دنيا؛ محل قرار يا گذر

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایكنا) از خوزستان، فهم شأن و جایگاه زندگانی دنیا برای فردی كه معاد و ایمان به آخرت یكی از اصول دینی و پایه‌های نظام فكری او را شكل می‌دهد، نقش تأثیرگذاری در شكل‌دهی اندیشه‌ها و رفتارهای او در زندگی دارد؛ یكی از آیات قرآن كریم كه جایگاه زندگانی دنیا و شأن آن را برای مؤمنان معرفی كرده است آیه 24 سوره یونس است:

«إنَّما مَثَلُ الحَیاةِ الدُّنیا كَماءٍ اَنزَلناهُ مِنَ السَّماءِ فاختَلَطَ بِهِ نَباتُ الأرضِ مِمّا یأكُلُ النّاسُ والأنعامُ حَتّی إذا أخَذَتِ الأرضُ زُخرُفَها وازَّینَت وظَنَّ أهلُها أنَّهُم قادِرونَ عَلَیها أتاها أمرُنا لَیلاً اَو نَهاراً فَجَعَلناها حَصیداً كَاَن لَم تَغنَ بِالأمسِ كَذلِكَ نُفَصِّلُ الآیتِ لِقَومٍ یتَفَكَّرون»

زندگی دنیا همانند آبی است كه از آسمان نازل كرده‏ایم كه بر اثر آن گیاهان گوناگون كه مردم و چهار پایان از آن می‏خورند، می‏روید، تا زمانی كه روی زمین زیبائی خود را (از آن) گرفته و تزیین می‏‌گردد و اهل آن مطمئن می‏شوند كه می‏توانند از آن بهره مند گردند (ناگهان) فرمان ما شب هنگام یا در روز برای نابودی آن( فرا می‏رسد) سرما یا صاعقه‏ای را بر آن مسلط می‏سازیم) و آنچنان آنرا درو می‏‌كنیم كه (گوئی) هرگز نبوده است اینچنین آیات خود را برای گروهی كه تفكر می‏كنند شرح می‏دهیم.

آیت‌الله جوادی آملی در شرح این آیه اظهار می‌‌كند: قرآن كریم زندگانی دنیا را كالای غرور و متاع فریب دهنده معرفی می‏كند: (فلاتغُرّنّكم الحیاة الدّنیا)؛ زندگی دنیا البته شما را فریب ندهد؛ (و ما الحیاة الدّنیا إلّا متاع الغرور)؛ اساساً زندگانی دنیا كالای فریب است.

به گفته ایشان بی‏اعتنایی به دنیا، به معنای بیهوده انگاری زمین و آسمان نیست. بیهوده انگاری مظاهر آفرینش خدا از نظر قرآن، باطل و بینش كافران است.

قرآن می‏فرماید: (إعلموا أنّما الحیاة الدّنیا لعِب و لهو و زینة و تفاخر بینكم و تكاثر فی الأموال و الأولاد كمثل غیثٍ أعجب الكُفّارَ نباته ثم یهیج فتره مُصفرّاً ثم یكون حُطاماً و فی الآخرة عذاب شدید و مغفرة من اللّه و رضوان و ما الحیاة الدّنیا إلّا متاع الغرور) بدانید كه زندگانی دنیا به حقیقت بازیچه‏ای كودكانه است و لهو و سرگرمی و آرایش و تفاخر و خودستایی با یكدیگر و حرصِ افزودن مال و فرزندان. این حقیقت دنیاست و در مَثَل مانند بارانی است كه به موقع ببارد و گیاهی در پی آن از زمین بروید كه برزگر یا كافران دنیاپرست را به شگفت آرد و سپس بنگری كه زرد و خشك شود و بپوسد. در جهان آخرت دنیاطلبان را عذاب سخت جهنم و مؤمنان را آمرزش و نیز خشنودی الهی نصیب است. بدانید كه دنیا جز متاع فریب و غرور چیزی نیست.

