دانشجویانم مشتاق‌ترند حقایق قرآن را فراگیرند تا سازه‌های‌ پیشرفته معماری مدرن و معاصر

به گزارش کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ، قرآن کتابی است برای انتخاب بهترين زندگی که سعادت جاودانه در پرتو آن تحقق پیدا می‌کند. زندگی حقيقی و حيات طيبه در پرتو علم به دستورها و رهنمودهای قرآن شکل می‌گيرد. قرآن روش درست زيستن را به انسان می‌آموزد و برنامه‌ای را که در برگيرنده تمام ابعاد زندگی انسان و تضمين‌کننده سعادت فردی، اجتماعی، دنيوی و اخروی اوست، ارائه می‌دهد، به ميزانی که انسان آموزه‌ها و دستورهای قرآن را فرا گیرد، به ذهن بسپارد و در زندگی به کار بندد، موفقيت کسب خواهد کرد.

در این زمینه، کم‌ نیستند اساتیدی که در کنار جایگاه والای علمی به معرفت‌هایی از قرآن کریم دست یافته‌اند که راه‌گشای مسیر زندگی فردی و علمی‌شان بوده است. افرادی که موقعیت‌هایی چون تحصیل در خارج از کشور را داشته‌اند و ضمن فراگیری علوم، از آن در جهت توسعه و آبادانی کشورمان بهره برده‌اند و این امر را مدیون لطف و رحمت‌الهی و نور قرآن می‌دانند. این‌بار به سراغ یکی از اساتید نامدار در حوزه معماری و ساختمان و حافظ کل‌قرآن رفتیم و با او به گفت‌وگو نشستیم.

محمود گلابچی، متولد 1336 در شهر مشهد است. دانش‌آموخته دانشکده‌ فنی دانشگاه‌ تهران و نیز دارای مدرک دکتری راه‌ و ساختمان از دانشگاه لیدز انگلستان است. سال 1387 به‌عنوان پژوهشگر برجسته کشور و نیز سال 1388 به‌عنوان استاد نمونه کشوری و چهره ماندگار سال انتخاب شد. وی در کنار تدریس دروس دانشگاهی در رشته‌های معماری و مهندسی، سال‌هاست کلاس‌هایی در دانشگاه دایر می‌کند و با استفاده از قرآن، درس زندگی به دانشجویان می‌دهد. پای حرف‌هایش نشستیم. اگر علاقه‌مند هستید مطالبی خارج از بحث معماری و مهندسی، درباره محمود گلابچی بدانید پیشنهاد می‌کنیم گفت‌وگوی زیر را بخوانید:

دبستان بودم که برای تفسیر سوره مبارکه ناس به کتابخانه آستان قدس رفتم
محمود گلابچی در ابتدای گفت‌وگو درباره زمینه‌هایی که در کودکی باعث علاقه‌مندی وی به مفاهیم قرآن شد، سخن به میان آورد و گفت: از همان سال‌های اول دبیرستان و حتی قبل از آن علاقه‌مند به یادگیری مفاهیم قرآن بودم. در شکل‌گیری این علاقه، روحیات خانواده؛ پدرم و به‌ویژه مادرم که زن مجتهد و بسیار متدینی بودند تأثیر شگرفی داشت. از سوره‌های کوچک جزء 30 شروع ‌کردم و علاقه‌مند به شناخت معانی و مفاهیم آن بودم. یادم می‌آید دانش‌آموز دبستان بودم و یک‌بار در ذیل خواندن سوره مبارکه ناس سؤالاتی در ذهنم ایجاد شد، به همین جهت برای یافتن پاسخ سؤالات، به کتابخانه آستان قدس حرم مطهر رضوی رفتم تا کتابی برای تفسیر سوره مبارکه ناس پیدا کنم؛ برخی از حضور من در آنجا تعجب ‌کردند چراکه اغلب علما، طلاب و اساتید حوزه در آنجا رفت‌وآمد داشتند. به چندین تفسیر مراجعه کردم؛ البته تفسیر المیزان مرحوم علامه طباطبایی(ره) تازه در آن سال‌ها منتشر شده بود ولی من تفاسیر دیگری مثل تفسیر «نوین»، تفسیر «علی‌ بن‌ ابراهیم قمی» را پیدا کردم و سعی کردم مفهوم «ملک‌الناس» و «اله‌الناس» را به‌ نحو دقیقی بفهمم.

