اخلاق در فضای سايبر/ 67
راهكارهای ورود اخلاق به فضای مجازی؛ قانون‌گذاری يا اخلاق‌مداری؟
گروه وبلاگ و IT: اينترنت قوی‌ترين ابزاری است كه قابليت اشاعه مفاهيم دينی را دارد، اما موضوعی كه در اين ميان مطرح است اين بوده كه امروزه اطلاعات غيراخلاقی به‌مراتب فراگيرتر هستند، بنابراين بايد ديد عامل اين موضوع اخلاق‌مدار نبودن كاربران است يا فقدان خلاء قانونی.
بيشترين ميزان توسعه و به كارگيری فناوری‌های نوين در دهه گذشته مربوط به تلفن‌های همراه، شبكه‌های رايانه‌ای، شبكه جهانی اينترنت و به‌تازگی اتصال به اينترنت با استفاده از تلويزيون است و انتظار می‌رود با تلفيق و ادغام اين فناوری‌ها در يكديگر، يك شبكه اطلاعاتی و ارتباطی توزيع شده سيار برای هر كاربرد ايجاد شود.
فارغ از مشخصات فنی اين فناوری‌ها، موضوع بسيار مهم و كليدی تأثيری است كه اين فناوری‌ها بر اجتماع و انسان‌ها در سر تا سر دنيا در همه حوزه‌های مربوط به انسان می‌گذارند. (رحيمی، ابراهيم، فناوری اطلاعات و ارتباطات چشم‌اندازها و تأثيرات آن بر حوزه‌های مختلف زندگی جوامع انسانی)
رفتار اخلاقی انسان بر اساس اصول اخلاق اسلامی، رفتاری درونی بوده و بنابراين اخلاق در فناوری اطلاعات بر پايه اين اصول بايد در درون اشخاص نهادينه شود نه اين كه بخواهيم اخلاق حرفه‌ای را با زور قانون و مجازات آن چنان كه فلسفه ساير مكاتب می‌طلبد، حاكم كنيم.(عليجانی، مريم، فلسفه اخلاق و فناوری اطلاعات با رويكرد فسلفه اخلاق اسلامی و فناوری اطلاعات)
قسمت نخست اين گزارش يكی از شروط شبيهسازی اخلاق در فضای مجازی را فعاليت همزمان كارشناسان فضای مجازی و علمای دينی در كنار يكديگر است كه نهايتاً به ورود اخلاق به اين فضا و اخلاق‌مداری كاربران منجر خواهدشد، عنوان كرد.
در ادامه حجت‌الاسلام «علی خراسانی»، عضو هئيت علمی مركز فرهنگ و معارف قرآن، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) درباره نحوه ورود اخلاق به فضای مجازی گفت: من فكر می‌كنم فضای مجازی كه امروز در موردش بحث می‌كنيم با كاركردهای مختلف و متفاوتی در زمينه آموزش و پژوهش اين قابليت را دارد كه چنين وصفی را برايش تعريف كنيم.
وی در ادامه اضافه كرد: به طبع بايد ورود اخلاق در يك چارچوب، ضوابط و حدودی متصف به اخلاق دينی باشد كه اگر از اين حدود تجاوز كرد از محدوده اخلاق خارج شود اما با تمام تكثرگرايی كه اينترنت دارد می‌توان چنين وصفی را برای آن در نظر گرفت.
خراسانی با بيان اينكه نوع پيام‌رسانی، توزيع و ارسال انديشه در فضای مجازی متفاوت شده، اظهار كرد: اما با اين وجود واقعيت‌های اخلاقی كه در فضای واقعی وجود دارد در فضای مجازی نيز وجود دارد و شايد بتوان گفت پررنگ‌تر هم هست.
«عيسی جهانگير»، كارشناس ارشد جامعه‌شناسی و تحصيل كرده حوزه در خارج فقه جايگزينی راه‌های غنی كردن محتوای ارائه شده به جای حمله و از بين بردن سايت‌هايی كه همخوانی با مفاهيم ما ندارند، را از راهكارهای مفيد برای بالابردن امنيت فضای مجازی و شبيهسازی اخلاق در فضای مجازی دانست.
«محمد خوش‌نظر»، مسئول تبيين شبهات كانون گفتمان قرآنی و وبلاگ‌نويس «حكومت اسلامی» خاطر نشان كرد: تبيين اصول برای رعايت اخلاق در فضای مجازی در وهله اول بر عهده نهادهای حوزوی و روحانيون است كه به هرحال مبين شرع، دين و اخلاقيات هستند بايد اين چارچوب را با زبان روز و قابل استفاده در فضای مجازی تبيين كنند، سپس يك‌سری وظايف نيز بر عهده ارگان‌ها و افراد قرار می‌گيرد.
