نام زینب(س) هم پرستاران را گرد هم نیاورد/ دسته‌گلی به جای وزیر

در حالی پنجم جمادی الاول روز میلاد با سعادت بانوی قهرمان کربلا حضرت زینب کبری(س) که در ایران از آن با عنوان روز پرستار یاد می‌شود. فرا رسیده است که هنوز مشکلات و مصائب بسیاری بر دوش این سپیدپوشان سنگینی می‌کند.

یکی از دلایلی که میلاد این بانوی قهرمان به عنوان روز پرستار انتخاب شده است، الگوبرداری از نحوه مواجه حضرت زینب (س) با مشکلاتی است که در پرستاری از بازماندگان واقعه کربلا با آن روبه رو بودند، پرستاری از حضرت سجاد(ع) و تمام اسرایی که درد و رنج عظیم جسمی و روحی را متحمل شده بودند در کنار تحمل درد و رنج درونی خودشان به دلیل از دست دادن عزیزترین نزدیکانشان و از همه مهم‌تر انجام رسالت دفاع از حریم اسلام راستین، همه اینها قدرت عظیمی می‌‌طلبد که در ابعاد کوچک‌تر یک پرستار باید از از برخوردار باشد. 

جایگاه پرستار و اهمیت کار او به حدی است که امام خمینی(ره) در توصیفی آنها را سرشار از روح عطوفت می‌خوانند و می‌فرمایند:«چیزی که بسیار اهمیت دارد، برای پرستاران و آنهایی که تماس با مریض‌ها و بیمارها و مجروح‌ها دارند، این است که روح عطوفت در آنها باشد. یکی از اموری که کمک می‌کند به خوب شدن مریض‌ها این است که پرستار آنها، به آنها تقویت روانی بدهد» رهبر کبیر انقلاب در جای دیگری انجام خدمت آنها را از بزرگترین عبادت‌ها می داند.

رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه‌ای نیز کار پرستاران را با کار ملائک آسمانی و فرشتگان رحمت مشابه می‌داند :«آن وقت که بیمار از همه جا دستش کوتاه است، در آن ساعاتی که حتی همسر، فرزندان و پدر و مادر بیمار هم بالای سرش نیستند، چشم امیدش بعد از خدا، به پرستار است، و این پرستار است که مثل ملائکه آسمانی، مثل فرشتگان رحمت، به دردها، مشکلات و نیازهای جسمی و عاطفی او پاسخ می دهد.»

در رابطه با اهمیت جایگاه شغل پرستاری و شخص پرستار شاید هرچه گفته شود کم باشد از سوی دیگر نوع برخورد با پرستاران و رضایت شغلی آنان از مواردی است که می‌تواند تا حدودی بر این جایگاه تأثیر بگذارد؛ عدم دریافت حقوق‌ متناسب با جایگاه شغلی، عدم تعریف جایگاه و تعرفه‌های خدمات پرستاری، نحوه رفتار بیمار و مراجع، نوع برخورد مسئولان و مدیران بیمارستانی و.... همه از جمله مواردی است که می‌تواند از رضایت شغلی پرستاران کاسته و در نتیجه بر نحوه خدمات رسانی آنها و حتی پایبندی به تعهد حرفه‌ای آنها تأثیر بگذارد.

اگرچه نمی‌توان به صورت دقیق در رابطه با میزان رضایت شغلی و تأثیر نوع خدمات پرستاران و پایبندی به تعهد حرفه‌ای آنها سخن گفت، چرا که پژوهش‌های دقیقی در این خصوص صورت نگرفته است، اما آنچه که مسلم است پرستارانی که میزان رضایت شغلی آنها بالاتر است نحوه خدمات دهی آنها نیز به مراتب بهتر است در این رابطه عباس عباس زاده رئیس دانشکده پرستاری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به ایکنا می‌گوید: حداقلی از رضایت‌مندی لازم است تا خدمات مطلوب ارائه شود اما طبیعتا در ارائه خدمات مطلوب، رضایت مندی شغلی تنها شاخص موجود نیست بسیاری از عوامل دیگر نیز مؤثر هستند. کسی که رضایت شغلی دارد الزاما کیفیت بهتری در خدماتش وجود دارد اما کسی که رضایتمندی ندارد حتما در خدماتش تأثیر خواهد گذاشت.

