باید و نبایدهای ترجمه قرآن ویژه کودکان؛
چرا دستمان در حوزه ترجمه قرآن کودکان خالی است؟
گروه ادب: ترجمه قرآن ویژه کودکان و نوجوانان با هدف دریافت مفاهیم قرآنی اهمیت بسیاری دارد که نمی‌توان آن را انکار کرد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد کار جدی در این حوزه انجام نشده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، ضرورت تدوین ترجمه‌ای متناسب با کودک و نوجوان همواره مورد بحث بوده و درباره آن سخن بسیار گفته شده، اما این موضوع موافقان و مخالفانی دارد. برخی معتقد هستند مخاطب قرآن کودک و نوجوان نیست؛ از این رو نیازی به این ترجمه وجود ندارد، اما برخی هم معتقد هستند که تربیت و آموزش فهم قرآن باید از کودکی و نوجوانی آغاز شود و این دوره بهترین سن برای آشنایی کودک با کلام وحی است، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد در این حوزه کار جدی انجام نشده و دستمان خالی است. گروه ادب ایکنا در راستای بررسی این موضوع به سراغ نویسندگان حوزه کودک و نوجوان رفته و این موضوع را از دیدگاه آنها مورد بحث قرار داده است. در ادامه این گزارش از نظر می‌گذرد.
حکیمی: تاکنون ترجمه قرآن برای این گروه سنی را ندیده‌ام
محمود حکیمی، نویسنده کودک و نوجوان معتقد است؛ مترجم برای ترجمه قرآن ویژه کودکان و نوجوانان نیازمند آشنایی با ادبیات این گروه سنی است، اما این ترجمه باید به گونه‌ای باشد که برای این سن مناسب باشد، البته برای سال‌های اول تا سوم دبستان دشوار است و به نظر می‌رسد ترجمه برای کودکان باید از سال‌های چهارم به بالا آغاز شود تا کودکان و نوجوانان بتوانند مفاهیم قرآن را درک کنند.
وی می‌افزاید: کسی که اقدام به ترجمه قرآن برای این گروه سنی می‌کند، باید به اندازه کافی ترجمه قرآن برای بزرگسالان را خوانده و از فضای کلی سوره‌ها و آیات قرآن مطلع باشد تا بتواند با ادبیاتی مناسب، قرآن را برای این گروه کاربردی کند و از واژگانی استفاده نکند که برای آنها نامأنوس و ناآشنا باشد.
حکیمی درباره اینکه ترجمه قرآن، به صورت کامل یا بخشی از آیات را شامل شود، می‌گوید: این موضوع بستگی به سوره دارد؛ چون برخی از سوره‌ها مفاهیم خاصی دارند و ممکن است برای سن کودک و نوجوان مناسب نباشد یا فهم آن ثقیل باشد، در این صورت باید بخشی از یک سوره انتخاب و ترجمه شود و یا از زبان شعر و داستان استفاده کرد و تصاویر هم در این میان می‌تواند بر فهم بیش از پیش ترجمه قرآن بیفزاید.
این نویسنده در ادامه با بیان اینکه تاکنون ترجمه قرآن برای این گروه سنی را ندیده‌ام، تصریح می‌کند: این گونه ترجمه‌ها باید به صورت گروهی انجام شود و افراد در ارائه آن عجله نکنند و یا اگر یک مترجم اقدام به این کار می‌کند باید ترجمه را در اختیار کارشناسان حوزه کودک و نوجوان قرار دهد تا آن را ویرایش کرده و برای این سن مناسب‌سازی کند.
حکیمی بهترین نوع ترجمه برای مخاطب کودک و نوجوان را ترجمه آزاد می‌داند و ادامه می‌دهد: در این نوع ترجمه مترجم نباید خود را مقید به ترجمه همه آیات قرآن کند، بلکه انتقال مفهوم و مقصود برخی از آیات را به کودک و نوجوان مورد توجه قرار دهد.
