نسبت تلاوت همراه با اخلاص قرآن با میزان تأثیرگذاری بر مستمع
گروه فعالیت‌های قرآنی: پیشکسوت قرآن کشور در برنامه « فرهنگ تلاوت» رادیو قرآن گفت: قرائت زمانی که خودمان به آن اعتقاد داشته باشیم، با جانمان آن را درک کرده باشیم و برای دنیا، مسائل دنیا و رقابت‌های نفسانی قرآن را تلاوت نکنیم، آن هنگام بر مردم تأثیرگذار است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نخستین برنامه «فرهنگ تلاوت» رادیو قرآن، عصر امروز، 13 مردادماه، با اجرای هادی صلح‌جو و کارشناسی عباس سلیمی از قاریان بین‌المللی و مدرسان پیشکسوت قرآنی کشور همراه بود.
در ابتدای برنامه صلح‌جو به بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جامعه قرآنی که هر ساله در روزهای ابتدایی ماه مبارک رمضان انجام می‌شود، در خصوص تلاوت قرآن که هر کدام از آنها می‌تواند نکته نابی فراروی قاریان قرآن کریم باشند تا به آن خط صحیح تلاوت قرآن کریم نزدیک شوند، اشاره کرد.
در ادامه سلیمی درباره قرائت قرآن کریم که مورد نظر خداوند است و آن را می‌پسندد؟ گفت: بیانات مقام معظم رهبری در این دیدارها به مانند کارگاه آموزش قرآنی است که پیشنهاد می‌دهم با مراجعه به آرشیو برنامه‌های دیدار جامعه قرآنی با ایشان در سنوات گذشته، امسال و سال‌های آینده بانکی در قالب مطالبات قرآنی ایشان استخراج شود.
وی با تأکید بر اینکه ظرفیت‌های فراوانی را در این دیدار می‌توانیم فراهم کنیم تا بیشتر از آن بهره‌مند شویم و با اشاره به معنای تلاوت قرآن، ادامه داد: قرآن کریم از قول پیامبر اکرم(ص) بیان کرده است: «وَأُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ»؛ خداوند دو مأموریت پیاپی به پیامبر(ص) داده است که یکی تسلیم خدا بودن و مسلمان بودن و دیگری تلاوت قرآن که عین این دو مأموریت را خداوند بر ما منت نهاده و به ما داده است و لذا باید ارزش شناس باشیم و نه تنها به تلاوت قرآن به عنوان فن و هنر نگاه کنیم ـ هرچند هم فن است و هم هنر ـ بلکه باید بیشتر آن را دارای ارزش بدانیم.
خشوع در هنگام تلاوت، قرائتی زیبا ارائه می‌دهد
سلیمی اظهار کرد: هنگامی که از محضر رسول خدا(ص) پرسیدند «أیُّ الناسِ أحسَنُ صوتاً بالقرآن؟ قال: من إذا سَمِعتَ قراءتَهُ، رأیتَ أنه یَخشَی اللهَ؛ کدامین آدمی قرآن را با صدای نیکوتر قرائت می‌کند؟ حضرت در جواب فرمود: آنکه چون قرائتش را بشنوی، یقین کنی که از خداوند پروا دارد». بنابراین فردی زیباتر قرآن می‌خواند که در حال تلاوت قرآن از خدا می‌ترسد.
این مدرس پیشکسوت قرآن بیان کرد: بنابراین به این نتیجه می‌رسیم که قرائتی مورد رضایت خداست که توام با خشوع، فروتنی، وقار، متانت و از سر اخلاص باشد و قرآن را تلاوت کنیم با هدف «یُزَکّیهِم وَ یُعَلِّمُهُمُ الکِتبَ وَ الحِکمَة» تا پیام الهی را به مردم ابلاغ کنیم که لازمه آن در درجه اول این است که قرآن‌باور باشیم و عامل به قرآن باشیم که اگر اینگونه باشیم بستر مناسب برای تلاوت قرآنی که مورد نظر شارع مقدس است، فراهم می‌شود و اولین گام را در این زمینه برداشته‌ایم.
