هر آنچه آیین را همراهی کند تندباد زمان آن را مستحکم‌تر می‌کند

بسیاری از پدیده‌های اجتماعی تا زمانی زنده هستند که همراه با آداب و رسوم مردم پیش روند، با شادی آنها باشد و در عزایشان تسکین دهنده غم، و گرنه هم چون دیگر پدیده‌ها به دلیل عدم همراهی با مردم از بین می‌رود؛ چه بسیار مشاغلی به وجود آمده و در جهت رفع نیاز‌های مردم نیز حرکت کرده‌اند اما به دلیل عدم توجه به سنت‌ها با گذشت زمان از بین رفتند.

امروزه دیگر حلاج‌ها و پنبه زنان به خاطرات جمعی پیوسته‌اند. اما هستند صنف‌هایی که از همان دوران باقی مانده‌اند و نه تنها از بین نرفته‌اند بلکه روز به روز گسترش پیدا می‌کند. از جمله این مشاغل را می‌توان عطاری‌ها خواند.

عطاری در واقع همان داروخانه‌های عصر گذشته هستند که از روزگار دالان‌های پر پیچ و خم و بازارهای سرپوشیده بر جای مانده‌اند. از سوی دیگر می‌توان عطاری را در کنار حجامت، طب سوزنی و چند طب مکمل دیگر تنها بازماندگان طب قدیم ایران مسلمانان دانست.

مدرنیته وقتی آمد همه شغل‌ها را دگرگون ساخت بعضی‌ها ظاهر مدرنی گرفتند و به حیات خود ادامه دادند و بعضی دیگر از صحنه روزگار محو شدند اما همچنان عطاری‌های با همان ظاهر و همان محتوای قدیمی به کار خود ادامه داده و چه بسا گسترش پیدا کرده اند.

همان اجناسی که از قدیم در این مغازه‌ها وجود داشت هنوز هم وجود دارد و به همراه داروهای بسته بندی شده به عنوان گیاهان دارویی به فروش می‌روند. اما یک سؤال هم مطرح می‌شود که آیا کیفیت این مواد هم همچنان مانند قدیم است، داروهای بدون سموم، بدون افزودنی‌های غیرمجاز؟

اگر در گذشته هر محله‌ای و چه بسا هر شهری یک عطار‌باشی و یک دکان عطاری وجود داشت امروزه هر محله‌ای دست کم دو تا سه عطاری دارد و روز به روز تعداد آنان نیز افزایش پیدا می‌کند.

اما باید دید چگونه است که با وجود داروخانه ها و دراگ استورهای مدرن هنوز هم مردم به این عطار‌ها مراجعه می‌کنند از طبله آنان ‌گِلی و گلی خوشبوی برای مرهم می‌برند.

اعتماد رمز استقبال و ماندگاری است
رجوع مداوم به این بازماندگان طب قدیم ایران را، صاحب یک عطاری چنین وصف می‌کند: «صنف ما صنفی است که به مردم نشاط می‌دهد، آنان می‌دانند عطار کارش بی‌غل و غش است، ما این جا ترکیب شیمیایی که مردم نمی‌دانند و چیست و از کجا آمده است را تحویل آنان نمی‌دهیم اینجا هر چه هست رو است و شناخته شده از قدیم، همه این ترکیبات را می شناسند»

زنی 28 ساله نیز که در یک عطاری بود و مشغول خرید، نیز همین جمله را می‌گوید: «من بیشتر مایحتاج و ادویه‌ام را از عطاری تهیه می‌کنم نمی‌توانم به کالای بسته بندی اطمینان کنم این جا را من می‌شناسم جای بدی نیست همه چیز آن را شما قبلا امتحان می کنید بعد به شما آن را می‌دهند»

همراهی با آیین های اجتماعی و دینی در گذر زمان
اما این تنها بحث اعتماد نیست که موجب روی آوردن مردم به عطاری‌ها و یا بقای آنها از پس هزار سال و چه بسا بیشتر در عصر حاضر است. برخی کالا‌ها که در عطاری‌ها عرضه می‌شوند علاوه بر خصوصیات درمانی آنها وارد آیین‌های مسلمانان شده است، گلاب در عزا و عروسی کاربرد دارد، فردی که از خانه خدا بر می گردد بر او گلاب می‌زنند و عزاداران حسینی را نیز با گلاب بدرقه می‌نمایند از سوی دیگر خانه خدا و دیگر اماکن مقدس را عصاره خوشبو شستشو می کنند.

اسپند نیز علاوه بر خصلت دارویی و ضد عفونی کننده بودن هوا خصلت آیینی نیز پیدا کرده و جزئی از باورهای برخی مردم شده است؛ گویی این دود خوشبو خوش یمنی به دنبال دارد و برای استشمام کنندگان طالعی نیکو؛ اتفاقا بخش جدایی ناپذیری از شادی مردم شده است و در هر مراسمی اندکی از آن به همراه صلواتی بر محمد(ص) و خاندانش دود شده و از خداوند طلب لطف و مرحمت می‌نمایند.

وقتی پدیده‌ای وارد آیین و رسوم مردم می‌شود ریشه می‌دواند و بقای خود را تضمین می‌کند و مشکل از بین برود به نظر می‌رسد عطاری‌ها نیز چنین بوده‌اند.

از سوی دیگر سادگی و عدم پیچیدگی معجون ها و دم نوش های حاصل از خرید عطاری نیز راه را برای استفاده بی حصر مردم از آنها گشوده است. برخلاف داروهایی که بر روی اکثر آنها نوشته شده است بدون تجویز پزشک ممنوع است یا در کنار برخی از آنها عوارض ناشی از مصرفه دارو نیز نگاشته شده است و در واقع استرس مصرف را  بیمار القا می‌کند، آری عوارض بسیاری از افراد دلیل مراجعه به عطاری‌ها و استفاده از داروهای گیاهی را ناشی از عدم عوارض آن می‌دانند!

ولی آیا به راستی این داروها عوارض ندارند؟ این مسئله را نمی‌توان به راحتی اثبات کرد احمد آقا رفیعی پزشک سنتی و طبیب اسلامی به ایکنا می‌گوید «این داروها نیز چون همه داروهای دیگر ممکن است همچنان که سودمندند ضرر نیز داشته باشد لذا توصیه می‌شود حتی این داروها نیز با توصیه پزشک مصرف شوند»

اما آیا تنها این موارد است که مراجعه به عطاری ها باقی ماندن آنها در گردونه زمان تضمین کرده است؟ خیر بی‌شک موارد دیگری نیز وجود دارد از جمله اینکه مردم هنوز خاطره تاریخی حکیمان مهربان و شفا بخش را حفظ کرده اند و عطارها هم پیوند ناگسستنی با این حکیمان داشته اند؛ پیوند این عطار و حکیم است که هنوز در خاطره جمعی و تاریخی ایرانیان مانده و آن را به یکی از راز های ماندگاری عطاران تبدیل کرده است.

با این وصف می‌توان دلیل پایداری و استمرار حضور آنها را دریافت اما باید به این نکته هم توجه کرد که استفاده و مصرف این داروها نیر همانند دیگر داروها باید در دوزها و مقادیری باشد که توسط پزشک متخصص تجویز شده باشد و نه به صورت خودسر و به اندازه‌‌ دلخواه، زیرا که مصرف خود سرانه  و به هر اندازه‌ای که باشد ممکن است در طول زمان مشکلاتی را برای مردم به وجود آورد.