جواهری: کار جدی در حوزه ترجمه قرآن کودک و نوجوان وجود ندارد
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدحسین جواهری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی که در حوزه ترجمه قرآن نیز مقالاتی ارائه داده است، درباره ترجمه قرآن ویژه کودکان می‌گوید: ما ترجمه ویژه کودکان را نیاز داریم؛ چرا که کار جدی در این زمینه وجود ندارد و آن طور که شایسته و بایسته است، کاری انجام نشده و پاسخ مناسبی به این ظرفیت داده نشده است. در حالی که نیاز به این گونه ترجمه زیاد است و جا دارد هنرمندان و شعرای حوزه کودک و نوجوان ورود کنند و مفاهیم را به صورت اقتباسی و آزاد و به زبان کودکانه به این مخاطبان منتقل کنند؛ به این معنی که قرآن را به صورت شعر برای این گروه سنی ترجمه کنند.
وی می‌افزاید: ترجمه کودک این نیست که ترجمه با تصاویر و به صورت رنگی باشد، بلکه زبانش باید کودکانه باشد و این کار تخصصی و فنی است و ملاک‌ها و چارچوب‌هایی دارد و این گونه نیست که هر کسی ادعا کرد، پذیرفته شود. به نظر می‌رسد در برخی موارد از عنوان «گروه سنی کودک» سوء استفاده شده است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه بیان کرد: اشعاری از مرتضی دانشمند دیده‌ام که کار خوبی بوده و ترجمه قرآن را به صورت شعر برای کودکان انجام داده است، البته برخی مترجمان به نام ترجمه کودک ترجمه‌هایی را انجام می‌دهند که تفاوت چندانی مثلاً با ترجمه مرحوم الهی قمشه‌ای ندارد و مقایسه این ترجمه‌ها با ترجمه‌های بزرگسالان نشان می‌دهد که ترجمه‌های بزرگسالان آسانتر از ترجمه کودک است.
حجت‌الاسلام جواهری با اشاره به روش ترجمه برای این گروه سنی ادامه داد: در مورد کودکان و نوجوانان باید در ابتدا ترجمه‌ها به صورت گزینشی باشد و اگر کسی بخواهد کل قرآن را برای این گروه ترجمه کند، به نظر می‌رسد باید بسیاری از آیات را از قلم بیندازد یا فقط به برخی از آنها اشاره کند؛ به عنوان مثال باید از ترجمه سوره «نساء» گذر کرده یا آیات آن را کوتاه ترجمه کند.
وی با بیان این که نمی‌توان از ترجمه معنایی برای کودکان صحبت کرد، گفت: مترجمان باید به فضای ترجمه آزاد ورود پیدا کنند و هدف آنها انتقال مفاهیم باشد که این امر باید درباره سوره‌های کوچک و سوره‌هایی که دارای داستان‌های قرآنی است، انجام شود و به تدریج انبوهی از مفاهیم قرآنی برای کودکان تبدیل به زبان کودکانه و شعر شود که می‌توانند آنها را به صورت دسته جمعی در کلاس‌ها بخوانند.
سالاری: مفهوم برخی از آیات را نمی‌توان به کودک منتقل کرد
حجت‌الاسلام مظفر سالاری، نگارنده دانشنامه قرآن ویژه نوجوانان درباره ترجمه‌های قرآن ویژه کودکان و نوجوانان می‌گوید: ترجمه قرآن برای این گروه سنی کار بسیار سختی است، به‌ویژه اینکه مفهوم برخی از آیات را نمی‌توان به کودک منتقل کرد و این گروه سنی نمی‌تواند مخاطب این آیات باشد؛ از این رو در بزرگسالی با این موارد آشنا شده و با آنها مواجه می‌شود و مسائلی را در رابطه با فهم آنها به دست می‌آورد.
وی می‌افزاید: در ترجمه برای گروه سنی کودک و نوجوان چارچوب کلی سوره را باید به وی انتقال داد. در واقع ترجمه باید توضیحی باشد و تفسیری کوتاه از ترجمه به کودک منتقل شود، در این صورت می‌توان انتظار داشت که کودک مفهوم آیه و سوره را فهمیده است.