سختی کار و سختی معیشت دو فاکتوری هستند که طی دو سال اخیر برای پرستاران دغدغه‌های جدی را به وجود آورده است با شروع طرح تحول سلامت و افزایش مراجعین به بیمارستان‌ها میزان کار پرستاران نیز افزایش یافت این در حالیست که مرتب مسئولان نظام سلامت از کمبود پرستار و در نتیجه افزایش ساعات کاری آنها دم زده‌اند در این رابطه وزیر بهداشت در جشن پرستاری که 24 بهمن ماه امسال برگزار شد از کمبود 100 هزار پرستار خبر داد و اظهار کرد: در پرستاری با کمبود 100 هزار نفری در گروه پرستاری مواجهیم. با آغاز طرح تحول نیز میزان کار در بیمارستان‌ها افزایش یافته که این افزایش در بستری 8 درصد و در اورژانس‌های شهری مانند تهران 40 درصد بوده است.

سیامک مره صدق عضو کمیسون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی نیز در این رابطه می‌گوید: ما هنوز در تعداد پرستار کمبود داریم و این باعث می‌شود بار کاری بر دوش این قشر بیشتر از حد معمول باشد که موجب فرسایش تدریجی آنها خواهد شد. 

علی محمد آدابی رئیس سازمان نظام پرستاری نیز با تأکید بر کمبود پرستار عنوان می‌کند: تعداد پرستار بر اساس استاندارد باید ۳ برابر پزشکان یا دو برابر تخت‌های بیمارستانی باشد در حالی که در ایران تعداد پرستاران ۱.۱ به ازای هر تخت بیمارستانی است.

ساعات کاری پرستاران در حالی افزایش یافته است که میزان دریافتی آنان تغییر رضایت بخشی نداشته و هنوز بسیاری از این قشر با تنگناهای مالی گوناگونی دست و پنجه نرم می‌کنند، مرضیه وحید دستجردی وزیر اسبق بهداشت این مسأله را چنین بازگو می‌کند: باید یک تناسب بین تعداد تخت و تعداد پرستار در نظر بگیریم و قطعا فشاری که به پرستار وارد می‌شود بسیار کمتر از این خواهد بود.

دستجردی می‌افزاید: در حال حاضر پرستاران باید همزمان برای چند بیمار وقت بگذارند که این منجر به فرسودگی و از کار افتادگی و خستگی پرستاران می‌شود. همچنین رسالت خدمت‌رسانی آنها به درستی صورت نخواهد گرفت.

افزایش ساعات کاری پرستاران می‌تواند منجر به کاهش کیفیت خدمات دهی به بیماران شود و از سوی دیگر زندگی شخصی آنان را نیز دچار مشکلات عدیده‌ای کند در این رابطه نیز مره صدق با بیان اینکه نمی توان تنها بر مشکلات مالی تمرکز کرد اظهار می‌کند: البته ما فقط نباید به افزایش حقوق پرستاران دقت کنیم. مسئله بسیار اساسی تر پرستاران، محدودیت الزامی ساعت کار آنان است که باید در مورد آن راهکاری اندیشیده شود. 

وی ادامه می‌دهد: کار بیش از ساعات تعریف شده استاندارد هم باعث کاهش دقت و خدمات دهی به بیماران می شود و هم در درازمدت موجب فرسوده شدن و تحلیل رفتن نیروی کاری آنها می‌گردد. باید دریافتی پرستاران به اندازه ای باشد که با درآمد یک شیفت کاری، بتوان یک زندگی قابل قبول و متوسط را برای یک خانواده فراهم کرد تا پرستاران مجبور نباشند بیش از یک شیفت کار کنند.

