هشت موج نظرسنجی تا انتخابات برگزار می‌شود/ «پیمایش تدین ایرانیان» در سال ۹۵

 مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) وابسته به معاونت فرهنگی جهاددانشگاهی از سال ۱۳۸۰ فعالیت خود را آغاز کرده است. رسالت اصلی ایسپا، فعالیت تخصصی در حوزه نظرسنجی است و از معدود مراکزی است که در کشور کار تخصصی نظرسنجی انجام می‌دهد. حیطه نظرسنجی‌های ایسپا متنوع است و ایسپا سابقه نظرسنجی در اکثر مضوعات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی را دارد. این مرکز دارای ۴ معاونت پژوهشی و پنج گروه تخصصی شامل گروه‌های، تحقیقات بازار، مطالعات سیاسی و رفتار انتخاباتی، مطالعات شهری، مطالعات اجتماعی و فرهنگی و مطالعات پایه است؛ همچنین، معاونت اجرایی مشتمل بر گروه‌های نمونه‌گیری، پرسشگری، مدیریت شعب و داده‌پردازی، معاونت ارتباطات و معاونت اداری مالی است. 

در مرکز افکارسنجی جهاد دانشگاهی، پژوهشگران و محققانی که در زمینه تحقیقات اجتماعی تخصص دارند، فعالیت می‌کنند. همچنین از اساتید دانشگاه به عنوان مشاور در فعالیت‌های مرکز استفاده می‌شود و برخی اساتید دانشگاه نیز در پاره‌ای موارد محقق طرح‌های این مرکز هستند. با این حال می‌توان گفت مرکز ایسپا که در تهران مستقر است دارای ۲۰ نیروی تمام وقت است و سایر پژوهشگران به صورت پروژه‌ای با مرکز همکاری دارند. تعداد زیادی دانشجو نیز به عنوان پژوهشگر، پرسشگر، بازبین، ناظر میدانی، پانچیست و... با ایسپا همکاری پاره وقت دارند. علاوه بر این ایسپا در تمام استان‌ها دارای شعبه است که نیروهای زیادی نیز در این شعب مشغول فعالیت هستند. 

ثمره فعالیت جهادگران دانشگاهی در ایسپا در طول فعالیت آن اجرای بیش از ۲هزار طرح نظرسنجی در زمینه‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در سطوح مختلف محلی، منطقه‌ای و ملی است که از نتایج این بررسی‌ها طیف وسیعی از نهاد‌ها و سازمان‌های تصمیم ساز در بخش دولتی و شرکت‌های خصوصی بهره‌مند شده‌اند. می‌توان گفت ایسپا در هر سال بیش از ۱۰ طرح ملی اجرا می‌کند و سایر طرح‌ها نیز مربوط به سطح محدود‌تر اعم از شهروندان تهران، شهروندان سایر استان‌ها، دانشجویان، جوانان، کارکنان و مشتریان سازمان‌ها و... است. کارهای ایسپا به دوبخش تقسیم می‌شود بخشی از کار‌ها کارفرمایی هستند که به سفارش سازمان‌های دولتی و شرکت‌های خصوصی انجام می‌شود اما این همه فعالیت ایسپا نیست و بخش قابل توجه کارهای ایسپا خویش فرمایی است به این معنی که ایسپا رصد افکار عمومی پیرامون مسائل روز جامعه و همچنین بررسی علمی مسائل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه را در دستور کار دارد و این مسائل را به طور روندی و با هزینه خود مورد بررسی قرار می‌دهد. در واقع بخشی از درآمدی که ایسپا از انجام کارهای کارفرمایی به دست می‌آورد صرف انجام کارهای خویش فرمایی می‌کند. 

رصد افکار عمومی پیرامون انتخابات همیشه در دستور کار ایسپا بوده است و ایسپا همه ساله در ایام انتخابات کارهای زیادی در این حوزه به صورت خویش فرمایی و بعضی اوقات کارفرمایی انجام می‌دهد. به عنوان مثال ایسپا تاکنون ۵ نظرسنجی اعم از ملی و شهر تهران را درمورد انتخابات پیش رو انجام داده است. هم اکنون نیز در حال انجام موج ششم است و علاوه بر این تا روز برگزاری انتخابات دو نظرسنجی انتخاباتی دیگر خواهیم داشت که جمعاً به عدد ۸ موج نظرسنجی انتخاباتی برای انتخابات مجلس و خبرگان در این دوره خواهیم رسید. 

