بررسی نمود عینی قرآن در غزلیات حافظ

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، اخیراً علی معلم دامغانی از شاعران پیشکسوت کشورمان در سخنانی تاکید کرده که حافظ‌شناسان تا به حال درباره آثار حافظ بسیار صحبت کرده‌اند، اما هنوز حافظ را به لحاظ اسلوب نشناخته‌ایم و هنوز نمی‌دانیم مسلمان بوده است یا خیر!

این امر بهانه‌ای شد تا نظر محمدعلی مجاهدی(پروانه)، از پژوهشگران کشورمان و پدر شعر آئینی معاصر را درباره جهان‌بینی حافظ جویا شویم.

محمدعلی مجاهدی(پروانه) در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا با بیان اینکه تاثیرات قرآن کریم بر شعر حافظ کاملاً مشهود است و جای پای مفاهیم اسلامی و قرآنی در غزلیات این عارف بزرگ نمود عینی دارد، عنوان کرد: جهان‌بینی حافظ متأثر از اسلام و مبتنی بر نگاه توحیدی است. حافظ اعتقاد دارد که تمام آفریدگان خداوند از یک فطرت پاک برخوردار هستند و این فطرت، آنها را در یک کانون قرار می‌دهد.

مجاهدی با تاکید بر اینکه نگاه حافظ به هستی چندبُعدی نیست و جهان را پدیده‌ای نشئت گرفته از تجلیات حق می‌داند، تصریح کرد: از نظر حافظ تمام آفریدگان در حکم آئینه‌هایی هستند که می‌توان در آنها جلوه‌هایی را از جمال و جلال ربوبی مشاهده کرد.

این پژوهشگر گفت: حافظ در انواع غزل‌های حکمی،‌ اجتماعی و فاخر عرفانی حرف‌های زیادی دارد و بیشتر غزلیات وی دارای کدهای سلوکی هستند و از هر غزل می‌توان دانست که حافظ در چه سنی و مرحله سلوکی قرار داشته است و چند منزل عرفانی را در هنگام خلق هر اثر طی کرده بود. البته این مسیری نیست که هر محقق بتواند تشخیص دهد، ولی اگر صاحبدلی عرفان‌شناس آشنا به پیچ و خم‌های عرفان اسلامی باشد می‌تواند از رازهای نهفته در غزل حافظ عقده‌گشایی کند.

پدر شعر آئینی معاصر کشورمان افزود: بهترین راه برای تفسیر شعر حافظ استفاده از روش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان است که برای تفسیر آیه‌ها از خود آیات استفاده کرد. به عبارت دیگر بهتر است برای تفسیر غزلیات حافظ از خود غزلیات استفاده کنیم.

وی تاکید کرد: حافظ انس دائمی با قرآن داشته و خود حافظ قرآن بوده و در 14 روایت آن را می‌خوانده و تفسیر می‌کرده است.

مجاهدی افزود: حافظ اعتقاد داشت که خضر درونی وی در سلوک عشق است و با عقل و عشق می‌توان به حقیقت رسید. وی معتقد به عرفان اسلامی اویسی بود و عرفان وی با عرفان خانقاهی که در آن باید از ابتدا مرادی داشت متفاوت است. حافظ به ظاهر پیری نداشت، ولی در واقع مرشد و پیر وی خداوند بود.

وی با بیان اینکه برخی از عرفای اسلامی پیر داشته‌اند و برخی مانند حافظ پیر ظاهری نداشته‌اند، گفت: عرفایی چون حافظ که پیر ظاهری ندارند از منبع نورانی حق کسب فیض کرده و بنابراین با شتاب بیشتری مسیر عرفان را طی می‌کنند.

پدر شعر آئینی معاصر کشورمان تاکید کرد: اشعاری را که حافظ از 40 سالگی سروده است دارای بارقه‌های روشن از فیض الهی است که نشان‌دهنده اهل شب‌زنده‌داری بودن وی و انس زیادش با قرآن کریم است تا آنجا که می‌گوید «عشقت رسد به فریاد ار خود بسان حافظ/ قرآن ز بربخوانی در چهارده روایت». حافظ همواره در طلب آموختن علوم قرآنی و اسلامی بوده و جهان‌بینی وسیعی داشته است.

یادآور می‌شود که علی معلم دامغانی، شاعر پیشکسوت کشورمان و رئیس فرهنگستان هنر در تازه‌ترین کارگاه «شرح شعر» خود در حوزه هنری در سخنانی با بیان این که تفاوت‌هایی بین سبک و طرز شاعری وجود دارد، اظهار کرد: قله‌ای مانند حافظ وقتی صحبت از سبک می‌شود می‌گوید من همشهری سعدی استاد سخن هستم، اما طرز من با طرز سعدی متفاوت است.

وی ادامه داد: اگر بپذیریم که هر شاعری، به غیر از آثاری که خلق می‌کند، شخصیت حقیقی هم دارد که در آثارش نیز نمود پیدا می‌کند؛ باید شیوه دیگری هم با عنوان اسلوب، در کنار سبک و طرز شاعری طرح‌ریزی کنیم.

معلم بیان کرد: حافظ‌شناسان تا به حال درباره آثار حافظ بسیار صحبت کرده‌اند، اما هنوز حافظ را به لحاظ اسلوب نشناخته‌ایم و هنوز نمی‌دانیم مسلمان بوده است یا خیر. حافظ قرآن بودن با ایرانیت غلیظی که در اشعار حافظ وجود دارد متضاد است و اگر اینها را کشف کنیم شاید بتوانیم به تفسیرهای دقیق و درستی از اشعارش برسیم.