این قاری بین‌المللی قرآن کریم در پاسخ به این پرسش که در هنگام تلاوت قرآن چه کار کنیم تا چیزهای دیگر به ذهن نیاید؟ عنوان کرد: از زوایای گوناگونی می‌توان به این سؤال پاسخ داد، اما نکته مهم این است که قاری هنگامی که می‌خواهد قرآن بخواند یک لحظه فکر کند که در برابر چه کتابی نشسته است؟ در مقابل چه خدای بزرگی جلوس کرده است و چه کلماتی می‌خواهد از میان دو لبش خارج شود.
وی عنوان کرد: وقتی می‌خواهیم آیات قرآن را بخوانیم باید مجسم کنیم که فضای اطراف چگونه است و چند فرشته به احترام تلاوت آن آیات در آنجا حضور دارند و در این هنگام دیگر نمی‌توان به چیز دیگری فکر کرد.
سلیمی با اشاره به آیاتی از سوره الرحمن؛ «الرَّحْمَنُ/ عَلَّمَ الْقُرْآنَ/ خَلَقَ الْإِنسَانَ/ عَلَّمَهُ الْبَیَانَ»، ادامه داد: هنگامی که خداوند به چنین انسان زبونی این لیاقت را داده است که آن آیات را تلاوت کرده است پس دیگر جرأت نمی‌کنیم به چیزهای دیگر فکر کنیم و تقدم لفظی «عَلَّمَ الْقُرْآنَ» بر «خَلَقَ الْإِنسَانَ/ عَلَّمَهُ الْبَیَانَ» بسیار تکان‌دهنده است.
آداب تلاوت شامل طهارت جسم و روح هر دو است
این استاد پیشکسوت قرآن افزود: علما کتاب‌هایی را درخصوص آداب تلاوت قرائت قرآن نگاشته‌اند که قاری بهتر است آنها را تلاوت کند و آن آداب را در تلاوت‌هایش رعایت کند. آداب تلاوت شامل طهارت جسم و روح است و هنگامی که این دستورات را هنگام قرائت کردن قرآن اجرا کنیم و به این بی‌اندیشیم که دنیا و آفات دنیا خیلی کمتر از این است که بیاییم آیات قرآن را بفروشیم.
سلیمی با تأکید بر اینکه درست است که عمق آیات ژرف است اما با توجه به آیه «وَلاَ تَشْتَرُواْ بِآیَاتِی ثَمَناً قَلِیلاً وَإِیَّایَ فَاتَّقُونِ»، بیان کرد: نه باید آیات قرآن را به بهای کم بفروشیم بلکه باید هنگام تلاوت قرآن عظمت ارسال کننده آیات و فرشتگان ملازم آیات را در نظر داشته باشیم که آن هنگام است که فکرمان جایی نمی‌رود و فقط قرآن را برای خدا بخوانیم.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا این موضوعی که گفتید با جلوه‌های هنری تلاوت جمع می‌شود؟ به عبارت واضح‌تر یک قاری قرآن باید اثر مقبول ارائه کند و در عین حال تمام حواسش بر جنبه‌های معنوی آیات نیز باشد؟ گفت: حتماً اینها باهم قابل جمع است و اصل نزول آیات قرآن این است که با 28 حرف زبان عرب حقایقی را در کنار هم قرار داد و با تحدی دیگران را به مبارزه طلبید و اکنون پس از گذشت هزار و 449 سال از نزول قرآن، احدی نتوانسته یک سطر حرف حسابی در برابر قرآن داشته باشد که این خود بالاترین هنر است. نفس و جنس قرآن بالاترین هنر است که آن را با صدای زیبا در می‌آمیزیم.
وی با تأکید بر اینکه حرمت هنر را پاس داریم و ببینیم تلاوت مورد نظر قرآن چیست، تصریح کرد: من مقبولیت تلاوت نزد مردم را در درجه اول نمی‌دانم بلکه باید مورد رضایت خداوند باشد و لو اینکه مردم نپسندند؛ هنرمند واقعی رضایت خلق را بر رضایت خداوند ترجیح نمی‌دهد و اینگونه عمل نمی‌کند .