وی ادامه داد: به تدریج این جریان ادامه پیدا کرد و به سراغ سوره‌های دیگر رفتم. رفته‌ رفته احساس کردم کلام موزون آیات و زیبایی این بیان آن‌قدر جذاب بوده که خوب است این‌ها در ذهن من ثبت شود. در اوایل دبیرستان شروع به حفظ سوره‌های جزء 30 و سپس 29 قرآن کریم کردم. به‌طور مثال وقتی می‌خواستم سوره مبارکه طارق را بخوانم، مفاهیم آیات این سوره آن‌قدر برایم جذاب بود که وقتی می‌خواندم «وَالسَّمَاء وَالطَّارِقِ، وَمَا أَدْرَاكَ مَا الطَّارِقُ، النَّجْمُ الثَّاقِبُ» (آیات 1تا 3/ سوره مبارکه طارق)؛ ناخودآگاه می‌دیدم مفاهیم این سوره بر جانم نشسته و چه‌قدر تأثیرگذار بر روح من است. همان سال‌های اول تمام سوره‌های جزء 30 و 29 را به جهت درک مفاهیم سوره‌هایش حفظ کردم.

شرکت در جلسات درس مرحوم علامه طباطبایی(ره) در مشهد
این استاد دانشگاه اظهار کرد: سال‌های بعد قرآن را با معنا و به‌صورت موضوعی حفظ می‌کردم. به‌‌طور مثال اگر به‌دنبال درک مفهوم امامت بودم، هر آیه‌ای از قرآن که در آن کلمه امام و مشتقات آن آمده بود، به دقت جست‌وجو می‌کردم؛ گاهی مفاهیم را یادداشت می‌کردم و سپس سعی می‌کردم با استفاده از تفاسیری که از آیات می‌خواندم نتایجی بگیرم. برای نمونه وقتی قرآن درباره حضرت ابراهیم(ع) ‌می‌فرماید ما او را امام قرار دادیم، یعنی چه؟ و نیز آیات دیگری که به این مفاهیم مربوط می‌شد «وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً» و «وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ» (آیه 5/ سوره مبارکه قصص) سعی می‌کردم مفاهیم این آیات را در کنار هم پیدا کنم. همان سال‌ها مرحوم علامه طباطبایی(ره) تابستان‌ها به مشهد می‌آمدند و هر صبح پنجشنبه در منزل‌شان جلساتی داشتند و علما می‌آمدند سؤالات‌شان را می‌پرسیدند، در واقع مشکلاتی که در فهم آیات و روایات داشتند مطرح می‌کردند؛ من نیز با اینکه سن کمی داشتم به‌ جهت اشتیاق زیاد به درک مفاهیم قرآن تمام این جلسات را شرکت می‌کردم.



فراگیری زبان عربی؛ برای درک مفاهیم قرآن بدون نیاز به ترجمه
چهره ماندگار کشور با اشاره به لزوم فراگیری زبان عربی و علوم دیگر، بیان کرد: حضور در کلاس‌های علامه، زمینه‌ای شد برای حفظ کامل قرآن؛ آن‌ هم بر اساس درک مفاهیم قرآن. شروع حفظ من از همان اوایل دوران دبیرستان بود و بعدها در ادامه مسیر حفظ قرآن لازم دیدم تا زبان‌ عربی را به نحو دقیق‌تر یعنی بیش‌ از آنچه در مدارس و دبیرستان‌ها خوانده بودیم، فراگیرم. به‌همین جهت هم‌زمان با حفظ، شروع به خواندن «جامع‌المقدمات» و «صرف ‌میر» و «شرح ‌امثله» کردم؛ سپس منطق و کتاب‌های دیگری که در جامع‌المقدمات هست و در سال‌های آخر دبیرستان «البهجت‌المرضیة؛ شرح جلال‌الدین سیوطی» را خواندم. این‌ها با هدف درک مفاهیم قرآن و روایات، بدون نیاز به ترجمه بود تا بتوانم مفاهیم را حس، درک و استنباط کنم. سال‌های بعد زمانی که دانشجو بودم، «مغنی» و «مغنی الأدیب» را خواندم، اما «مطول» نخواندم. هدف من درک مفاهیم آیات قرآن بود و نیازی به مطول که اشعار پیچیده عرب جاهلیت و صناعات ادبی را توضیح می‌داد، نداشتم؛ در واقع از مباحث و کتاب‌هایی استفاده می‌کردم که به این هدف کمک کند.

