آموزش رسم‌المصحف در دبستان به روش «آسان به مشکل» است
گروه ادب: کارشناس مرکز طبع و نشر قرآن کریم درباره چاپ کتب قرآن مدارس و ادعاهایی که مبنی بر متفاوت بودن صفحات نخستین و بعدی هر درس وجود دارد، گفت: اجرای رسم‌المصحف در کتب قرآن مدارس از آسان به مشکل است و از چهارم دبستان، اولین قواعد این روش ارائه شده است.
یکی از موضوعاتی که طی سال‌های اخیر از سوی کارشناسان اهل فن نگارش و چاپ و نشر کتاب‌های علوم قرآنی مطرح شده است، بروز مشکلاتی در کتب دوران دبستان بوده است مبنی بر این که صفحات نخستین این کتاب‌ها بنا بر یک رسم‌الخط و صفحات پس از آن بنا بر رسم‌المصحف دیگری نگاشته شده‌اند.
خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) بر همین اساس و به منظور بررسی آسیب‌های این روند و دلایل بهره گرفتن از چنین رویکردی به سراغ سیدمهدی سیف، کارشناس مرکز طبع و نشر قرآن و از کارشناسان قرآنی کشورمان رفته است تا در این باره به گفت‌وگو بنشیند که متن آن را از نظرتان می‌گذرانیم.
ـ به عقیده شما بهتر نیست همه صفحات کتاب‌های درسی قرآن در سال‌های نخست آموزش ابتدایی رسم‌المصحف واحدی داشته باشد تا دانش‌آموزان دچار سردرگمی و مشکل نشوند؟
در کتاب‌های قرآن کلاس‌های اول تا سوم اصلاً از رسم‌المصحف استفاده نشده است و املای کلمات آیات به کار رفته در این کتاب‌ها، ساده و معمولی است. از کلاس چهارم به بعد، استفاده از رسم‌المصحف در ارائه کلمات آیات قرآن آغاز می‌شود. در واقع تمام کلمات به شیوه ساده و مانند قرآن‌های معمولی که در بازار موجود هستند، درمی‌آیند.
شما به هر قرآنی که در بازار نشر و برای عموم مردم چاپ شده است نگاه کنید، می‌بینید که کلمه نماز را به صورت صلاة نوشته است یا حیوة را حیات نوشته است. در عین حال از یک سطحی باید آموزش صحیح رسم‌المصحف به کودکان و نوجوانان داده شود.
از این رو به نظر می‌رسد که بر اساس اصل از آسان به مشکل، بهتر است ابتدا همان شیوه ساده املا را به این گروه سنی بیاموزیم و در مرحله نخست در گروه اول تا سوم دبستان و سپس در گروه دوم چهارم تا ششم دبستان، به صورت تدریجی و با شیبی ملایم، کتابت صحیح قرآن را به دانش‌آموزان بیاموزیم.
با استفاده از این روش، دانش‌آموزان به تدریج می‌توانند از قرآن‌هایی که رسم‌المصحف در آنها رعایت شده است، استفاده کنند؛ از آنجا که در نهایت دانش‌آموزان باید با این قرآن‌ها و رسم‌المصحف درست مواجه شوند، اجرای رسم‌المصحف در کتاب‌های دوره دوم دبستان سیاست نامطلوبی نیست.
با توجه به اینکه اصل از آسان به مشکل در نگارش این کتاب‌ها مورد استفاده قرار گرفته است، بسیاری از دانش‌آموزان دیده می‌شوند که می‌توانند با مطالعه این کتاب‌های قرآن دبستان، قرآنی را که به خط عثمان طه نوشته شده و بر اساس همین رسم‌المصحف منتشر شده را نیز بخوانند.
البته اینکه دانش‌آموزان در آغاز قرائت قرآن این کتاب‌ها کمی با مشکل روبرو شوند، امری عادی است، ولی این مشکلات به سرعت رفع می‌شوند و می‌توانند خط عثمان طه را نیز بخوانند. در اصل دانش‌آموزان با رسم‌المصحف کم‌علامت، قرائت قرآن را در مدارس آغاز می‌کنند و در آینده می‌توانند قرآن‌هایی را که به این خط و به صورت کامل با رسم‌المصحف نوشته شده بخوانند.