در این رابطه بسیاری چاره کار را در افزایش پرداختی متناسب با پزشکان و جذب نیروی پرستار می‌دانند تا حداقل بتواند مرهمی بر این مشکل آنها باشد.

سید حسن هاشمی وزیر بهداشت می‌گوید: من به اورژانس بیمارستان شهدا رفتم و شاهد بودم که برای 26 تخت تنها چهار پرستار وجود دارد. این انصاف نیست؛ چرا که پرستار با این حجم کاری فرصت انجام هیچ کار دیگری را ندارد و به بیمار نیز فشار وارد می‌شود. بر این اساس در سال اول تصدی وزارت بهداشت امیدوار بودیم که در این زمینه کمکی صورت گیرد که این اتفاق نیفتاد. بنابراین اعلام جذب نیرو به طرق مختلف کردند اما از آنجایی که عمدتا در جذب نیروها پارتی‌بازی وجود داشت و ترکیب نیروی ما ظرف هشت سال از 230 هزار نفر به 420 هزار نفر گسترش یافته بود و اکثرا هم دیپلم و زیر دیپلم بودند؛ در حالی که می‌توانستیم همه این نیروها را از طریق شرکت‌های خدماتی جذب کنیم.

وی ادامه می‌دهد: بنابراین اعلام کردیم که استخدام در قالب تبصره و قرارداد ممنوع باشد و نیروها را به صورت شرکتی بگیریم. بعد از این موضوع به دلیل رفتار نادرست شرکت‌ها کسی برای استخدام نیامد و ما شرکتی را تحت نظر هیئت امنا ایجاد کردیم که سه الی چهار هزار نیرو را از این طریق به کار گرفتیم. البته این کار ما خلاف قانون تلقی شد و توبیخ شدیم و به ما گفتند چرا کشور را به دلیل متورم شدن تعداد پرسنل وزارت بهداشت دچار مشکل می‌کنید. اینطور نیست که بگوییم تعداد نیروی پرستاری زیاد است، البته شرمنده پرستاران هستیم و در عین حال دست ما بسته است. آنچه که من می‌توانم برای تامین نیرو انجام دهم این است که بگویم از بخشی از درآمد بیمارستان‌ها بزنند تا نیرو را تامین کنند.

محمد میرزابیگی معاون پرستاری وزارت بهداشت نیز به ایکنا می‌گوید: در پی طرح تحول سلامت 16 هزار نیروی پرستاری شامل 9 هزار نفر برای میزان افزایش مراجعات و 7 هزار نفر برای بیمارستان‌ها و بخش‌های تازه تاسیس و توسعه یافته به کار گرفته شده‌اند.

وی خاطر نشان کرد: با افزایش دو برابر ظرفیت‌های دانشکده‌های پرستاری و اعمال این سیاست از مهر 94 همان طور که اشاره شد 16 هزار نفر جذب شدند. از سوی دیگر بر اساس برنامه چهارم توسعه ۴۵ هزار پرستار بکارگیری شدند و در برنامه پنجم نیز ۲۳ هزار نیروی پرستاری جذب شده اند.

میرزابیگی همچنین تأکید کرد: این میزان جذب نیرو هنوز پاسخگوی میزان مراجعات بیماران و در نتیجه کاهش ساعات‌کاری پرستاران نیست.

از سوی دیگر افزایش مطالبات مالی پرستاری که موجب افزایش نارضایتی آنان شده است نیز از چشم مدیران و مسئولان نظام سلامت به دور نمانده است وزیر بهداشت در این رابطه می‌گوید: اشتباهی در مورد پرداخت‌های پرستاری صورت گرفت که متاسفانه پرداخت عملکردی را انتخاب نکردند. اگر پرداخت مبتنی بر عملکرد انتخاب می‌شد، شرایط پرستاران بهتر از این بود. عدم پرداخت عمکردی و نبود تعرفه‌های خدمات پرستاری در کتاب جامع خدمات منجر به افزایش فاصله دریافتی بین پزشک و پرستار شده است در این رابطه مسعود پزشکیان عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی می‌گوید: در هیچ کجای دنیا فاصله درآمد بین پزشکان و کادر پزشکی به این اندازه وجود ندارد. ممکن نیست در جامعه‌ای یک پزشک در بخش دولتی 150 میلیون تومان درآمد داشته باشد، ولی یک آزمایشگاهی یا یک پرستار ماهیانه فقط دو میلیون تومان دریافت کند.

