نگاه قرآن به تربیت فرزند/ سوره مبارکه لقمان؛ درس‌نامه‌ای برای تربیت فرزند
گروه اجتماعی: یکی از بخش‌های مهم تربیت، تربیت فرزندان است که قرآن در سوره‌های متعدد و در ضمن بیان سرگذشت انبیا و فرزندان آنان به مسائل تربیت فرزندآگاهی داده است. اوج آموزه‌های قرآن در این زمینه در سوره مبارکه «لقمان» است که خداوند به‌صورت مستقیم محورهای مختلف تربیتی را بیان می‌کند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از لرستان، اغلب مادران وقتی می‌خواهند اقدام به بچه‌دار شدن کنند و یا با آگاه شدن از این‌که بچه‌ای در راه دارند، به این فکر می‌کنند که چه‌طور می‌توانند فرزندی زیبا و باهوش داشته باشند و یا چه‌کار کنند فرزندی سالم به دنیا بیاورند.
برخی مادران نیز در این اندیشه هستند که چگونه می‌توانند فرزندی را که به دنیا می‌آورند یک فرزند قرآنی پرورش دهند که برای رسیدن به این آروزها و آرمان‌ها به روش‌هایی متوسل می‌شوند مثلاً برخی غذاها و میوه‌ها را می‌خورند و برخی را که احساس کنند برای سلامتی و یا زیبایی فرزنداشان می‌تواند مضر باشند، مصرف نمی‌کنند.
پس می‌توان گفت نقش غذا در سلامتی و زیبایی جنین بسیار حائز اهمیت است این‌که غذا طیب و حلال باشد مسئله‌ای است که بسیار حائز اهمیت است، در دوران بارداری پدر باید تلاش کند غذایی که برای همسرش تهیه می‌کند از پول حلال باشد و مادر نیز باید به آن‌چه می‌خورد توجه ویژه داشته باشد که حلال باشد چرا که غذای حرام و یا غذایی که با پول حرام به‌دست آمده باشد می‌تواند عواقب بدی برای فرزندش داشته باشد.
خداوند متعال در آیات 24 تا 32 سوره عبس به غذای سالم اشاره می‌کند و می‌فرماید: «لْیَنظُرِ الْإِنسَانُ إِلَى طَعَامِهِ﴿۲۴﴾ أَنَّا صَبَبْنَا الْمَاء صَبًّا﴿۲۵﴾ ثُمَّ شَقَقْنَا الْأَرْضَ شَقًّا﴿۲۶﴾فَأَنبَتْنَا فِیهَا حَبًّا﴿۲۷﴾ وَعِنَبًا وَقَضْبًا ﴿۲۸) وَزَیْتُونًا وَنَخْلًا﴿۲۹﴾ وَحَدَائِقَ غُلْبًا﴿۳۰﴾ وَفَاکِهَةً وَأَبًّا ﴿۳۱﴾ مَّتَاعًا لَّکُمْ وَلِأَنْعَامِکُمْ».
در این آیات خداوند متعال فرموده است: «پس انسان باید به خوراک خود بنگرد، که ما آب را به‌صورت بارشى فرو ریختیم، آن‌گاه زمین را با شکافتنى [لازم] شکافتیم، پس در آن دانه رویانیدیم، و انگور و سبزى، و زیتون و درخت خرما، و باغ‌هاى انبوه، و میوه و چراگاه، [تا وسیله] استفاده شما و دام‌هایتان باشد».
همچنین، در آیه هفت سوره شعرا در این رابطه فرموده است: «أَوَلَمْ یَرَوْا إِلَى الْأَرْضِ کَمْ أَنبَتْنَا فِیهَا مِن کُلِّ زَوْجٍ کَرِیمٍ؛ مگر در زمین ننگریستهاند که چه‌قدر در آن از هرگونه جفت‌هاى زیبا رویانیدهایم» نکته قابل توجه در این آیات این است که غذای انسان باید دو مشخصه حلال و طیب بودن را دارا باشد.