در 25 سالگی حفظ کل قرآن را به اتمام رساندم
وی به استفاده از تلاوت‌های منشاوی در حفظ قرآن اشاره کرد و گفت: حفظ قرآن را با مفاهیم شروع کردم. به‌‌طور گسترده از تلاوت‌های «استاد منشاوی» در طول حفظ 30 جزء قرآن استفاده می‌کردم. در آن سال‌ها در کنار عربی، فقه، اصول و دروس دیگری را خواندم و از حضور اساتیدی چون حاج‌آقا مجتبی‌تهرانی بهره بردم و نزد ایشان قریب به 10 سال دروس مختلفی را گذراندم. از «تحلیل‌الوسیله» تا «منطق»، از «حکمت» تا «کشف‌المراد»، «کفایة» تا «درایة» و «اصول» را می‌خواندم. همراه اساتیدی که در خدمت‌شان بودم این دروس را دنبال کردم و حفظ قرآن را در آن سال‌ها به اتمام رساندم. از سن حدود 11 سالگی اولین جرقه‌های درک مفاهیم و حفظ قرآن شروع شد و نهایتا در سن 25 سالگی و دورانی که دانشجو بودم، موفق شدم تمام آیات را حفظ کنم؛ آن زمان دانشجوی رشته مهندسی راه‌ و ساختمان در دانشکده فنی دانشگاه تهران بودم.



درک مفاهیم قرآن را با قرائت جایگزین نکردم
استاد برجسته کشور، درک مفاهیم قرآن را یک اولویت برای خود دانست و یادآور شد: علاقه و توجه عمیق من به درک مفاهیم قرآن باعث شد به‌جای رشته‌هایی چون قرائت سمت حفظ بروم، در واقع ضرورتی که در درک آیات قرآن احساس می‌کردم مرا سمت حفظ آن جلب ‌کرد، نه تلاوت با صدای‌ خوب. هرچند تلاوت با صدای‌ خوب هم یک مزیت و نعمت الهی است، اما همواره کنجکاوی من در درک مفاهیم قرآن، ارتباط آیات و درک مفاهیم واژه‌ها، مفردات و مشتقات آن‌ها بود و به همین جهت هیچ‌گاه به‌عنوان یک اولویت درک مفاهیم را با قرائت قرآن جایگزین نکردم؛ چراکه برای آن یک انگیزه و شوقی وجود داشت که ناخوداگاه مرا از درس، کلاس و هر مشغله‌ دیگری به سمت درک، فهم، شناخت و در نهایت حفظ قرآن سوق می‌داد و این‌گونه بود که من به پیروی از این هدف در این مسیر گام نهادم.