سلیمی ادامه داد: اگر قاری به این نکته توجه کند که پیامبر(ص) فرمودند: «آن کسی که قرآن را می‌خواند مانند این است که مقام پیامبری در سینه آن می‌خزد» با هر شیوه هنری تلاوت قرآن را درهم نمی‌آمیزد چنانکه امام سجاد(ع) قرآن را به گونه‌ای تلاوت می‌کردند که سقایان بر در خانه آنها میخکوب می‌شدند.
خشوع در رأس هنر تلاوت قرآن است
وی با تأکید بر اینکه خشوع در رأس این نوع هنر است، اظهار کرد: باید سعی کنیم تا اینها به جوانان القا شود که اگر تلاوت‌ها در آن چهارچوب اصیل باشد با بدعت‌ها و شبه بدعت‌ها در آمیخته نمی‌شود. برخی از تلاوت‌ها از اساتید بزرگ است که باوجود اینکه بیش از نیم قرن از آنها گذشته است اما تلاوت‌های فاخری هستند.
سلیمی با اشاره به اینکه باید هزاران بار این تلاوت‌های فاخر را از اساتیدی چون تلاوت‌های عبدالباسط از سوره‌های حشر و تکویر، مصطفی اسماعیل از سوره‌های حجرات و قاف که با تمام جزئیات صحنه قیامت را در مقابل چشم انسان ظاهر می‌کند، محمد صدیق منشاوی، کامل یوسف البهتیمی، محد رفعت، ابوالعینین، عبدالفتاح و سایر اساتید، گوش فرا داد، افزود: این تلاوت‌ها با هنر هیچ مغایرتی ندارد بلکه در قالب چهارچوب‌های صحیح قرائت‌ها انجام شده است به گونه‌ای که این تلاوت‌ها بر جسم و جان انسان می‌نشیند.
این قاری بین‌المللی کشورمان تأکید کرد: تلاوت‌های جاودانه و فاخر حواله‌ای از سوی خداوند و رزق مقسومی است که خداوند هدیه می‌کند و این قرآن را می‌توان با ویژگی‌های جذاب و اصیل ارائه کرد و مردم را به سوی آن جذب کرد.
وی در جواب به این پرسش که آیا با شنیدن قرائت برخی از چهره‌های جاودان، مانا و ماندگار عرصه قرائت قرآن کریم این مطلب را تأیید می‌کند که هر کسی که خضوعش بیشتری در تلاوت دارد، قرآن را بهتر و همراه با اخلاص می‌خواند؟ اضافه کرد: برخی از مواقع با تلاوت این بزرگان و برخی از خوبان دیگر احساس می‌کنم که روی زمین نیستم.
نغمات زیبای قرآن مسیر زندگیم را مشخص کرده است
سلیمی با تأکید بر اینکه نغمات زیبای قرآن مسیر زندگیم را مشخص کرده است، به بیان خاطره‌ای از دوران کودکی‌اش پرداخت و افزود: از افتخاراتم این است که در یکی از محلات جنوبی تهران فاقد برق و آب لوله‌کشی متولد شدم و از نظر فرهنگی و قرآنی نغمه عبدالباسط من را نجات داد. هنگامی که هنوز دبستان نرفته بودم مرحوم والدم یکی از این رادیوهای بزرگ ذغالی خریده بود و بالای طاقچه گذاشته بود. شب‌های جمعه برنامه مرحوم راشد را که در دوران قبل از انقلاب سهم بسزایی در هدایت مردم داشت ساعتی از پخش می‌شد که یک ساعت قبل از آن تلاوت‌هایی از قرآن پخش می‌شد که در عالم بچگی جذب این نغمه و صدای آسمان عبدالباسط شدم.