«حرمت‌الله خانگل‌زاده»، مدير انجمن عقائد كانون گفتمان قرآن و پاسخ‌گوی قرآنی گروه پاسخ به سؤالات و شبهات قرآنی مركز فرهنگ و معارف قرآن، عنوان كرد: شبيهسازی در جايی است كه انسان در مورد آن مصداق احساس كمبود و كاستی كند در حالی كه در زمينه اخلاقی از لحاظ مفهومی هيچ‌گونه كاستی مشاهده نمی‌شود كه بخواهيم از شبيهسازی برای پياده‌كردن اخلاق كمك بگيريم.
وی تأكيد كرد: علاوه بر اينكه در صورت مطرح شدن اخلاق به شيوه شبيهسازی اين خطر، مقوله اخلاق را تهديد می‌كند كه هر كسی به خود اجازه دهد تعريف مستقلی از اخلاق باب ميل خود ارائه كند كه در آن صورت تنها چيزی كه رعايت نخواهدشد، اخلاق است.
«مرجان سهرابی» كارشناس ارشد فقه و حقوق و بلاگر دينی، گفت: پس برای شبيهسازی اخلاق در فضای سايبر بايد به «من واقعی» آنها در دنيای خارج از فضای مجازی رجوع كرد و با نهادينه كردن اخلاق در آنها منتظر انعكاس و رعايت اين اصول در فضای مجازی بود.
اين بلاگر دينی در ادامه گفت: از آنجايی كه فضای مجازی، دنيايی بی‌نهايت وسيع است و همانند فضای غير‌مجازی افراد با گرايش‌ها و اعتقادات و نگرش‌های متفاوتی در حال زندگی و گذران اوقات در آن هستند؛ عملياتی‌شدن اخلاق به صورت عام و همه‌گير در اين فضا شدنی به نظر نمی‌رسد.
وی افزود: اما اگر منظور رعايت حقوق افراد و احترام به محدوده و حوزه‌ها و حريم ساير افراد باشد كه می‌توان گفت از جمله اشتراكاتيست كه بيشتر افراد با اعتقادات متفاوت نيز در حوزه اخلاق به رعايت آن اعتقاد دارند، گسترش و ترويج اخلاق در عرصه‌های تحت سيطره حاكميت‌ها می‌تواند بازوی كمكی بزرگی در گام برداشتن در اين مسير باشد.
«محمدرضا كلاهی»، دانشجوی دكترای جامعه شناسی دانشگاه تهران، افزود: راهی جز نهادينه شدن اخلاق در جامعه وجود ندارد و راه‌های آن در مورد اينترنت هم مانند ساير موارد است. تا جايی كه به اخلاق مربوط می‌شود، راهی كه مخصوص تثبيت اخلاق در مورد خاص استفاده از اينترنت باشد وجود ندارد. اما اگر وارد حوزه «حقوق» شويم البته وضع قوانين حقوقی خاصی لازم است.
«مريم حاج‌محمدی»، دانشجوی كارشناسی ارشد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايی، در ارزيابی خود از شبيهسازی اخلاق در فضای مجازی گفت: اخلاق در فضای مجازی بايد تعريف شود، آيا منظور پايبندی به اصول خاصی است يا دين و مكتب خاصی مد نظر است.
وی ادامه داد: رفتار‌هايی مانند هك، نفوذ بر حريم شخصی، پنهان كردن هويت با اخلاق در فضای سايبر متضاد است و مشكلات بسياری برای افراد در فضای واقعی به وجود می‌آورد و تبعات سنگينی برای جامعه دارد، بنابراين بايد در اين فضا قوانينی برای جلوگيری از متضرر شدن افراد ايجاد شود.
«ابوالفضل درخشنده»، محقق، مدرس و نويسنده ادبيات دفاع مقدس، اظهار كرد: نويسنده وبلاگ همان‌گونه كه هر كالای آلوده‌ای را به خانه حقيقی خود نمی‌برد، نبايد هر مطلب و يا عكس مضری را در خانه مجازی خود قرار دهد و خواننده نيز نبايد هر چيزی را در پاسخ در خانه مجازی ديگران به‌عنوان كامنت يا نظر بگذارد.
وی با تأكيد بر اينكه شأن نويسندگان اين عرصه بسيار بالاتر از آن است كه قلم خود را به هرزه‌نويسی آلوده كنند، افزود: اگر باور كنيم دنيای مجازی نيز قسمتی از دنيای حقيقی ما است، بدون شك اين شبيهسازی انجام می‌گيرد. تنها بايد از پشت نقاب مانيتور خارج شويم و باور كنيم كه در اين دنيای جديد بايد همانی باشيم كه هستيم.