مسیر زندگی‌ام با ورود به عرصه هنر و معماری تغییر کرد
گلابچی ورود به عرصه هنر و معماری را لطف‌ الهی عنوان کرد و افزود: حکمت و تقدیر الهی بود که من وارد وادی‌ هنر شدم. این امر مصداق عبارت «اَلعبدُ یُدَبِّرَ وَ اللهُ یُقَدِّرَ» است. من رشته مهندسی راه‌ و ساختمان می‌خواندم. سال 1359 فارغ‌التحصیل شدم و به‌عنوان رتبه‌ اول دانشکده‌ فنی و سپس هیئت‌ علمی دانشکده‌ در دانشگاه تهران ماندگار شدم؛ پس از انقلاب‌ فرهنگی و بازگشایی دوباره دانشگاه‌ها، در دانشکده‌ معماری همزمان با دانشکده‌ فنی دانشگاه‌ تهران دروسی را برای دانشجویان رشته‌ معماری در حوزه ساختمان تدریس می‌کردم. در ذیل تدریس در دانشکده‌ معماری با مفاهیم این رشته آشنا شدم و بعدها به این حقیقت دست پیدا کردم که نیاز است کارهایی در تلفیق و اشتراک حوزه‌های مهندسی و معماری انجام دهیم و به همین جهت بیشترین در‌س‌هایی که می‌دادم در رشته‌ معماری بود، در واقع این امر سرآغاز آشنا شدن و پرداختن به معماری و فتح بابی برای ورود به عرصه‌ هنر و به‌ویژه معماری بود.
وی ادامه داد: سال‌های بعد که برای ادامه تحصیل به انگلستان رفتم، همان‌جا در دوره دکتری و فوق‌دکتری، موضوع تلفیق معماری، هنر و مهندسی را دنبال ‌کردم؛ زمانی که دانشجو بودم هیچ‌گاه به ذهنم خطور نمی‌کرد که روزی از مفاهیم ساده ساختمان به سمت هنر و معماری سوق داده شوم و این لطف الهی بود که من با یک زمینه بین‌رشته‌ای و در واقع یک حوزه بین چند تخصص آشنا شدم و این باعث شد مسیر جدیدی در زندگی من شروع شود؛ در نهایت توانستم حوزه‌های تخصصی جدیدی در بین موضوعات معماری، هنر و مهندسی را ایجاد کنم.



فرزندانم اوقات فراغت مرا برای حفظ کامل قرآن نداشتند
وی درباره انس فرزندانش با قرآن یادآور شد: خوشبختانه فرزندانم علاقه‌مند به قرآن هستند، اما خیلی فرصت زیادی پیدا نکردند؛ چراکه بعد از طی دوران تحصیل‌شان همراه من در انگلستان به ایران آمدند، سپس برای ادامه تحصیل به خارج از کشور رفتند؛ البته اکنون نیز تلاوت قرآن و شرکت در جلسات قرآن جزو برنامه‌های آنهاست. در فرصت کوتاهی بعد از کارشناسی و ادامه تحصیل به خارج از کشور رفتند. می‌توان گفت آن اوقات فراغتی که من در مسیر حفظ قرآن داشتم و دسترسی‌ام به منابع و اساتید حاذق، کمتر برای فرزندانم پیش آمد. ولی آن‌ها هم علاقه‌مند و مانوس با قرآن هستند. اما فرصتی که بتوانند سالیان زیادی را طی کنند و حفظ کامل قرآن را انجام دهند، فراهم نشد.

برگزاری کلاس قرآن در دانشگاه؛ یک نیاز و ضرورت است
گلابچی با اشاره به برپایی جلسات قرآنی در دانشگاه، گفت: برگزاری جلسات قرآن در دانشگاه یک ضرورت و نیاز است؛ ما همیشه در درس‌ها و کلاس‌ها احساس می‌کنیم آنچه که به دانشجو می‌آموزیم، پرداختن به اموری است در حوزه علم‌ و دانش و تخصصی که آنها در آن تربیت می‌شوند. اما حقیقت این است دانشجویانی که این علوم را فرامی‌گیرند نیاز به دروسی دارند که این جهان، خالق آن و مسیر حیات در این جهان را از نگاه آفریدگار جهان به‌خوبی بشناسند؛ به همین جهت آنچه که در ذهن من به‌عنوان یک ضرورت بود و نیز دانشجویانی که علاقه‌مند به مباحث قرآن بودند باعث شد چنین جلساتی در دانشگاه برگزار شود. بیش از حدود 25 سال است که این جلسات در دانشکده هنرهای‌ زیبای دانشگاه‌ تهران برگزار می‌شود و در آن دانشجویان، ضمن فراگیری علوم تخصصی در زمینه‌های معماری، شهرسازی و هنر می‌پردازند، درس‌های زندگی را از قرآن و از بیان خالق جهان در آیات شریفه قرآن می‌آموزند.