وی عنوان کرد: در همان دوران بچگی فکر می‌کردم دو نفر هستند که قرآن را تلاوت می‌کنند به گونه‌ای که صدای بم را در هنگام تلاوت فردی قوی هیکل و صدای زیرین را فردی لاغر تلاوت می‌کند.
سلیمی اظهار کرد: اما این صداهای ماندگار از تلاوت‌های قرآنی پیام خاصی دارد که دلیلی ندارد که تلاوت این قاریان را حمل بر عدم اخلاص کنیم؛ چرا که تا این افراد قابلیت لازم را نداشته باشند، این توفیق به آنها داده نمی‌شود و اگر کسی قدرناشناسی کند این نعمت از او گرفته می‌شود، چنانکه آمده است «شکر نعمت نعمتت افزون کند/ کفر نعمت از کفت بیرون کند».
وی با تأکید بر اینکه در گرفتاری‌ها هیچ پناهگاهی را مؤثرتر از قرائت قرآن ندارم، در خصوص قرائت کاربردی تصریح کرد: قاری باید خودسازی کند و بداند که این ظرف وجودی که به آن داده شده است باید دارای طهارت باشد تا تأثیرگذار باشد.
سلیمی تأکید کرد: در بیانات اهل‌بیت(ع) به ما دریچه‌ای نورانی خوب در خصوص تلاوت قرآن وجود دارد. چنانکه پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «کسی که قرآن را بخاطر دنیا یاد بگیرد، خداوند بهشت را بر او حرام می‌کند» و حال آنکه چطور چنین فردی می‌تواند تلاوت تأثیرگذار داشته باشد و یا در جای دیگر ایشان فرموده‌اند «قرآن خواندن را وسیله ارتزاق خود قرار ندهید».
اگر قاری با اخلاص بخواند و مستمع هم به قصد هدایت گوش دهد، نتیجه‌ای جز هدایت ندارد
وی ادامه داد: در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) نیز در میزان الحکمه آمده است: «لَیسَ القرآنُ بِالتّلاوةِ وَ لاالعِلمُ بالرِّوایَةِ وَلکنَّ القرآنَ بالهِدایةِ وَ العِلمَ بالدّرایَةِ؛ نه قرآن به تلاوت باشد و نه دانش به روایت ولیکن قرآن به هدایت باشد و دانش به درایت». بنابراین نشانه قرآنی بودن هدایت است که با کنار هم قرار دادن اینها ابتدا به اصلاح خودمان می‌رسیم.
سلیمی اظهار کرد: اگر سه مرحله قرآن‌خوانی (که خیلی از افراد در آن متوقف شده‌اند)، قرآن‌دانی و قرآن‌باوری را طی کنیم وآدم قرآن‌باوری باشیم امکان ندارد که برای مردم به قرائت قرآن بپردازیم، دروغ نمی‌گویم و خیانت در امانت نمی‌کنیم و ناحق قضاوت نمی‌کنیم و ... .
این استاد پیشکسوت قرآنی عنوان کرد: قرائت زمانی که خودمان به آن اعتقاد داشته باشیم و با جان خودمان آن را درک کرده باشیم و برای دنیا، مسائل دنیا و رقابت‌های نفسانی قرآن را تلاوت نکنیم آن هنگام بر مردم تأثیرگذار است، البته با قابلیت دریافت شنونده. اگر قاری با اخلاص بخواند و مستمع هم به قصد هدایت گوش دهد، نتیجه‌ای جز هدایت ندارد؛ «ذلِکَ الْکِتابُ لارَیْبَ فیهِ هُدىً لِلْمُتَّقینَ».
یادآور می‌شود، ویژه برنامه «فرهنگ تلاوت»، سه‌شنبه هر هفته از ساعت 14:15 با اجرای هادی صلح‌جو و کارشناسی عباس سلیمی از رادیو قرآن پخش می‌شود. همچنین این برنامه با هدف دستیابی به فرهنگ اصیل و خداپسند تلاوت قرآن کریم به موضوع تلاوت قرآن می‌پردازد.