مادر بهتر است از زمانی‌که روح در کالبد جنین دمیده می‌شود با او سخن بگوید و هر روز آیات رحمت الهی را تلاوت کند تا جنین او با کلام الهی آشنا شود، همیشه با وضو و با قرآن مأنوس باشد.
پس می‌توان گفت: والدین بهترین الگو برای فرزندان هستند و کانون گرم خانواده نیز مکان مناسبی برای تعلیم علوم دینی به نوجوانان و جوانان است.
باید در سایه توجه و بهره‌گیری از کلام وحی، کانون گرم خانواده همواره سرشار از معنویت قرآن باشد و تحت هیچ شرایطی نباید اجازه داد تا اعضای خانواده از برکات کلام خداوند متعال دور شوند.
اگر فرزندی در یک خانواده، سوره‌ای از قرآن کریم را یاد بگیرد خداوند متعال شفاعت خود را شامل حال آن خانواده خواهد کرد، قرآن کریم یک سد نورانی برای جلوگیری از ورود فرزندان به انحرافات اخلاقی است و کسانی‌که با قرآن مانوس شوند سیمای آن‌ها با معنویت نورانی می‌شود.
جامعه‌ای که با قرآن مانوس و همراه باشد همانند کسی است که سوار بر کشتی نجات وهدایت شده و از تمامی مخاطرات مصون است.
قرآن؛ کتابی تربیتی
یکی از امتیازات و ویژگی‌های قرآن این است که خود یک کتاب تربیتی است و همه آیات آن به‌طور مستقیم و غیر مستقیم در مقام تربیت انسان در رده‌های مختلف سنی، از خردسال تا کهنسال است. گاه این وظیفه خطیر را به‌صورت مستقیم و گاه به‌صورت غیر مستقبم بیان کرده است.
یکی از بخش‌های مهم تربیت، تربیت فرزندان است که قرآن در سوره‌های متعدد و در ضمن بیان سرگذشت انبیا و فرزندان آنان (حضرت نوح، ابراهیم، یعقوب، یوسف و...) به مسائل تربیت فرزند (اهمیت، محورها، شیوه‌ها و...) آگاهی داده است.
اوج آموزه‌های قرآن در این زمینه در سوره مبارکه لقمان است که خداوند متعال به‌صورت مستقیم محورهای مختلف تربیتی را از زبان لقمان خطاب به فرزندش بیان کرده است.
در آیه 13 سوره مبارکه لقمان آمده است: «وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ یَعِظُهُ یَا بُنَیَّ لَا تُشْرِکْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ؛و [یاد کن] هنگامى را که لقمان به پسر خویش در حالى‌که وى او را اندرز میداد گفت اى پسرک من! به خدا شرک میاور که به‌راستى شرک ستمى بزرگ است».
و نیز در آیه 16 تا 19 این سوره آمده است: «یَا بُنَیَّ إِنَّهَا إِن تَکُ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ فَتَکُن فِی صَخْرَةٍ أَوْ فِی السَّمَاوَاتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ﴿۱۶﴾ یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنکَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَکَ إِنَّ ذَلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ﴿۱۷﴾ وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ ﴿۱۸﴾ وَاقْصِدْ فِی مَشْیِکَ وَاغْضُضْ مِن صَوْتِکَ إِنَّ أَنکَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِیرِ».
در این آیات لقمان به فرزندش فرموده است: «اى پسرک من! اگر [عمل تو] هم‌وزن دانه خردلى و در تخته سنگى یا در آسمان‌ها یا در زمین باشد خدا آن را می‌آورد که خدا بس دقیق و آگاه است، اى پسرک من نماز را برپا دار و به کار پسندیده وادار و از کار ناپسند باز دار و بر آسیبى که بر تو وارد آمده است شکیبا باش این [حاکى] از عزم [و اراده تو در] امور است، و از مردم [به نخوت] رخ برمتاب و در زمین خرامان راه مرو که خدا خودپسند لافزن را دوست نمیدارد (۱۸) و در راه رفتن خود میانهرو باش و صدایت را آهسته ساز که بدترین آوازها بانگ خران است».