اصالت و غایت مبانی و معارف قرآن در دروس دانشگاهی
این استاد نمونه کشور، درباره اصالت و غایت مفاهیم قرآن در دروس دانشگاهی بیان کرد: آیات قرآن در واقع بیان حقایق هستی است. همه آیات نشانه‌هایی است از نظام حکیمانه‌ای که ذات‌ حق‌ تعالی بر جهان ما حاکم کرده است. همه موضوعاتی که ما در علم به آنها می‌پردازیم در آیات‌ قرآن که معرفی جهان، طبیعت، هستی و حیات عرفانی است، وجود دارد. در حوزه معماری و مهندسی که حیطه کاری من است، قرآن و آیات کریمه آن نقش و جایگاه عظیمی دارد. در آیات قرآن حقایقی است که ما را به مفاهیمی رهنمون می‌کند که پایه‌های علوم بشری‌ هستند. به‌طور مثال در بخشی از آیه 53 سوره مبارکه فصلت آمده است «آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنفُسِهِمْ»؛ و یا در آیه 190 سوره مبارکه آل‌عمران می‌خوانیم «إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لآيَاتٍ لِّأُوْلِي الألْبَابِ». براساس همین شناخت و این نکته که هر نقطه، زاویه و هر گوشه‌ای از جهان آیه‌ای از آیات ذات حق تعالی است، امروزه علمی به نام «بیونیک(زیستارشناختی)» پایه‌گذاری شده است. در این زمینه من نیز رشته‌ای را به نام «معماری بیونیک» ایجاد کردم. این رشته، علمی است که جلوه‌های حکمت الهی در نظام آفرینش را به ما ارائه می‌کند. این علم اکنون فراتر از مرزهای دانش بشری رفته است. در این زمینه کتابی باعنوان «معماری بیونیک» تألیف کردم. متن این کتاب و نیز رشته‌ای که با این نام ایجاد شده و همه یافته‌های ما از طبیعت، نشانه‌هایی از ذات باری تعالی است.

درک حقایق آیات قرآن در کلاس‌های درس مهندسی
وی ادامه داد: آیات قرآن که درس‌های زندگی و درس‌های شناخت حیات است، ما را به این امر رهنمون کرد. بنابراین، اصالت و جایگاه آیات قرآن در امور و حتی در دروسی که ما اکنون در دانشگاه‌ها داریم به‌عنوان چراغ‌هایی است که مسیر راه ما را روشن می‌کند و بسیار مورد توجه و نیاز ماست. امروزه در درس‌ها و کلاس‌ها می‌بینیم، آنچه که خداوند در مورد وجود انسان می‌فرماید «فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ»(آیه 14/ سوره مبارکه مؤمنون)؛ بیش‌ از حتی کلاس‌های درس اندیشه‌ و معارف این حقیقت قابل درک است. درک مفاهیم آیات قرآن میسرتر است. به‌طور مثال فهم این‌ مسئله که وجود ما چگونه از 206 قطعه استخوان با وزن نزدیک به دو کیلو و 700 گرم به‌وجود آمده و یک سازه و ساختاری است بسیار مقاوم، پیچیده، دارای انعطاف و بسیار حکیمانه که شرایط حیات زندگی انسان را فراهم می‌کند. در رشته‌های معماری و مهندسی جلساتی در مقاطع کارشناسی‌ ارشد و دکتری در مورد سازه و اسکلت بدن انسان درس داشتیم. به فرض مثال اینکه چگونه زاویه استخوان ران و استخوان لگن تعیین شده که در تمام طول عمر، ستون فقرات می‌تواند بدون نیاز به هیچ نیروی خارج از مرکز، وزن بدن را به این استخوان‌ها منتقل کند.