علاوه بر این موضوعات دیگری به طور روندی در ایسپا بررسی می‌شود. نگرش مردم در خصوص حجاب، رسانه‌ها، ماهواره، عملکرد قوا، تحولات منطقه و.. از جمله مواردی است که ایسپا به طور روندی مورد بررسی قرار می‌دهد. یکی از برنامه‌هایی که به تازگی در دستور کار ایسپا قرار گرفته رصد برخی از شاخص‌های اجتماعی است که معمولاً توسط مؤسسات نظرسنجی بین المللی مثل گالوپ برای اکثر کشورهای جهان ارائه می‌شود. ایسپا در نظر دارد این شاخص‌ها را به طور ویژه در کشور با حجم نمونه بیشتر و روش مطمئن‌تر بررسی و نتایج آن را گزارش نماید. اعتماد اجتماعی، احساس امنیت، شادمانی و رضایت از زندگی از جمله این متغیر‌ها هستند. ایسپا تاکنون در چند مرحله این شاخص‌ها را رصد کرده که گزارش‌های آن منتشر خواهد شد. 

بررسی فرهنگ سیاسی مردم از جمله طرح‌های مهمی است که ایسپا به طور مفصل موج اول آن را در سال ۱۳۸۴ انجام داده اما به دلایلی تاکنون موج دوم آن اجرا نشده است که به تازگی زمینه‌های اجرای موج دوم این پیمایش فراهم شده و انشالله در اوایل سال ۱۳۹۵ اجرا خواهد شد. 

جوامع آماری نظرسنجی‌ها متفاوت هستند. برخی اوقات کل مردم ایران اعم از افراد ساکن در شهر‌ها و روستا‌ها جامعه آماری هستند. اما به اقتضای طرح‌ها جامعه آماری متفاوت است. برخی طرح‌های ایسپا فقط شامل شهروندان تهرانی است. برخی فقط جوانان و یا دانشجویان را شامل می‌شود. برخی دیگر ممکن است کارکنان سازمان‌ها و یا مشتریان یک موسسه باشند. 

طبیعتاً طرح‌های کارفرمایی فقط در اختیار کارفرما قرار می‌گیرد و ایسپا به کارفرما تعهد می‌دهد که نتایجش محرمانه باقی خواهد ماند. اما طرح‌های خویش فرمایی به گونه دیگر است. معمولاً نتایج طرح‌های خویش فرمایی ایسپا در تیراژ محدود چاپ و در اختیار حدود ۱۰۰ نفر از مسئولان کشور گذاشته می‌شود. علاوه بر این برخی نظرسنجی‌ها نیز قابلیت انتشار برای عموم مردم دارد و در اختیار رسانه‌ها گذاشته می‌شود. 

این کار به تازگی شروع شده است به این ترتیب که بر روی برخی نتایج طرح‌های مرکز تحلیل‌های ثانویه نوشته می‌شود. در همین یک سال اخیر پیرامون موضوعاتی مانند دیدگاه مردم در خصوص هدفمندی یارانه‌ها، نگرش و مصرف ماهواره توسط مردم، نگرش مردم پیرامون حجاب و بررسی رفتار انتخاباتی مردم در انتخابات مجلس در ادوار گذشته، میزان عمل به فریضه روزه داری در کشور و... گزارش تحلیل ثانویه نوشته است. علاوه بر این در قالب نشست‌های علمی نتایج برخی طرح‌های مرکز به اساتید دانشگاه و متخصصین این حوزه ارائه و سپس اساتید به تحلیل یافته‌های ایسپا می‌پردازند. 

یکی از زمینه‌های فعالیت ایسپا توجه به موضوعات فرهنگی از جمله دین است و به همین خاطر در ساختار ایسپا در معاونت پژوهشی گروه مطالعاتی دین، فرهنگ و اندیشه وجود دارد. شاخص‌ترین کاری که ایسپا در حوزه دینی انجام داده است پیمایش ملی تدین اسلامی مردم ایران بود که سال ۱۳۸۸ انجام شد. پژوهشگر این طرح آقای دکتر محمدرضا طالبان از جامعه شناسانی هستند که در حوزه سنجش دینداری صاحب نظر هستند. در این کار برای سنجش دینداری در ایران با استفاده از ادبیات بومی و اسلامی سنجه دینداری تدوین و سپس بر اساس آن کار سنجش انجام گرفت. انشالله موج دوم این طرح در سال ۹۵ انجام خواهد شد. علاوه بر این در کارهای دیگر نیز به این موضوع پرداخته شده است. به طور مثال در پیمایش سبک زندگی دانشجویان کشور که سال ۹۳ توسط ایسپا انجام شد هفت شاخص فارغ التحصیل مطلوب دانشگاه در ایران سنجیده شده که یکی از ابعاد هفت گانه، شاخص عبادی و مناسک بود که در آن ضمن سنجش ابعاد مختلف دینداری دانشجویان به بحث قرائت قرآن و تدبر دانشجویان در قرآن نیز پرداخته شد. 

موضوع روزه که یکی از شاخص‌های مناسکی دینداری است در چندین نوبت مورد بررسی ایسپا قرار گرفته است. یا موضوع حجاب نیز که از آن به عنوان یکی از ابعاد پیامدی دینداری یاد می‌شود نیز از موضوعاتی است که همیشه مورد بررسی ایسپا قرار داشته است.