آستان امامزاده سیدمحمد بن‌جعفر طیار(ع) کجاست؟
گروه اجتماعی: آستان امامزاده سیدمحمد بن‌جعفر طیار(ع) در شهرستان طبس، روستای ازمیغان در ۳۸ کیلومتری شمال شرق شهر طبس، دربخش مرکزی و در دهستان منتظریه و در ۱۲ کیلومتری جاده طبس ـ مشهد واقع شده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان جنوبی، اولین بنای زیارتگاه تماماً از سنگ، گل و خشت بنا شده است. نمای خارجی آن بسیار ساده و بنای اصلی شامل یک ایوان و یک اتاق چهار وجهی در پشت آن تشکیل شده و سپس قسمت‌هایی به آن افزوده‌اند، گنبد آن بسیار ساده و در بالای هر طاق روزنه‌هایی برای روشنایی داخلی وجود داشته است.
زیر گنبد ضریح بزرگی از چوب و به‌صورت مشبک دیده می‌شد. نام اولین بانی و زمان احداث بنا به‌درستی مشخص نیست، کتیبه و نوشته‌ای که زمان ایجاد بنا را داشته باشد دیده نمی‌شود، تنها دو سنگ نبشته وجود دارد که در سال‌های بعد کنده شده و مربوط به بازپیرایی آن است.
در پژوهش‌هایی که در متن‌های تاریخی به‌عمل آورده شده و تصویری از گذشته آن به دست می‌دهد یک نسخه خطی به نام مزارات قهستان که احتمالاً مربوط به زمان حیات ابن حسام خوسفی متوفی به سال 875 هجری قمری باشد.
از شهادت محمد بن‌جعفر طیار(ع) و جای دفنش یاد می‌کند و می‌نویسد: «بیشتر اولاد جعفر طیار در خاک خراسان بوده‌اند چه، محمدبن جعفر طیار که عم گرامی عون است در قریه‌ای از قرای طبس گیلک و مرقد منور مشهد مطهرش ظاهر و اسم آن قریه ارمغان «ازمیغان» است».
در همان زمان یعنی ابتدای فتح اسلام که آن همام مقبور گشته قبه‌ای بر سر تربتش ساخته و سرش به گردون افراخته و به خط کوفی ذکر کیفیت شهادتش بر کنایه آن مرقوم گشته است، متأسفانه از کتیبه‌ای که این نویسنده از آن یاد کرده است اثری نمانده و ظاهراً تعمیراتی که بر اساس معتقدات مردم در طی سالیان دراز ولی ناشیانه انجام شده کتیبه از بین رفته است.
اگر بر این نوشته که به قرن نهم نسبت داده شده توجه کنیم زمان درگذشت محمدجعفرطیار(ع) را در ابتدای فتح اسلام می‌داند که می‌دانیم خراسان در سال‌های 30 ـ 29 هجری به وقوع پیوسته است و نیز در این نوشتارها آمده که در همان زمان قبه‌ای برای وی ساخته شده است که دارای کتیبه‌ای به خط کوفی بود و اگر چنین باشد بنای اصلی می‌تواند قدمت بسیار داشته باشد ولی مسلم است که از آن زمان بنا بارها مورد بازپیرایی اساسی قرار گرفته و طرح معماری آن دگرگون شده است؛ زیرا در این زمان معماری بنا آمیخته‌ای از دوران تیموری و صفوی به‌نظر می‌آید و تعمیرهای بعدی در راستای شکل موجود بنا از دوره‌های قبل انجام شده است و از کتیبه خط کوفی اثری نیست.
اگرچه محل کتیبه‌ای وجود دارد؛ شاید با انجام لایه‌برداری‌هایی در دیوار و محل کتیبه و یا حفاری‌ها مدارکی برای زمان ایجاد بنای اصلی به‌دست آید.
در کاوش‌هایی که اخیراً توسط مهندس دانش دوست صورت گرفته سنگ لوحی پیدا شد که هم اکنون در اسپر ایوان ورودی به مزار نصب شده و متعلق به تاریخ بنای ایوانی است که در سال 1052 هجری قمری توسط شخصی به نام میرزا بدیع در محل زیارتگاه بنا شده؛ این سنگ نوشته 85×32 سانتیمتر است.
همچنین، سنگ نبشه دیگری در ابعاد 62×31 سانتیمتر در محل مزار وجود دارد که حکایت از تعمیر اساسی بنا در سال 1342 هجری قمری دارد.
در این زیارتگاه تعدادی قندیل وقفی وجود دارد که تاریخ یکی از آن‌ها مربوط به سال 939 هجری قمری است که بر زیارتگاه سلطان محمدطیار وقف شده است. این تاریخ می‌تواند وجود بارگاه امامزاده را گواهی کند، این قندیل‌های مسی بسیار زیبا و ریزه‌کاری‌های بسیاری در آن دیده می‌شود.
پس از زلزله مخرب شهریور ماه 1357 و تخریب مزار، اهالی روستای ازمیغان در نشستی به تاریخ بیست و هفتم دی‌ماه همان سال تصمیم می‌گیرند که خاکبرداری را از روی ضریح آغاز کنند.
ضریح
براساس آنچه مطلعین محلی اظهار می‌دارند، ضریح اولیه مزار چوبی مشبک بوده و بعداً ضریح دیگری از آهن و به‌صورت مشبک در ابعاد 3/5 در 1/5 متر و ارتفاع2 متر ساخته می‌شود و بالای آن را با پارچه‌ای سبز رنگ می‌پوشانند.
ساختمان فعلی بعد از زلزله 57 با 200 متر مربع زیربنا احداث شده و در سال 1363 تحت پوشش اداره اوقاف و امور خیریه طبس قرار گرفت. به‌صورت چهار ایوانی است که دو نمازخانه جداگانه مردانه و زنانه در دو سمت شرق و غرب دارد که توسط بحاج غلامرضا قیصری و همسرشان در سال 1388 احداث شده است. نمای داخلی حرم تا ارتفاع 1/20 متر از سنگ و مابقی تا سقف گچ‌کاری شده است، برفراز ضریح گنبدی مرتفع به بلندی 12 متر قرار دارد. در زیر گنبد تعدادی پنجره برای تأمین نور مناسب تعبیه شده است.
ایام زیارت
این مکان از مقبولیت خوبی نزد مردم برخوردار است و در تمام ایام سال به‌ویژه ایام تعطیلات، اعیاد و شهادت‌ها و میلاد ائمه(ع) و شب‌های جمعه و در ایام محرم و صفر و تحویل سال میزبان زائران زیادی از شهرهای طبس، بشرویه، عشق‌آباد، بردسکن، فردوس، گناباد، بیرجند، مشهد و روستاهای منطقه و اردوها و همایش‌ها برگزار شده در طبس است.
این زیارتگاه در محوطه‌ای به مساحت 1000 متر مربع ساخته شده و دارای دو نوع آشپزخانه هیأتی و کاروانی با 70 متر مربع و زواری با 20 متر مربع زیربنا با اصول بهداشتی است، انبار امامزاده با 12 متر مربع وسایل مورد نیاز را در اختیار زائران قرار می‌دهد. پارکینگ و قسمت بازی برای کودکان و فضای سبز وسرویس بهداشتی با 12 چشمه نوساز است، روشنایی بقعه از طریق برق سراسری و آب شرب آن از طریق شبکه لوله کشی بهداشتی تأمین می‌شود.