قرآن چراغ راه علم است
این استاد دانشگاه تهران، عنوان کرد: وقتی در علوم این‌ عظمت را متوجه می‌شویم و کشف می‌کنیم، درک می‌کنیم که چگونه «سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنفُسِهِمْ»(آیه 53/ سوره مبارکه فصلت) شکل گرفت. این‌ همان جایگاه اصالت و حقیقت آیات قرآن است که ما را به حقیقت جهان و آنچه که باید در علوم دنبال کنیم رهنمون می‌کند نه اینکه قرآن درصدد این باشد که به ما علم طراحی بیاموزد، بلکه همچون چراغ و مشکات است «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ» (آیه 35/ سوره مبارکه نور).

دانشجویانم مشتاق‌ترند حقایق قرآن را فراگیرند تا سازه‌های‌پیشرفته معماری مدرن و معاصر!
محمود گلابچی ضمن اظهار تأسف از برخی بی‌مهری‌ها نسبت به مفاهیم قرآن در بین جامعه علمی، در رابطه با علاقه‌مندی دانشجویان به مباحث قرآنی تصریح کرد: متأسفانه جامعه علمی و تحصیلکرده‌های ما کمتر با این حقایق مواجه شدند. گاهی اوقات که در کلاس‌های درس کارشناسی‌ ارشد یا دکتری بخشی از حقایق و جلوه‌های حکمت الهی در نظام آفرینش را بازگو می‌کنم، می‌بینم دانشجویان بسیار مشتاق‌تر هستند که این درس‌ها را فراگیرند، تا درس سازه‌های‌ پیشرفته معماری مدرن و معاصر را! به دانشجویانم می‌گویم ای کاش کلاس درس ما این‌گونه موارد بود چراکه این حقایق وجود انسان‌ها را سیراب می‌کند؛ مهم‌ترین دلیل این امر که جامعه ما هنوز آن بهره‌مندی لازم از علوم و معارف قرآن را ندارد؛ عدم‌شناخت آن‌هاست. وقتی شناخت حاصل شد، آن‌چنان اشتیاقی ایجاد می‌شود که اگر در کلاس قرار باشد درسی را بگویم، دانشجویان معتقدند که این درس، درس اصلی آن‌ها باشد. دلیل دیگری که می‌توان ذکر کرد این است که ما در این زمینه تلاش‌ زیادی نکردیم. باید زمینه‌ها در دانشگاه‌ فراهم شود.



ما هیچ‌گاه آیات قرآن را این‌طور درک نکرده بودیم!
وی گفت: اینکه ما توجه به قرآن را به‌عنوان یک امر استحبابی که خواندن، تلاوت و گوش دادن به آن و حتی نگاه به خطوط آن، می‌بینیم، باید فراتر رود. توجه‌مان به فراگیری درس‌هایی برای زندگی باشد؛ درس‌هایی برای حیات انسان و ساختن دنیایی بهتر، آن زمان است که این اقبال بیشتر و بیشتر خواهد شد که البته کارهای دیگری هم باید انجام داد و باید این فرهنگ را و زمینه و موقعیت را بیش از پیش فراهم کنیم؛ در واقع شرایطی ایجاد کنیم که مثلا دانش‌آموزان یا دانشجویان ما شیرینی و حلاوت آیات را حس کنند. هرگاه موقعیتی پیش می‌آید در کلاس و یا در جلسه‌ای آیات قرآن را تلاوت می‌کنم و توضیح می‌دهم و سعی می‌کنم به دانشجویان و کسانی که آن را می‌شنوند یادآور شوم که می‌توانند قرآن را بفهمند چراکه اگر فقط به ترجمه توجه ‌کنند و استنباطی نداشته باشند، خیلی به آن شیرینی و حلاوت قرآن دست پیدا نمی‌کنند. وقتی تفسیر آیات، واژه‌ها و مشتقات را درس می‌دهم، می‌گویند ما هیچ‌گاه آیات قرآن را این‌طور درک نکرده بودیم! اگر جامعه تحصیلکرده ما بهره کمتری از آیات قرآن دارد دلیلش این است که ما زمینه‌های درک مفاهیم آیات را برای آن‌ها ایجاد نکردیم.
این گفت‌وگو ادامه دارد...

*مریم روزبهانی