«محمدرضا فخری»، مدير سرويس‌دهنده پارسی‌بلاگ و دفتر توسعه وبلاگ دينی، با بيان اينكه برای رسيدن به اخلاق‌مداری در فضای مجازی يك‌سری وظايف را قانون و جامعه بايد انجام دهد و وظايفی نيز برعهده خود افراد و كاربران است، اظهار كرد: قانون و جامعه بايد به‌روز باشد تا بتواند از حقوق افراد دفاع كند.
مدير پارسی‌بلاگ با بيان اينكه قانون بايد در اين زمينه فعال‌تر عمل كند تا كاربران بتوانند به آن اعتماد كرده و در عين حال به قوانين آن عمل كنند، تصريح كرد: ما كلاً از نظر اخلاق در جامعه حقيقی در ابعاد مختلف در يك بحران اخلاقی به سر می‌بريم و اخلاق فضای واقعی ما در ابعاد مختلف اجتماعی دچار اشكال است و طبيعی است كه اين كمبودهای اخلاقی به فضای مجازی هم نفوذ پيدا كرده‌است.
مدير دفتر توسعه وبلاگ‌های دينی با تأكيد بر اينكه خيلی از اين رفتارها از طريق قانون قابل جلوگيری است، توضيح داد: برای مثال بسياری از سايت‌های مطرح در صفحه اصلی خودشان محصولات مربوط به آموزش هك و نفوذ به حريم شخصی ديگران را تبليغ می‌كنند، اين يعنی يك كار غيراخلاقی و مجرمانه و اين به راحتی می‌تواند از طريق قانون پيگيری شود. ولی متأسفانه ما شاهد هيچ‌گونه پيگيری نبوده‌ايم.
وی يادآور شد: چنين كارهايی در فضای مجازی زياد است و حتی در همان حدی كه قانون می‌تواند وارد عمل شود و به راحتی اعمال نفوذ كند كاری نكرده‌است و اين جای توقع بسيار زيادی از قانون‌گزاران و سيستم قضايی كشور دارد كه فعاليت بيشتری داشته باشند.
حجت‌الاسلام «محمدمهدی نمازی»، سردبير فصلنامه تخصصی ره‌آورد نور، درباره شبيهسازی اخلاق در فضای مجازی يادآور شد: آنچه از واژه اخلاق در فضای حقيقی و دنيای واقعی فهميده می‌شود قابل تسری به فضای مجازی است. به نظر من فهم دقيق دنيای مجازی و فضای سايبر درك بسياری از مفاهيم فلسفی را آسان‌تر می‌كند. اينكه دنيای مجازی تخيل و رويايی از دنيای حقيقی است و انعكاسی آئينه‌وار از حقايق ملموس جامعه بشری است و تجلی تخيلات دست نايافتنی انسانی است خود تأمل برانگيز است.
وی تأكيد كرد: به همين خاطر جامعه‌شناسان و فلاسفه غرب نيز در مواجهه با اين فضای اسرارآميز برای تعريف آن به عبارت متضاد حقيقت مجازی روی آوردند. سپس به مرور ايام كه هيجانات اين دنيای نوپديد فروكش كرد و ابعاد و وسعت فضای سايبر روشن شد، اصطلاح دنيای مجازی پيش كشيده شد، آنگاه معلوم شد كه هر آنچه ممكن است در دنيای واقعی رخ دهد در اين دنيا نيز ممكن‌الوقوع خواهدبود.
سردبير فصلنامه تخصصی ره‌آورد نور، با بيان اينكه بنابر اين درك صحيح مفهوم دنيای مجازی می‌تواند مفهوم اخلاق در اين فضا را نيز تا حدودی روشن سازد، بيان كرد: به اين ترتيب همچنان كه در دنيای واقعی داشتن صفات مثبت يا منفی اخلاقی دارای بازتاب در حوزه عملكرد انسانی است و به قول معروف از كوزه همان برون طراود كه در اوست، به همين ترتيب نيز تمامی خصوصيات اخلاقی در دنيای مجازی تأثيرگذار خواهدبود و عواقب مثبت يا منفی آن شبيهسازی شده و در فضای مجازی رخ نموده و اثرات خود را در دنيای واقعی خواهدگذاشت.
نمازی با اشاره به اينكه يك اصل كلی كه می‌توان بر آن تأكيد كرد اينكه برخورداری از سجايای اخلاق صفاتی می‌تواند تمامی حوزه‌های عملياتی انسان را در جامعه حقيقی يا مجازی تحت تأثير قرارداده و به اخلاق عملی تبديل شود، گفت: در اين فرض حضور در فضای حقيقی يا مجازی موضوعيتی نخواهد داشت انسان متخلق به اخلاق چه شناخته شود يا نشود پايبند خلقيات و صفات مثبت يا منفی خود خواهدبود.