سالاری ادامه می‌دهد: وقتی وارد بحث آموزش قرآن برای کودکان و نوجوانان می‌شویم، باید از تمام ظرفیت‌ها برای انتقال مفاهیم بهره ببریم؛ از این رو با استفاده از ظرفیت شعر و داستان می‌توان برای انتقال این مفاهیم کمک گرفت.
ویژگی ترجمه‌های قرآن ویژه کودکان این است که بار منفی برخی از آیات که برای کودک و نوجوان از نظر شرایط سنی قابل فهم نیست، در ترجمه باید تلطیف شود؛ به عنوان مثال آیات مربوط به خلق انسان و نعمت‌های بهشتی تلطیف شده‌اند؛ چرا که نیاز نیست به صراحت این گونه آیات برای کودک و نوجوان ترجمه شود.
واعظ جوادی: ترجمه قرآن کودکان نباید دچار سطحی‌نگری شود
حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی واعظ جوادی، رئیس بنیاد علوم وحیانی اسراء می‌گوید: آشنایی کودکان با قرآن با ظرایفی همراه است که باید براساس هاضمه کودک، او را برای فهم این گونه از مسائل از طریق داستان و قصه و شواهد حسی‌تر و نمونه‌های خیالی‌تر آشنا کرد که این امر نیازمند روانشناسی و جامعه‌شناسی کودک است و باید آیات خاصی در این زمینه انتخاب شود.
وی می افزاید: وقتی گفته می‌شود بخشی از قرآن یا سوره‌ها برای کودکان و نوجوانان ترجمه شود، منظور سوره‌های کوچک قرآن نیست؛ چرا که در مواردی سوره‌های کوچک قرآن دارای معانی متعالی‌تری هستند که قابل درک برای این گروه سنی نیست، به همین دلیل در این راستا باید از مسائل حسی‌تر و یا آیاتی که درباره طبیعت است، بهره گرفت.
حجت‌الاسلام واعظ جوادی ادامه می‌دهد: شاید کودک مخاطب مستقیم قرآن نباشد و امکان فهم دقیق آن را نداشته باشد، اما کارشناسان می‌توانند این ترجمه و مفاهیم را برای هاضمه کودکان آماده کنند و در این راستا صورت‌بندی آن به بیان‌های ساده یکی از راهکارهای این موضوع است.
وی در پاسخ به ویژگی‌های ترجمه قرآن و استفاده از تصاویر در این ترجمه‌ها عنوان کرد: اینکه ترجمه قرآن برای کودکان و نوجوانان همراه با داستان، شعر و یا تصویر باشد، اشکالی ندارد، اما معنا و مغز را نباید از دست دهد. اگر این ترجمه نازل باشد، دچار سطحی‌نگری می‌شود و ممکن است معانی اصلی به دست نیاید و به کودک نیز منتقل نشود، اما برای کسانی که با دقت آن را بیابند و فهم و زبان را با یکدیگر سازگار کنند، مناسب خواهد بود، نه اینکه برای فهم کودک بخواهند مفاهیم قرآن را تنزل دهند.
حجت‌الاسلام واعظ جوادی تصریح می‌کند: ترجمه‌های قرآن باید دو ویژگی مهم داشته باشند، اینکه محقق آن را بپسندد و دوم اینکه کودک این ترجمه را بفهمد.
آنچه از این گزارش برمی‌آید اینکه، ترجمه قرآن برای گروه سنی کودک و نوجوان نمی‌تواند به معنی ترجمه کامل قرآن باشد، بلکه باید بخشی از کلام وحی را شامل شود که برای کودک مناسب است و می‌تواند مفاهیم آن را درک کند و از سوی دیگر روش این ترجمه باید آزاد بوده و به عبارتی تفسیری باشد تا مترجم محدود به واژگان نباشد و به راحتی بتواند مفهوم را انتقال دهد.
