از انديشههای ملاصدرا در بحث معاد قرار گرفته است.
وی در بخش بعدی اين مقاله به بررسی رابطه نفس و بدن در اينباره میپردازد و میگويد: ملاصدرا، مرگ را برای موجودات اين دنيا كه همگی مادی هستند، امری حتمی میداند؛ چرا كه از نظر او، مجردات از نظر مادی نبودن منزه از حركت و تغييرند و هميشه ثابتند و از همين جهت مرگی برای آنها نيست.
عالم حشر از ديدگاه ملاصدرا، دارای دستهبندیهای مختلفی است؛ يعنی هر انسانی بنابر تفاوت درجات و مراتب خود، حشر مخصوص به خود را خواهد داشت. مقربان و اوليا و ابرار، حشری ويژه دارند؛ چرا كه آنها در عالم عقول كه بالاترين درجات عالم آخرت است، جای خواهند گرفت و به تعبير ملاصدرا در خود خداوند محشور خواهند شد.
از نظر حكمای مسلمان، خداوند عقل محض است و حشر در وجود خدا به معنای جای گرفتن در عالم عقول است و از آنجا كه ادراك عقلی بالاترين ادراكهاست و به مراتب از ادراك حسی و خيالی برتر است، جای گرفتگان در اين عالم بالاترين لذتها را كه ناشی از همان ادراك علی است خواهند داشت؛ اما ساير انسانها، چه مؤمنانی كه به مرتبه اوليا و ابرار نرسيدهاند و چه گناهكاران در همان مرتبه برزخی باقی میمانند و تنها به ادراك لذت و المهای برزخی كه همگی بر گرفته از قوه خيال هستند، میپردازند.
ماهنامه «خردنامه همشهری» به صاحب امتيازی مؤسسه همشهری و مديرمسئولی «حسين انتظامی» و سردبيری دكتر «سيدباقر ميرعبداللهی» هر ماه منتشر میشود و به بهای 4000 ريال در اختيار علاقهمندان قرار میگيرد.