وی ادامه داد: تصور كنيد انسانی كه خصوصيات اخلاقی او را از انتشار ميكروب و ويروس‌های خطرناك در جامعه واقعی باز می‌دارد اگر به تكنيك و فناوری ساخت ويروس‌های رايانه‌ای نيز دست يابد و بداند كه اين كار فقط يك سرگرمی نيست كه انتشار آن در فضای سايبر خسارت‌های جبران‌ناپذيری در پی خواهد‌داشت و يا انتشار اكاذيب و شايعات و يا مطالب انحرافی تأثير منفی پرسرعت و فراگير خود را بر جامعه مجازی و سپس در دنيای حقيقی خواهدگذاشت. قطعاً از اين عمل سر باز خواهدزد.
سردبير فصلنامه تخصصی ره‌آورد نور، تصريح كرد: زيرا اخلاق انسانی وی را از انجام اين اعمال در هر شرايطی نهی می‌كند. البته بايد تأكيد كرد كه تجربه پانزده ساله ورود انسان به دنيای مجازی ثابت كرده‌است كه هر عمليات و فعاليتی در فضای مجازی تأثيری شگفت بر دنيای حقيقی خواهدگذاشت و كنش‌ها در دنيای مجازی واكنش‌ها در دنيای حقيقی را به دنبال دارد.
وی در ادامه عنوان كرد: مهم‌تر آنكه هر آنچه در عمق زمان پيش رويم و نرخ دسترسی به اين فضا را بيشتر كنيم اين تأثير عميق‌تر و مؤثرتر خواهدشد. به هر صورت آنچه از اخلاق در فضای مجازی فهميده می‌شود مطابق درك مفاهيم اخلاقی در دنيای حقيقی است يعنی رعايت مصالح انسانی و توجه به خط قرمزهای موجود در دنيای حقيقی. تنها چيزی كه تصور ما را از مفهوم اخلاق در فضای سايبر كمی دچار ابهام می‌كند اضافه شدن دنيای مجازی به مفاهيم اخلاقی است.
يكی از عوامل اثرگذار بر انتظارات آدمی از نقش خود و ديگران اصول اخلاقی است. اصولی كه هر كس در تصميم‌گيری و رفتار خود بايد رعايت كند، برخی از مصاديق اخلاق دينی در فضای مجازی عبارت از صداقت، دقت، قابل اعتماد بودن، گشوده بودن به انتقاد و ارزيابی، آزادی در انديشه، احترام متقابل به نظرات كاربران، كسانی كه سوژه آزمايش‌ها واقع می‌شوند و توجه به حريم خصوصی و مساله حفظ اسرار است.
اينترنت به عنوان سامانه ای جهانی، شبكه از شبكه‌های ارتباطی است و كاربران در آن با هويتی مجازی به كنش‌های ارتباطی از جمله مباحثه، معامله، مطالعه و ... مشغول هستند كه می‌تواند دستاوردهای برآمده از دين‌پژوهی و دين‌شناسی را به افكار عمومی ارائه كند، اين دستاوردها، گوناگون و متكثر و شامل قرائت‌های مختلف برخاسته از فهم‌های مختلف از دين است.
در بحث نسبت اخلاق دينی و فضای مجازی در چارچوب‌های علمی اخلاق، دين و ارتباطات مقالات پراكنده و محدود ارائه شده و كار زيادی انجام نشده‌است و ميان كم‌توجهی به اخلاق و كم بودن مباحث اخلاقی رابطه‌ای مستقيم وجود دارد.
در بحث اخلاق دينی در فضای مجازی با چهار مفهوم رسالت، حفظ حقوق افراد، آزادی بيان و سودانگاری مواجه هستيم كه هيچ يك نبايد با امكان فريب رسانه‌ها توسط تكنولوژی‌های تازه كامپيوتری در پای ديگری قربانی شود.
رسانه‌ها به طور معمول در چندين چارچوب نقد می‌كنند كه اخلاق مورد نظر منتقدان مذهبی يك اخلاق مذهبی منطبق با ديدگاه‌های اخلاقی سنتی و مبتنی بر متون و شعائر مربوطه است اگر دين در شرايطی به يك ايدئولوژی تبديل شود، آنگاه نوعی اخلاق ايدئولوژيك كه بسته‌تر و جزمی‌تر عمل می‌كند كه از سوی دينداران ايدئوژيك دنبال خواهد شد.
