ویژگی‌های بازار اسلامی/
اجرای الگوی «اول فقه، بعد تجارت» و تسهیل بازار
گروه اقتصاد: به گفته جهانیان، در تمدن اسلامی، شهرسازی به‌گونه‌ای بوده که بازار، مسجد‌محور بوده و دور تا دور آنها بازار شکل می‌گرفت و گفته می‌شد «اول فقه، بعد تجارت» که اجرای این الگو به خودی خود روند نظارت بر بازار در جامعه اسلامی را تسهیل می‌کند.
حجت‌الاسلام والمسلمین ناصر جهانیان، عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، به بحث درباره اهمیت نظارت بر بازار در اقتصاد اسلامی پرداخت و اظهار کرد: نظارت یک امر عقلایی است که در همه جای دنیا وقتی رقابت کامل وجود ندارد و عده‌ای می‌توانند به مردم در زمینه فروش کالاها اجحاف کنند، این نظارت به عنوان امری عقلایی ومنطقی وجود دارد و تاریخ اسلام از گذشته تاکنون این امر را نشان می‌دهد.
اهمیت نظارت از منظر قرآن
وی ادامه داد: از منظر اسلام، اصل این است که در صورت رقابت کامل، مردم آزاداند قیمت‌ها را تعیین کنند اما وقتی قرار است در همین بازارها اجحاف، احتکار یا سوء‌استفاده‌ای از وضعیت تقاضای زیاد و عرضه کم صورت بگیرد، در اینجا هم نقل، هم عقل و هم منابع دینی، نظارت را حکم می‌کنند البته به اندازه‌ای که ظلمی هم به تولید‌‌کنندگان نشود تا رفاه جامعه تحقق پیدا کند.
جهانیان در ادامه به بیان اهمیت نظارت بر بازار از منظر قرآن کریم پرداخت و اظهار کرد: در قرآن شاید به صورت مستقیم به این امر اشاره نشده باشد اما در مجموع بر عدالت در اوزان تأکید شده و آمده است: «وَأَوْفُوا الْكَيْلَ إِذا كِلْتُمْ وَزِنُواْ بِالقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا؛ و چون پيمانه مىكنيد پيمانه را تمام دهيد و با ترازوى درست بسنجيد كه اين بهتر و خوش فرجامتر است».
اهمیت یادگیری فقه برای ورود به تجارت
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: همچنین قرآن تأکید دارد که اموال مردم را کم‌ارزش محسوب نکرده و همچنین کم‌فروشی نکنیم. همه این موارد در آیات قرآن آمده است و از این آیات بر می‌آید که نظارت بر بازار در قرآن کریم هم پذیرفته شده است.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا این نظارت صرفا وظیفه حاکم اسلامی است و با توجه به زمینه‌های تاریخی، حوزه‌های علمیه چه نقشی می‌توانند در این زمینه ایفا کنند؟ گفت: در تمدن اسلامی، شهرسازی به گونه‌ای بوده که بازار، مسجد‌محور بوده و دور تا دور آنها بازار شکل می‌گرفت و گفته می‌شد «اول فقه بعد تجارت» تا کسی‌که قصد ورود به کاری را داشت ابتدا تجارت را یاد می‌گرفت تا تجار ربا و محرمات نشود.
نظارت بر بازار وظیفه حاکم اسلامی است
جهانیان تأکید کرد: اما در مورد اینکه حوزه‌های علمیه بخواهند چنین وظیفه‌ای را بر عهده بگیرند باید گفت اکنون که حاکمیت اسلامی وجود دارد، چنین کاری نوعی تداخل محسوب می‌شود اما در گذشته اگر حکومت ضعیف بود و امکان چنین اقدامی از جانب حاکم اسلامی وجود نداشت، جامعه مدنی که رهبری آن را روحانیت بر عهده داشت، از باب ناچاری و ضروت مداخلاتی را انجام می‌داد اما وقتی حاکمیت وجود دارد وظیفه نظارت بر بازار بر عهده حاکم اسلامی است.
اهمیت نظارت از منظر قرآن
وی ادامه داد: از منظر اسلام، اصل این است که در صورت رقابت کامل، مردم آزاداند قیمت‌ها را تعیین کنند اما وقتی قرار است در همین بازارها اجحاف، احتکار یا سوء‌استفاده‌ای از وضعیت تقاضای زیاد و عرضه کم صورت بگیرد، در اینجا هم نقل، هم عقل و هم منابع دینی، نظارت را حکم می‌کنند البته به اندازه‌ای که ظلمی هم به تولید‌‌کنندگان نشود تا رفاه جامعه تحقق پیدا کند.
جهانیان در ادامه به بیان اهمیت نظارت بر بازار از منظر قرآن کریم پرداخت و اظهار کرد: در قرآن شاید به صورت مستقیم به این امر اشاره نشده باشد اما در مجموع بر عدالت در اوزان تأکید شده و آمده است: «وَأَوْفُوا الْكَيْلَ إِذا كِلْتُمْ وَزِنُواْ بِالقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا؛ و چون پيمانه مىكنيد پيمانه را تمام دهيد و با ترازوى درست بسنجيد كه اين بهتر و خوش فرجامتر است».
اهمیت یادگیری فقه برای ورود به تجارت
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: همچنین قرآن تأکید دارد که اموال مردم را کم‌ارزش محسوب نکرده و همچنین کم‌فروشی نکنیم. همه این موارد در آیات قرآن آمده است و از این آیات بر می‌آید که نظارت بر بازار در قرآن کریم هم پذیرفته شده است.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا این نظارت صرفا وظیفه حاکم اسلامی است و با توجه به زمینه‌های تاریخی، حوزه‌های علمیه چه نقشی می‌توانند در این زمینه ایفا کنند؟ گفت: در تمدن اسلامی، شهرسازی به گونه‌ای بوده که بازار، مسجد‌محور بوده و دور تا دور آنها بازار شکل می‌گرفت و گفته می‌شد «اول فقه بعد تجارت» تا کسی‌که قصد ورود به کاری را داشت ابتدا تجارت را یاد می‌گرفت تا تجار ربا و محرمات نشود.
نظارت بر بازار وظیفه حاکم اسلامی است
جهانیان تأکید کرد: اما در مورد اینکه حوزه‌های علمیه بخواهند چنین وظیفه‌ای را بر عهده بگیرند باید گفت اکنون که حاکمیت اسلامی وجود دارد، چنین کاری نوعی تداخل محسوب می‌شود اما در گذشته اگر حکومت ضعیف بود و امکان چنین اقدامی از جانب حاکم اسلامی وجود نداشت، جامعه مدنی که رهبری آن را روحانیت بر عهده داشت، از باب ناچاری و ضروت مداخلاتی را انجام می‌داد اما وقتی حاکمیت وجود دارد وظیفه نظارت بر بازار بر عهده حاکم اسلامی است.
مطالب مرتبط