امام علی(ع) نیز در حکمت 399 نهج‌البلاغه فرموده است: «حق فرزند بر پدر این است که نام نیکو برای او بگذارد، خوب تربیتش کند، و به او قرآن بیاموزد».امیرالمؤمنین علی(ع) می‌فرمایند «با بچههایتان به‌گونه‌ای برخورد کنید که آن‌ها خودشان را کریم و باشخصیت بدانند».
امام سجاد(ع) در رساله حقوق خود تربیت نیکو و کمک برای ایجاد رفتار صحیح در فرزندان را از وظایف والدین برشمرده و فرموده است: «و اما حق فرزندت آن است که بدانی او از توست و خیر و شر او در همین دنیا به تو نسبت داده می‌شود و تو نسبت به تربیت شایسته او و راهنمایی‌اش به‌سمت و سوی خدا و کمک به خداپرستی‌اش، مسئولی و در این مورد، پاداش یا کیفر داده خواهی شد. پس در کار تربیت فرزند، چنان رفتار کن که اگر در این دنیا آثار خوب داشت، مایه آراستگی و زینت تو باشد و با رسیدگی شایسته‌ای که نسبت به او داشته‌ای، نزد پروردگارت عذر و حجت داشته باشی!».
امام علی(ع) به فرزندش امام حسن(ع) فرموده است: «قلب کودک نورس مانند زمین خالی و آماده کشت است. هر تخمی که در آن کاشته شود، قبول کرده و پرورش می‌دهد، فرزند عزیزم! من از دوران کودکی تو استفاده کردم و قبل از آن‌که دل تربیت‌پذیر تو، سخت شود و عقلت را مسائل دیگری به خود مشغول نماید به تربیت و تعلیم تو اقدام نمودم».
طبق این فرمایش، بهترین دوران تربیت و عالی‌ترین فرصت برای فراگرفتن راه صحیح زندگی همان ایام طفولیت می‌باشد؛ زیرا قدرت تقلید و مقایسه و حس قبول آموزش زندگی در کودکان و نوجوانان خیلی بیشتر از بزرگ‌ترها است. والدین باید در این زمینه به گونه‌ای عمل کنند که فرزندانشان احساس آزادی کنند.
والدین اگر می‌خواهند که فرزندان معتقد و دینداری تربیت نمایند؛ ابتدا باید خود الگویی شایسته و خوب در این زمینه برای آن‌ها باشند. به دستورات و تعالیم دینی عمل کنند. در دوران کودکی، فرزندانشان را با نماز و مجالس و محافل مذهبی مأنوس سازند و سعی کنند که خاطرات خوشی را در ذهن آنان به‌وجود آورند و از سخت‌گیری با آن‌ها بپرهیزند و با تذکر روش‌های صحیح، این فطرت را در وجود آنان بیدار سازند و آن‌ها را به طرف پذیرش دین سوق دهند.
وظیفه دیگر والدین ایجاد عشق و محبت به رسول خدا(ص) و اهل‌بیت(ع) در فرزندان است که در روایات توجه خاصی به آن شده است. کودک از زمان کودکی باید با سیره و روش رسول حق و امامان معصوم(ع) آشنا شود، محبت آن‌ها را در دل بپروراند و در کنار شناخت آنان و عشق به آن بزرگواران رشد کند و آنان را الگو و سرمشق خود قرار دهد، که بهترین خیر برای انسان عشق به رسول خدا(ص) و امامان(ع) و اقتداری به آن اولیاء الهی است.
نقش خانواده در جذب فرزندان به یادگیری آموزه های قرآنی
راهنمایی والدین در این زمینه شرط اول جذب قرآن آموزان است که با آگاهی بخشی به فرزندان آنان را از گرایشات منفی و نادرست که پیش به‌سوی مسیر جهالت و شیطانی دارند، بازداشته و آنان را به گام برداشتن در مسیر سعادت و خوشبختی هدایت کنند.
پایبندی والدین به اصول قرآنی موجب می شود تا فرزندان نیز قرآن را به‌عنوان نسخه و کتاب راهنما در زندگی خود به‌کار گیرند و مشکلات خود را با نور هدایت‌گر قرآن مرتفع کنند.