بنابراين غلبه ديدگاه‌های فقهی بر تبليغات دينی و اخلاقی، رسانه‌ها را از وجوه عرفانی و معنوی به وجوه بيرونی پديده‌هايی مثل ايمان و اخلاق محروم كرده است؛ لذا آنچه از مردم خواسته می‌شود تظاهر به اخلاق و ايمان است تا عمل ارادی معطوف به باورها و ارزش‌ها، تقاضاهای نظام سياسی از مردم در وجوه ايمانی و دينی به دليل قرار گرفتن دين به عنوان يكی از منابع مشروعيت بخش يا تنها منبع آن به مجموعه‌ای از تظاهرات و آداب مناسك منتهی شده است.(مجيد محمدی:1379)
منبع:
فراستخواه، مقصود، 1385،ماهنامه پژوهشی اطلاعات حكمت و معرفت، شماره 4
محمدی، مجيد، 1379، اخلاق رسانه‌ها، انتشارات نقش و نگار
سايت سيويليكا(مقالات كنفرانس‌های كشور)
ادامه دارد ...
فارغ از مشخصات فنی اين فناوری‌ها، موضوع بسيار مهم و كليدی تأثيری است كه اين فناوری‌ها بر اجتماع و انسان‌ها در سر تا سر دنيا در همه حوزه‌های مربوط به انسان می‌گذارند. (رحيمی، ابراهيم، فناوری اطلاعات و ارتباطات چشم‌اندازها و تأثيرات آن بر حوزه‌های مختلف زندگی جوامع انسانی)
رفتار اخلاقی انسان بر اساس اصول اخلاق اسلامی، رفتاری درونی بوده و بنابراين اخلاق در فناوری اطلاعات بر پايه اين اصول بايد در درون اشخاص نهادينه شود نه اين كه بخواهيم اخلاق حرفه‌ای را با زور قانون و مجازات آن چنان كه فلسفه ساير مكاتب می‌طلبد، حاكم كنيم.(عليجانی، مريم، فلسفه اخلاق و فناوری اطلاعات با رويكرد فسلفه اخلاق اسلامی و فناوری اطلاعات)
قسمت نخست اين گزارش يكی از شروط شبيهسازی اخلاق در فضای مجازی را فعاليت همزمان كارشناسان فضای مجازی و علمای دينی در كنار يكديگر است كه نهايتاً به ورود اخلاق به اين فضا و اخلاق‌مداری كاربران منجر خواهدشد، عنوان كرد.
در ادامه حجت‌الاسلام «علی خراسانی»، عضو هئيت علمی مركز فرهنگ و معارف قرآن، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) درباره نحوه ورود اخلاق به فضای مجازی گفت: من فكر می‌كنم فضای مجازی كه امروز در موردش بحث می‌كنيم با كاركردهای مختلف و متفاوتی در زمينه آموزش و پژوهش اين قابليت را دارد كه چنين وصفی را برايش تعريف كنيم.
وی در ادامه اضافه كرد: به طبع بايد ورود اخلاق در يك چارچوب، ضوابط و حدودی متصف به اخلاق دينی باشد كه اگر از اين حدود تجاوز كرد از محدوده اخلاق خارج شود اما با تمام تكثرگرايی كه اينترنت دارد می‌توان چنين وصفی را برای آن در نظر گرفت.
خراسانی با بيان اينكه نوع پيام‌رسانی، توزيع و ارسال انديشه در فضای مجازی متفاوت شده، اظهار كرد: اما با اين وجود واقعيت‌های اخلاقی كه در فضای واقعی وجود دارد در فضای مجازی نيز وجود دارد و شايد بتوان گفت پررنگ‌تر هم هست.
«عيسی جهانگير»، كارشناس ارشد جامعه‌شناسی و تحصيل كرده حوزه در خارج فقه جايگزينی راه‌های غنی كردن محتوای ارائه شده به جای حمله و از بين بردن سايت‌هايی كه همخوانی با مفاهيم ما ندارند، را از راهكارهای مفيد برای بالابردن امنيت فضای مجازی و شبيهسازی اخلاق در فضای مجازی دانست.
«محمد خوش‌نظر»، مسئول تبيين شبهات كانون گفتمان قرآنی و وبلاگ‌نويس «حكومت اسلامی» خاطر نشان كرد: تبيين اصول برای رعايت اخلاق در فضای مجازی در وهله اول بر عهده نهادهای حوزوی و روحانيون است كه به هرحال مبين شرع، دين و اخلاقيات هستند بايد اين چارچوب را با زبان روز و قابل استفاده در فضای مجازی تبيين كنند، سپس يك‌سری وظايف نيز بر عهده ارگان‌ها و افراد قرار می‌گيرد.
«حرمت‌الله خانگل‌زاده»، مدير انجمن عقائد كانون گفتمان قرآن و پاسخ‌گوی قرآنی گروه پاسخ به سؤالات و شبهات قرآنی مركز فرهنگ و معارف قرآن، عنوان كرد: شبيهسازی در جايی است كه انسان در مورد آن مصداق احساس كمبود و كاستی كند در حالی كه در زمينه اخلاقی از لحاظ مفهومی هيچ‌گونه كاستی مشاهده نمی‌شود كه بخواهيم از شبيهسازی برای پياده‌كردن اخلاق كمك بگيريم.