ـ آیا تاکنون طرح ارائه قرآن با رسم‌المصحف کامل در کتب آموزش قرائت قرآن مدارس مطرح شده است؟
در نگارش کتاب‌های قرآن مدارس، ابتدا روش املای معمولی آیات قرآن و سپس روش کم‌علامت رسم‌المصحف به کار گرفته شده است تا دانش‌آموزان بتوانند قرآن با رسم‌المصحف کامل را قرائت کنند. در روش نخست، خطی را که نزدیکتر به خط فارسی است، مورد استفاده قرار می‌دهیم و در آموزش قدم به قدم، روش کم‌علامت همچون ارائه حروف ناخوانا که به صورت رنگی ارائه شده است، اما عبارات پشت سر ارائه می‌شوند را در کتاب‌های مدارس ارائه می‌کنیم. در نهایت، دانش‌آموزان باید بتواند قرآن‌های معمولی که در بازار و با رسم‌المصحف کامل چاپ شده‌اند را بخواند.
دانش‌آموزان باید بتوانند با مطالعه کتاب‌های قرآنی که توسط سیستم آموزش و پرورش در مدارس ارائه می‌شود، همه رسم‌الخط‌ها را به صورت صحیح و یکسان بخوانند که از آن جمله می‌توان به رسم‌الخط مصری، عثمان‌طه و رسم‌الخط ایرانی قدیم کم‌علامت اشاره کرد.
برای اینکه دانش‌آموز بتواند قرآن مدارس را بخواند به 20 قاعده نیاز دارد و در مرحله بعد نیازمند آموزش 40 قاعده است که در قرآن‌های موجود در بازار، این تعداد قواعد به 60 ـ 70 قاعده می‌رسد. بنابراین منطقی نیست که برای کتاب‌های قرآن مدارس، از ابتدا 60 ـ 70 قاعده را به صورت کامل بیان کنیم.
ـ آیا این روش در همه کتب آموزشی مراعات می‌شود؟
گاه دیده می‌شود که برخی از مدرسان و معلمان قرآن، جزواتی را به قرآن‌آموزان ارائه می‌کنند که بعضی از مسائل تجویدی را که به لهجه عربی مربوط است، از همان آغاز، به قرآن‌آموزان ارائه می‌کنند. این کار هیچ ضرورتی ندارد و کسانی که به روش آموزش قدم به قدم و از آسان به مشکل معتقد هستند، درباره این روش اصطلاحاً می‌گویند که ترک واجب کرده‌اند.
آنچه که واجب و ضروری است نیازمند آن است که وقت و زمان بیشتری برای آن گذاشته شود و از این رو نیازمند کسب مهارت برای روخوانی و روان‌خوانی قرآن کریم است که برخی از معلمان از آن غفلت کرده‌اند.
در کتاب‌های آموزش قرآن مدارس، ابتدا لهجه حرکات آموزش داده می‌شود؛ در حالی که اگر لهجه عربی از همان ابتدا در کتب آموزشی ارائه شود، همه کلمات و صداهای کوتاه و کشیده را به صورت در هم می‌خوانند و دچار اشتباه می‌شوند که این روش افراطی مسبب پدید آمدن آن بوده است.
بر این اساس نیازی نیست که در کتاب‌های قرآن کلاس اول و دوم دبستان، مسائل تجویدی محض که اصلاً مربوط به روخوانی نیستند ارائه شوند. این اقدام می‌تواند از طریق نوارها مطرح شود. بنابرانی هم در قرائت و هم در کتابت باید از روش ساده به مشکل و خط‌های متداول پیش برویم.
البته در کنار همه این مباحث باید گفت که ای کاش در کشور ما نیز یک رسم‌الخط واحد حاکم بود، همان طور که در شبه قاره هند به این شکل است. در کشورهای مصر، عربستان و برخی از کشورهای عربی نیز وضعیت به همین منوال است، اما در ایران انواع رسم‌الخط در پنج، شش شیوه مختلف وجود دارد. البته باید این را هم گفت که قانونمندی خط کم‌علامت از عثمان طاها بالاتر است و برای مثال در رسم‌الخط کم‌علامت، دیگر فتحه اضافه نداریم.
به هر حال این اقدام نیازمند سیاست دقیق‌تر و حکیمانه‌تر است تا به همه رسم‌الخط‌ها برسیم و عموم مردم بتوانند پس از پایان یافتن سطح یک، به آرامی به سطح دوم بروند و بتوانند سایر رسم‌الخط‌ها را به راحتی بخوانند. هم اکنون نیز برخی از مراکز و انتشارات یک الف کوتاه را در کنار یک الف بلند می‌گذارند و رسم‌المصحف کوتاه در قرآن‌های چاپ شده توسط آنان به کار برده می‌شود؛ از این رو باید گفت که روش واحدی هنوز برای رسم‌الخط در ناشران چاپ کننده قرآن نیز به کار گرفته نمی‌شود.