بنابراین، غفلت، سرگرمی، تجمّل، تفاخر و تكاثْر دوران‏های پنج گانه انسان دنیا مدار را تشكیل می‏دهد. نخست دوران كودكی است كه زندگی در هاله‏ای از غفلت، بی‌خبری و بازی فرو می‏رود. سپس مرحله نوجوانی فرا می‏رسد و سرگرمی جای بازی را می‏گیرد. در این مرحله انسان به دنبال مسائلی است كه او را به خود سرگرم سازد و از مسائل جدّی دور دارد. مرحله سوم، مرحله جوانی، شور و تجمّل پرستی است. در مرحله چهارم احساسات كسب «مقام و فخر» در انسان خودنمایی می‏كند و در مرحله پنجم به فكر افزایش مال و جمع ثروت و نفرات می‏افتد.

قرآن همه این مراحل را متاع فریب و نیرنگ می‏داند. بنابراین، دنیا ابزاری برای خودفریبی و فریب‌دادن دیگران است. این در مورد كسانی است كه دنیا را هدف نهایی خود قرار می‏دهند، به آن دل می‏بندند، بر آن تكیه می‏كنند و آخرین آرزویشان دست یازیدن به آن است.

اما اگر مواهب این جهان مادی وسیله‏‌ای برای وصول به ارزش‏های والای انسانی و سعادت جاودان باشد، هرگز دنیای مذموم نیست، بلكه مزرعه آخرت و پلی برای رسیدن به هدف‏های بزرگ است.

توجه به دنیا و مواهب آن به عنوان «گذرگاه» (مَمَرّ، مَعْبَر) یا «قرارگاه» (مَقَرّ) دو جهت گیری مختلف به انسان ارائه می‏دهد كه یكی مایه نزاع، فساد، تجاوز، بیدادگری، طغیان و غفلت است و دیگری وسیله داد، آگاهی، ایثار، فداكاری، برادری و گذشت است.

بنابراین، زمین، آسمان، ابر، باد، مه، آفتاب و ماهتاب سراسر آیات الهی و مظاهر جمال و جلال حق، نشانه حق، مجرای فیض، آینه دار خداوند و ظهور حكمت عملی و پیاده شده آن است و هرگز دنیای مصطلح نیست، بلكه دنیا همان قراردادهای ویژه‏ای است كه جهت زندگی مادی برنامه ریزی می‏شود و انسان فریب آن‏ها را می‏خورد؛ مانند: فخرها، خیال زدگی‏ها، دلباختگی‏ها، پیوندهای اعتباری، القاب، پست و مقام و جاه.

امیرمؤمنان(ع) با واژگانی بلیغ و زیبا دنیا را چنین معرفی می‏فرماید: «تغرّ و تضرّ و تمرّ إنّ اللّه تعالی لم یرضها ثواباً لأولیائه و لا عقاباً لأعدائه وإنّ أهل الدّنیا كركبٍ بینا هم حَلّوا إذ صاح بهم سائقهم فارتحلوا»[3]؛ دنیا با زینت و آرایش خود فریب می‏دهد و به بلا و گرفتاری‏هایش زیان می‏رساند و به سرعت و شتاب می‏گذرد. خداوند سبحان بر اثر حقارت و پستی دنیا راضی نگشت كه آن را پاداش دوستان خود یا كیفر دشمنانش قرار دهد. اهل دنیا مانند كاروانی هستند كه در حالی كه فرود آمده‌اند تا رفع خستگی كنند ناگاه راننده آنان برآنها بانگ زند: كوچ كنید كه این مكان جای استراحت نیست. پس كوچ كنند. از این رو با سفارش اكید فرمود: «فعلیكم بالجدّ و الاجتهاد و التّأهب و الاستعداد و التزوّد فى منزل الزّاد و لاتغرنّكم الحیاة الدّنیا كما غرّت من كان قبلكم مِن الأمم»: بر شما باد به تلاش و كوشش، آمادگى و آماده شدن، و جمع آورى زاد و توشه آخرت در دوران زندگى دنیا، دنیا شما را مغرور نسازد، چنانكه گذشتگان شما، و امتهاى پیشین را در قرون سپرى‏شده مغرور ساخت.