وی تأكيد كرد: علاوه بر اينكه در صورت مطرح شدن اخلاق به شيوه شبيهسازی اين خطر، مقوله اخلاق را تهديد می‌كند كه هر كسی به خود اجازه دهد تعريف مستقلی از اخلاق باب ميل خود ارائه كند كه در آن صورت تنها چيزی كه رعايت نخواهدشد، اخلاق است.
«مرجان سهرابی» كارشناس ارشد فقه و حقوق و بلاگر دينی، گفت: پس برای شبيهسازی اخلاق در فضای سايبر بايد به «من واقعی» آنها در دنيای خارج از فضای مجازی رجوع كرد و با نهادينه كردن اخلاق در آنها منتظر انعكاس و رعايت اين اصول در فضای مجازی بود.
اين بلاگر دينی در ادامه گفت: از آنجايی كه فضای مجازی، دنيايی بی‌نهايت وسيع است و همانند فضای غير‌مجازی افراد با گرايش‌ها و اعتقادات و نگرش‌های متفاوتی در حال زندگی و گذران اوقات در آن هستند؛ عملياتی‌شدن اخلاق به صورت عام و همه‌گير در اين فضا شدنی به نظر نمی‌رسد.
وی افزود: اما اگر منظور رعايت حقوق افراد و احترام به محدوده و حوزه‌ها و حريم ساير افراد باشد كه می‌توان گفت از جمله اشتراكاتيست كه بيشتر افراد با اعتقادات متفاوت نيز در حوزه اخلاق به رعايت آن اعتقاد دارند، گسترش و ترويج اخلاق در عرصه‌های تحت سيطره حاكميت‌ها می‌تواند بازوی كمكی بزرگی در گام برداشتن در اين مسير باشد.
«محمدرضا كلاهی»، دانشجوی دكترای جامعه شناسی دانشگاه تهران، افزود: راهی جز نهادينه شدن اخلاق در جامعه وجود ندارد و راه‌های آن در مورد اينترنت هم مانند ساير موارد است. تا جايی كه به اخلاق مربوط می‌شود، راهی كه مخصوص تثبيت اخلاق در مورد خاص استفاده از اينترنت باشد وجود ندارد. اما اگر وارد حوزه «حقوق» شويم البته وضع قوانين حقوقی خاصی لازم است.
«مريم حاج‌محمدی»، دانشجوی كارشناسی ارشد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايی، در ارزيابی خود از شبيهسازی اخلاق در فضای مجازی گفت: اخلاق در فضای مجازی بايد تعريف شود، آيا منظور پايبندی به اصول خاصی است يا دين و مكتب خاصی مد نظر است.
وی ادامه داد: رفتار‌هايی مانند هك، نفوذ بر حريم شخصی، پنهان كردن هويت با اخلاق در فضای سايبر متضاد است و مشكلات بسياری برای افراد در فضای واقعی به وجود می‌آورد و تبعات سنگينی برای جامعه دارد، بنابراين بايد در اين فضا قوانينی برای جلوگيری از متضرر شدن افراد ايجاد شود.
«ابوالفضل درخشنده»، محقق، مدرس و نويسنده ادبيات دفاع مقدس، اظهار كرد: نويسنده وبلاگ همان‌گونه كه هر كالای آلوده‌ای را به خانه حقيقی خود نمی‌برد، نبايد هر مطلب و يا عكس مضری را در خانه مجازی خود قرار دهد و خواننده نيز نبايد هر چيزی را در پاسخ در خانه مجازی ديگران به‌عنوان كامنت يا نظر بگذارد.
وی با تأكيد بر اينكه شأن نويسندگان اين عرصه بسيار بالاتر از آن است كه قلم خود را به هرزه‌نويسی آلوده كنند، افزود: اگر باور كنيم دنيای مجازی نيز قسمتی از دنيای حقيقی ما است، بدون شك اين شبيهسازی انجام می‌گيرد. تنها بايد از پشت نقاب مانيتور خارج شويم و باور كنيم كه در اين دنيای جديد بايد همانی باشيم كه هستيم.
«محمدرضا فخری»، مدير سرويس‌دهنده پارسی‌بلاگ و دفتر توسعه وبلاگ دينی، با بيان اينكه برای رسيدن به اخلاق‌مداری در فضای مجازی يك‌سری وظايف را قانون و جامعه بايد انجام دهد و وظايفی نيز برعهده خود افراد و كاربران است، اظهار كرد: قانون و جامعه بايد به‌روز باشد تا بتواند از حقوق افراد دفاع كند.
