معناشناسی واژه «کلمه» در قرآن

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نشست «تحلیل زبان‌شناسی واژه لوگوس و مطالعه ساخت‌های مرتبط» امروز، ۱۸ اسفند با حضور  احمد پاکتچی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
احمد پاکتچی در این نشست گفت:  ابتدا لازم می‌دانم مروری کوتاه از معانی مختلف «لوگوس» ارائه بدهم. لوگوس، یک واژه یونانی است و در طول تاریخ معانی مختلفی به خود گرفته است و در اینجا سعی می‌کنم این معانی را به صورت گذرا بیان کنم.
این استاد دانشگاه گفت: مسیری که پیش روی ماست این است که این اصطلاح در چه علمی کاربرد دارد؟ لوگوس یک واژه مانند سایر واژگان است که در زبان یونانی به کار برده می‌شد. افرادی مانند «رابینز» در تاریخ زبان‌شناسی کوشیدند که مفهوم لوگوس را به عنوان یک مفهوم محوری در حوزه زبان‌شناسی و دستوری مورد توجه قرار بدهند.
نویسنده کتاب تاریخ تفسیر قرآن گفت: طیف وسیعی از علوم درگیر این واژه هستند برای همین این پرسش را مطرح کردم که این اصطلاح در کدام علوم کاربرد دارد. این لغت معانی پیچیده‌ای دارد و در روان‌شناسی نشانه‌شناسی فرهنگی نیز کاربرد جدی دارد. به نظر می‌رسد در حوزه‌های مختلف علوم انسانی درک مفهوم لوگوس می‌تواند کارآمد و جدی باشد.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: ارتباط بین مفهوم واژه و نام از زمان ارسطو مورد توجه بوده است. «تراکس» در بحث‌های دستور سعی می‌کند مفهوم اسم را از واژه جدا کند. در فرهنگ یونانی، واژه لوگوس در بخش گرامری به معنای قیاس نحوی و قیاس دستوری و قاعده به کار برده می‌شود.
وی در ادامه در تعریف معنای دیگر از لوگوس گفت: معنای دیگر لوگوس به معنی توضیح دادن و سخن گفتن است. اینجاست که شاهد ساختن مجموعه معانی هستیم. معنای دیگر لوگوس، گفتگوی درونی است. در این معنا تفکر به مثابه با خود حرف زدن به کار برده می‌شود؛  اینجا  نزدیک می‌شویم به بحث‌هایی که در اواسط قرن بیستم در مورد زبان و تفکر مطرح شده است در این معنا فکر، یعنی سخن گفتن انسان با خود.
پاکتچی افزود: به همین خاطر است که بسیاری از فیلسوفان استدلال را گونه‌ای حرف زدن با خود تعریف می‌کنند پس زمانی که ما قدرت استدلال داریم اسم این قوه لوگوس می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) گفت: معنای لوگوس، داستان یا مجموعه عبارت‌های دنباله‌دار و روایت‌ گونه است. در اینجاست که لوگوس در معنای الهی آن کاربرد پیدا می‌کند. لوگوس در معنای الهی فرق می‌کند با دیگر معانی خود. از این مسیر است که لوگوس وارد معنای الهی و دینی می‌شود و معناهای دینی خود را پیدا می‌کند.
وی در ادامه گفت: سخنان مربوط به کلمات قصار هم لوگوس تلقی می‌شود. در مسیرها و معانی که از لوگوس ارائه دادیم لوگوس ارزش فلسفی و معناساختی پیدا کرده است. زمانی‌که از لوگوس سخن می‌گوییم بیشتر تقابل ابژه و سوبژه به ذهن می‌آید. در فلسفه یونان باستان همه امور پیرامون ما داری یک وجود مشخص هستند و فیلسوفان وجودهای متباین را در نظر داشتند و این مفهوم به این معناست که امور مهم پرشماراند و یک امر مهم و تعداد زیادی امر غیر مهم وجود دارد.
این استاد دانشگاه افزود: لوگوس، در معنای زبان شناختی به گفته هوشمندانه گفته می‌شود. در مسیرها لوگوس به معنای عبارت‌های که به صورت نثر نوشته شده‌اند گفته می‌شود. این معنا در مقابل شعر است و در واقع نثر عبارتی است که دارای فرم شاعرانه نباشد.
 وی در ادامه گفت: از قدیم لوگوس بوده است. این عبارت در ترجمه‌های انجیل یوحنا نیز به کار برده شده است. این واژه بارها مترجمین را درگیر خود کرده است آنها هر کلمه‌ای را که انتخاب می‌کردند بخشی از معنا را تامین می‌کرد و بخش دیگری را ناگفته می‌گذاشت.
نویسنده کتاب تاریخ تفسیر قرآن گفت: در زبان عربی لوگوس به «کلمه» ترجمه شده است و این واژه در زبان لاتین به معنای کلامی و سخن مربوط می‌شود. ژرمنی‌ها نیز لوگوس را معادل ورد در نظر گرفته‌اند. در انجیل از واژه لوگوس دو ترجمه ارائه شده است بعضی از ترجمه‌ها بسیار کهن و قدیمی هستند اما بعضی از ترجمه‌ها را  تعدادی از مسیونر نوشته‌اند و انجیل را به زبان محلی خود برگردانند به نظر من ترجمه انجیل به زبان فارسی ترجمه مهمی نیست.
پاکتچی افزود: کاربردهای واژه کلمه در قرآن بسیار مهم، جالب است که بدانید در قرآن واژه "کلمه" بارها و بارها به کار رفته است. خداوند درباره سخنان مشرکین می‌فرماید «كَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ إِن يَقُولُونَ إِلَّا كَذِبًا از دهانشان برمى‏‌آيد [آنان] جز دروغ نمى‏‌گويند» (کهف/5)
در برخی موارد کلمه در معنای تز و عقیده به کار برده می‌شود؛ وقتی به اهل کتاب می‌گوید بیایید به سمت ما، کلمه، عقیده و باور به معنای فرمان پروردگار است.
وی در پایان گفت: کلمه در انجیل یوحنا نیز به کار برده شده؛ در 2 آیه سوره آل عمران کلمه در همان معنای انجیل به کار برده شده است. در آیات قرآن واژه کلمه برای حضرت مسیح به کار برده می‌شود. حضرت یحیی که قبل از مسیح آمدند نیز بشارت می‌دهد به این که «کلمة الله» خواهد آمد.