میرزا بیگی معاون وزیر بهداشت نیز می‌گوید: تعرفه‌های خدمات پرستاری در شورای عالی بیمه است و جلسات کارشناسی با حضور نمایندگانی از وزارت بهداشت، وزارت رفاه و سازمان نظام پرستاری در دستور کار قرار دارد.

وی با اشاره به کارانه دریافتی پرستاران اظهار می‌کند: کارانه پرستاران بین ۲ تا ۲.۵ برابر افزایش پیدا کرده و من معتقدم جامعه پرستاری از میزان کارانه‌ای که دریافت می‌کند، گلایه ندارد بلکه گله‌مندی آنها از تاخیر در پرداخت کارانه‌ها است.

شریفی‌مقدم قائم مقام سازمان نظام پرستاری نیز با بیان اینکه پرستاران از بی‌عدالتی رنج می‌برند، گفت: تبعیض فقط در پرداختی پرستاران نیست بلکه در اجرای قانون نیز شاهد تبعیض علیه جامعه پرستاری هستیم.

به گفته قائم مقام سازمان نظام پرستاری، طرح تحول نظام سلامت یکسره اجرا شد ولی قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری بعد از ۸ سال و ۷ ماه هنوز اجرایی نشده است.

با این وجود می توان اذعان کرد که عدم رعایت عدالت در پرداخت و رعایت قانون، همچنین به موقع نبودن کارانه دریافتی بر عدم رضایت مندی این جامعه نقش به سزایی دارد که در ادامه حتی ممکن است بر عدم تعهد این قشر به اخلاق و تعهدات حرفه‌ای نیز منتج شود که در این صورت نه تنها پرستاران و جامعه پزشکی که نظام سلامت و درپی آن مردم نیز آسیب می‌بینند.

از سوی دیگر اختلافات سازمان نظام پرستاری با وزارت بهداشت در مسأله جذب پرستاران شرکتی و کمک پرستار در این سه ماهه اخیر نیز مزید بر علت شده تا پرستاران نیز با سیاست‌های متفاوت مواجه شده و تا حدودی در انتخاب حامیان خود دچار تردید شوند. این منازعات در روزهای گذشته به حدی رسید که جشن روز پرستار دچار انشقاق شده و هر نهاد برای خود جشنی متفاوت را برنامه‌ریزی کردند.

وزیر بهداشت در جشن وزارت بهداشت آرزوی حضور تمامی پرستاران و یکی بودن این جشن را بر زبان آورد و مسئولان سازمان نظام پرستاری نیز به جای وزیر بهداشت دسته گلی را برروی صندلی اختصاص داده شده به وی گذاشتند. این مسأله نیز تا حدود زیادی می تواند بر نحوه تفکر پرستاران تأثیر بگذارد.

اما در نهایت باید تأکید کرد که علی رغم تمامی مشکلات و سختی‌های کاری و معیشتی پرستاران، تعهد حرفه‌ای و اخلاق کاری آنان در ارائه خدمات به بیماران مختلف همچنان ادامه داشته و چه بسا بیشتر و جدی‌تر نیز شده باشد با این وجود نباید به این بهانه که پرستاران علی رغم تمام سختی‌ها باید کار خود را انجام دهند نسبت به بهبود وضعیت آنها اهمال کاری کرد. مطمئنا افزایش رفاه پرستاران و توجه به حقوق آنها می‌تواند بازده کاری آنان را افزایش داده و کیفیت خدمت به بیمار نیز ارتقا می‌ یابد.  

یاسر مختاری