مدير پارسی‌بلاگ با بيان اينكه قانون بايد در اين زمينه فعال‌تر عمل كند تا كاربران بتوانند به آن اعتماد كرده و در عين حال به قوانين آن عمل كنند، تصريح كرد: ما كلاً از نظر اخلاق در جامعه حقيقی در ابعاد مختلف در يك بحران اخلاقی به سر می‌بريم و اخلاق فضای واقعی ما در ابعاد مختلف اجتماعی دچار اشكال است و طبيعی است كه اين كمبودهای اخلاقی به فضای مجازی هم نفوذ پيدا كرده‌است.
مدير دفتر توسعه وبلاگ‌های دينی با تأكيد بر اينكه خيلی از اين رفتارها از طريق قانون قابل جلوگيری است، توضيح داد: برای مثال بسياری از سايت‌های مطرح در صفحه اصلی خودشان محصولات مربوط به آموزش هك و نفوذ به حريم شخصی ديگران را تبليغ می‌كنند، اين يعنی يك كار غيراخلاقی و مجرمانه و اين به راحتی می‌تواند از طريق قانون پيگيری شود. ولی متأسفانه ما شاهد هيچ‌گونه پيگيری نبوده‌ايم.
وی يادآور شد: چنين كارهايی در فضای مجازی زياد است و حتی در همان حدی كه قانون می‌تواند وارد عمل شود و به راحتی اعمال نفوذ كند كاری نكرده‌است و اين جای توقع بسيار زيادی از قانون‌گزاران و سيستم قضايی كشور دارد كه فعاليت بيشتری داشته باشند.
حجت‌الاسلام «محمدمهدی نمازی»، سردبير فصلنامه تخصصی ره‌آورد نور، درباره شبيهسازی اخلاق در فضای مجازی يادآور شد: آنچه از واژه اخلاق در فضای حقيقی و دنيای واقعی فهميده می‌شود قابل تسری به فضای مجازی است. به نظر من فهم دقيق دنيای مجازی و فضای سايبر درك بسياری از مفاهيم فلسفی را آسان‌تر می‌كند. اينكه دنيای مجازی تخيل و رويايی از دنيای حقيقی است و انعكاسی آئينه‌وار از حقايق ملموس جامعه بشری است و تجلی تخيلات دست نايافتنی انسانی است خود تأمل برانگيز است.
وی تأكيد كرد: به همين خاطر جامعه‌شناسان و فلاسفه غرب نيز در مواجهه با اين فضای اسرارآميز برای تعريف آن به عبارت متضاد حقيقت مجازی روی آوردند. سپس به مرور ايام كه هيجانات اين دنيای نوپديد فروكش كرد و ابعاد و وسعت فضای سايبر روشن شد، اصطلاح دنيای مجازی پيش كشيده شد، آنگاه معلوم شد كه هر آنچه ممكن است در دنيای واقعی رخ دهد در اين دنيا نيز ممكن‌الوقوع خواهدبود.
سردبير فصلنامه تخصصی ره‌آورد نور، با بيان اينكه بنابر اين درك صحيح مفهوم دنيای مجازی می‌تواند مفهوم اخلاق در اين فضا را نيز تا حدودی روشن سازد، بيان كرد: به اين ترتيب همچنان كه در دنيای واقعی داشتن صفات مثبت يا منفی اخلاقی دارای بازتاب در حوزه عملكرد انسانی است و به قول معروف از كوزه همان برون طراود كه در اوست، به همين ترتيب نيز تمامی خصوصيات اخلاقی در دنيای مجازی تأثيرگذار خواهدبود و عواقب مثبت يا منفی آن شبيهسازی شده و در فضای مجازی رخ نموده و اثرات خود را در دنيای واقعی خواهدگذاشت.
نمازی با اشاره به اينكه يك اصل كلی كه می‌توان بر آن تأكيد كرد اينكه برخورداری از سجايای اخلاق صفاتی می‌تواند تمامی حوزه‌های عملياتی انسان را در جامعه حقيقی يا مجازی تحت تأثير قرارداده و به اخلاق عملی تبديل شود، گفت: در اين فرض حضور در فضای حقيقی يا مجازی موضوعيتی نخواهد داشت انسان متخلق به اخلاق چه شناخته شود يا نشود پايبند خلقيات و صفات مثبت يا منفی خود خواهدبود.
وی ادامه داد: تصور كنيد انسانی كه خصوصيات اخلاقی او را از انتشار ميكروب و ويروس‌های خطرناك در جامعه واقعی باز می‌دارد اگر به تكنيك و فناوری ساخت ويروس‌های رايانه‌ای نيز دست يابد و بداند كه اين كار فقط يك سرگرمی نيست كه انتشار آن در فضای سايبر خسارت‌های جبران‌ناپذيری در پی خواهد‌داشت و يا انتشار اكاذيب و شايعات و يا مطالب انحرافی تأثير منفی پرسرعت و فراگير خود را بر جامعه مجازی و سپس در دنيای حقيقی خواهدگذاشت. قطعاً از اين عمل سر باز خواهدزد.
