نگاهی به جوانب متنوع اجرای تواشيح و هم‌خوانی قرآن

به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، يكی از برنامه‌های متنوع و جذابی كه چند سالی است در محافل قرآنی كشور ما مطرح شده و آرام آرام جايگاه خود را در كنار ديگر برنامه‌های مذهبی ــ هنری از قبيل قرائت قرآن، مداحی و غيره پيدا كرده است، اجرای تواشيح و هم‌خوانی است كه به طور معمول به صورت دسته جمعی و توسط عده‌ای از قاريان اجرا می‌شود.
به طور كلی در عرف عمومی به اشعار عربی كه در موضوعاتی از قبيل مدح رسول خدا (ص)، اهل بيت (ع) و يا ديگر موضوعات مذهبی با لحنی زيبا و به صورت جمعی اجرا می‌شود، تواشيح يا موشّحات دينيه گفته می‌شود.
تواشيح در لغت، يعنی زينت و آرايش؛ نقل شده است كه جنگجويان عرب در زمان‌های قديم، زره و غلاف‌های شمشيرهايشان را كه آراسته به نگين‌های رنگارنگ بود، مُوَشَّح (آرايش شده) می‌ناميدند و بعضی گفته‌اند به همين دليل به نوعی شعر كه از نظر وزن، مضمون و محتوا، شادتر و جذاب‌تر از اشعار ديگر است، مُوَشَّح گفته می‌شود.
مُوَشَّحات جمع كلمه موشّح است، موشّح مترادف با توشيح و موشّحات مترادف با تواشيح به كار برده می‌شود، از جمله اصطلاحات ديگری كه امروزه در ايران مترادف با تواشيح به كار می‌رود، مديحه‌سرايی عربی است.
به خواننده و اجرا‌كننده تواشيح يا موشحات دينی، «وشّاح» می‌گويند كه البته در بعضی موارد، واژه مُوَشَّح را نيز به جهت اين‌كه اسم فاعل تواشيح است به جای وشاح به كار می‌برند.
«علی محمودی»، «طه الفشنی»، «عبد‌السميع البيومی»، «محمّد الفيومی»، «محمّد نقشبندی»، «نصر‌الدّين طوبار»، «محمد بسيونی»، «محمد عربی القبانی»، «توفيق المنجد»، «حمزه الشكور»، «منير عقله»، «سليم عبدالعقاد»، «محمد عارف العسلی»، «عماد رامی»، «عبدالتواب البساتينی»، «عبد العزيز زكی»، «محمد عمران» و ... را می‌توان از جمله بزرگان و استادان رشته تواشيح در جهان اسلام و به ويژه كشورهای مصر و سوريه به شمار آورد.
به اجرای آيات يا سوره‌هايی از قرآن توسط گروه و به صورت قرائت تحقيق آهنگين (قرائتی كه عامه مردم به آن قرائت با صوت می‌گويند) هم‌خوانی و يا جمع‌خوانی قرآن می‌گويند، قسمت انتخاب شده برای هم‌خوانی می‌تواند تقليدی از قرائت‌های قرّاء مشهور باشد و يا خود گروه، قسمتی از قرآن را انتخاب كرده و برای آن لحنی بسازند و اجرا كنند.
هم‌خوانی قرآن نسبت به قرائت تك نفری آيات دو برتری دارد، يكی زياد شدن قوت و قدرت صدا و ديگری زيباتر شدن تلاوت جمع‌خوانی به سبب زياد شدن قدرت و قوت صدا؛ به طور معمول گروه‌های تواشيح در ايران تا حدودی نيز بر كار هم‌خوانی تسلط دارند، التبه نبايد فراموش كرد كه گروه‌هايی مختص به امر هم‌خوانی قرآن نيز وجود دارد.
نوعی ديگر از هم‌خوانی يا جمع‌خوانی قرآن، قرائت يك نفر و تكرار جمعيت است كه بيشتر جنبه آموزشی داشته و در جلسات و كلاس‌های قرآنی كاربرد دارد و كاری حرفه‌ای محسوب نمی‌شود، در اين گونه هم‌خوانی ممكن است هماهنگی پايينی در حين اجرا وجود داشته باشد، زيرا افراد از قبل بر روی قرائت آن قسمت و به صورت جمعی، كار و تمرين نكرده و با يكديگر هماهنگ نشده‌اند و بايد به محض شنيدن از قاری، آن قسمت را تكرار كنند، مسلماً همان گونه كه پيداست، هنگامی كه از گروه هم‌خوانی نام می‌برند، تنها هم‌خوانی نوع اول به ذهن می‌آيد.
گزارش از: سيد جاسم موسوی
منابع:
1. سايت گروه تواشيح ثقلين اهواز
2. مجله قرآنی بشارت