دیدگاه همیشه منفی فقه نسبت به موسیقی

حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم بازرگانی، محقق و پژوهشگر حوزه هنر دینی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) درباره جایگاه هنر دینی در فرهنگ ایرانیان و تعریف آن این‌گونه، اظهار کرد: ارائه تعریف درباره هنر دینی کاری دشوار است، چون بحث‌هایی که پیرامون آن مطرح می‌شود به اندازه‌ای است که نمی‌توان درباره آن نظر واحدی را ارائه کرد. حتی در بسیاری از مواقع به روی این امر بحث می‌شود که آیا می‌توان برای هنر، صفت دینی قائل شد یا خیر؟ درباره این موضوع (هنر دینی) یک نظر جامع‌تر نیز وجود دارد، آن هم تفکری است که در بین سنت‌گراها وجود دارد به این معنی که هنر دینی به کاری گفته می‌شود که بتواند مؤلفه‌های دینی را به نمایش درآورد. 

وی افزود: درباره موضوع مورد نظر نگاه دیگری هم مطرح است، آن هم هنر دینی و هنر مقدس است. با این توضیح باید بگویم هنر مقدس به هنری گفته می‌شود که از درون دین برآمده و ریشه‌اش دینی است. برای مثال هنرهایی چون خوشنویسی و تذهیب از این دسته به شمار می‌آیند. دلیل اطلاق قدسی به این هنر هم از آنجا نشئت می‌گیرد که خوشنویسی در کتابت قرآن امری همیشگی و ثابت است. از آن سو هنر دینی هنری است که اصالت خود را از طریق مردم به دست آورده، اما مفهومی را که مد نظر قرار دارد، مذهبی است. 

این پژوهشگر در پاسخ به این سؤال که نگاه مراکز دینی به هنرهای مدرن چگونه است؟ گفت: معتقدم هنوز نگاه مورد نظر نسبت به هنر دینی در این مراکز وجود ندارد. البته بحث‌های متعددی در این باره مطرح می‌شود، اما هنوز زیرساخت فلسفی این نگاه به درستی وجود ندارد. برای همین نباید انتظار داشت که حوزه‌های علمیه یا دیگر مراکز مذهبی نقشی شاخص برای اشاعه آموزه‌های قرآنی توسط هنرهای مدرن قائل باشند. 

این محقق در پاسخ سوالی دیگر مبنی بر اینکه معماری اسلامی به عنوان یک هنر قدسی باید از چه آسیب‌هایی پرهیز کند؟ اظهار کرد: به نکته درستی اشاره کردید، چون در تمامی مساجد، معماری اسلامی یک از واجبات اصلی است، زیرا این مکان باید به اندازه‌ای زیبا باشد که مومن از فضایی که در آن عبادت می‌کند لذت ببرد. با این توضیح باید این حساسیت وجود داشته باشد که در ارائه زیبایی در معماری مساجد نباید تصاویر حیوانات کشیده شود، برای همین پرداختن به گل و گیاه یکی از اصول اصلی در معماری اسلامی است.

بازرگانی متذکر شد: اطلاق واژه مقدس برای برخی هنرها تنها امری نیست که ما به آن اعتقاد داشته باشیم، بلکه در دیگر کشورها نیز چنین گرایشاتی وجود دارد. برای مثال هنر شمشیرسازی در کشور ژاپن امری مقدس است. 

این دانشجوی دکترای رشته هنر دینی در بخش دیگری از این گفت‌وگو درباره نگاه روحانیت به موسیقی نیز این گونه پاسخ داد: موسیقی در علم فقه جایگاهی پیدا نکرده است، بلکه در بیشتر مواقع در حال طرد شدن است. این مسئله از گذشته تا به امروز نیز وجود داشته است. در این میان تنها شدت محکومیت موسیقی بوده که دستخوش تغییر شده است. چون در برهه‌ای از زمان ما شاهد محکومیت شدید موسیقی بودیم و در زمانی دیگر برخورد شدیدی وجود نداشته است. در این زمان که برخوردها ملایم است به موسیقی در قالب دو بخش مجاز و مطربی نگاه می‌شود. 

این پژوهشگر در پاسخ به سؤالی دیگر مبنی بر اینکه نگاه مقام معظم رهبری به موسیقی چیست؟ گفت: آنچه که از سخنان رهبر معظم انقلاب درباره موسیقی دریافت کردم این است که موسیقی هم قادر است باعث تعالی شود، هم اینکه می‌تواند راه شیطانی را پیش روی ما قرار دهد. البته این را هم باید بگویم که منظورم از موسیقی مجاز آن مجوزی نیست که وزارت ارشاد صادر می‌کند، زیرا در مواقعی ممکن است کاری از ارشاد مجوز بگیرد، اما مورد تایید فقه نباشد یا اینکه در حالت دیگر ممکن است مجوز با تایید فقه همخوان باشد. 

وی در پایان تاکید کرد: به عقیده من مشکل اصلی ما در حوزه موسیقی به بحث‌های فقهی بر نمی‌گردد، بلکه بیشتر نشئت گرفته از سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌هایی است که مدیران در این حوزه می‌گیرند. چون حمایت از یک سبک موسیقی می‌تواند سبب رشد یک نوع از این هنر بشود؛ اتفاقی که این روزها به شکل صحیحی رخ نداده و ما می‌بینیم که موسیقی سنتی آن جایگاه و کیفیت لازم را ندارد.

داود کنشلو