سردبير فصلنامه تخصصی ره‌آورد نور، تصريح كرد: زيرا اخلاق انسانی وی را از انجام اين اعمال در هر شرايطی نهی می‌كند. البته بايد تأكيد كرد كه تجربه پانزده ساله ورود انسان به دنيای مجازی ثابت كرده‌است كه هر عمليات و فعاليتی در فضای مجازی تأثيری شگفت بر دنيای حقيقی خواهدگذاشت و كنش‌ها در دنيای مجازی واكنش‌ها در دنيای حقيقی را به دنبال دارد.
وی در ادامه عنوان كرد: مهم‌تر آنكه هر آنچه در عمق زمان پيش رويم و نرخ دسترسی به اين فضا را بيشتر كنيم اين تأثير عميق‌تر و مؤثرتر خواهدشد. به هر صورت آنچه از اخلاق در فضای مجازی فهميده می‌شود مطابق درك مفاهيم اخلاقی در دنيای حقيقی است يعنی رعايت مصالح انسانی و توجه به خط قرمزهای موجود در دنيای حقيقی. تنها چيزی كه تصور ما را از مفهوم اخلاق در فضای سايبر كمی دچار ابهام می‌كند اضافه شدن دنيای مجازی به مفاهيم اخلاقی است.
يكی از عوامل اثرگذار بر انتظارات آدمی از نقش خود و ديگران اصول اخلاقی است. اصولی كه هر كس در تصميم‌گيری و رفتار خود بايد رعايت كند، برخی از مصاديق اخلاق دينی در فضای مجازی عبارت از صداقت، دقت، قابل اعتماد بودن، گشوده بودن به انتقاد و ارزيابی، آزادی در انديشه، احترام متقابل به نظرات كاربران، كسانی كه سوژه آزمايش‌ها واقع می‌شوند و توجه به حريم خصوصی و مساله حفظ اسرار است.
اينترنت به عنوان سامانه ای جهانی، شبكه از شبكه‌های ارتباطی است و كاربران در آن با هويتی مجازی به كنش‌های ارتباطی از جمله مباحثه، معامله، مطالعه و ... مشغول هستند كه می‌تواند دستاوردهای برآمده از دين‌پژوهی و دين‌شناسی را به افكار عمومی ارائه كند، اين دستاوردها، گوناگون و متكثر و شامل قرائت‌های مختلف برخاسته از فهم‌های مختلف از دين است.
در بحث نسبت اخلاق دينی و فضای مجازی در چارچوب‌های علمی اخلاق، دين و ارتباطات مقالات پراكنده و محدود ارائه شده و كار زيادی انجام نشده‌است و ميان كم‌توجهی به اخلاق و كم بودن مباحث اخلاقی رابطه‌ای مستقيم وجود دارد.
در بحث اخلاق دينی در فضای مجازی با چهار مفهوم رسالت، حفظ حقوق افراد، آزادی بيان و سودانگاری مواجه هستيم كه هيچ يك نبايد با امكان فريب رسانه‌ها توسط تكنولوژی‌های تازه كامپيوتری در پای ديگری قربانی شود.
رسانه‌ها به طور معمول در چندين چارچوب نقد می‌كنند كه اخلاق مورد نظر منتقدان مذهبی يك اخلاق مذهبی منطبق با ديدگاه‌های اخلاقی سنتی و مبتنی بر متون و شعائر مربوطه است اگر دين در شرايطی به يك ايدئولوژی تبديل شود، آنگاه نوعی اخلاق ايدئولوژيك كه بسته‌تر و جزمی‌تر عمل می‌كند كه از سوی دينداران ايدئوژيك دنبال خواهد شد.
بنابراين غلبه ديدگاه‌های فقهی بر تبليغات دينی و اخلاقی، رسانه‌ها را از وجوه عرفانی و معنوی به وجوه بيرونی پديده‌هايی مثل ايمان و اخلاق محروم كرده است؛ لذا آنچه از مردم خواسته می‌شود تظاهر به اخلاق و ايمان است تا عمل ارادی معطوف به باورها و ارزش‌ها، تقاضاهای نظام سياسی از مردم در وجوه ايمانی و دينی به دليل قرار گرفتن دين به عنوان يكی از منابع مشروعيت بخش يا تنها منبع آن به مجموعه‌ای از تظاهرات و آداب مناسك منتهی شده است.(مجيد محمدی:1379)
منبع:
فراستخواه، مقصود، 1385،ماهنامه پژوهشی اطلاعات حكمت و معرفت، شماره 4
محمدی، مجيد، 1379، اخلاق رسانه‌ها، انتشارات نقش و نگار
سايت سيويليكا(مقالات كنفرانس‌های كشور)
ادامه دارد ...
