نامه علی(ع) به مالک اشتر؛ بنیانی محکم برای شالوده نظام اسلامی

علی‌اکبر ضیایی، رایزن فرهنگی ایران در مالزی در یادداشتی اختصاصی برای خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به مناسبت سالروز شهادت امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) آورده است:
«اگر نامه امام علی(ع) به مالک اشتر را خوب مطالعه و مورد بررسی قرار دهیم، مشاهده خواهیم کرد که بسیاری از اصول حکومت‌داری بر اساس نظام دینی در همه ارکان به بهترین وجه تبیین شده است و این نامه می‌تواند اساس و بنیانی محکم برای شالوده نظام اسلامی در همه مذاهب قرار گیرد.
خوب است در کوران حوادث سیاسی و اجتماعی کشورمان گاهی به رهنمودهای آن حضرت بازگردیم و به عملکرد خود از منظر امام شیعیان بنگریم و با همت و تلاش مسئولان و مردم اساس ظلم و بی‌عدالتی را از جامعه خویش از ریشه و بن برکنیم. در این نامه امام می‌فرماید که در دوران ما دین ابزار طلب دنیا شده است و به تعبیر آن حضرت «این دین در دست ‌بدکاران اسیر است. از روی هوا و هوس در آن عمل می‌کنند و آن را وسیله طلب دنیا قرار داده‌اند». موشکافی در این عبارت موجز حضرت، مسئولان جامعه را به بازنگری در نظام آموزش دینی و کارکرد واعظان و مبلغان و مداحان اهل بیت(ع) وامی‌دارد، بدین معنی که اگر وعظ و خطابه و مداحی وسیله معاش قرار گیرد در آن صورت بنا به فرمایش آن حضرت این گوهر ارزشمند الهی ابزار کسب معاش قرار گرفته و سبب تباهی دین می‌شود.
سنت دیرینه پرداخت شهریه به طلاب دینی که امری پسندیده بوده و آنان را در کسب دانش و علم کمک می‌نموده است به مرور زمان از مسیر واقعی خود منحرف شده و برخی اندک از طالبان علوم دینی تا واپسین ایام عمر خویش از این یارانه بهره می‌جویند و زندگی خویش را بر آن استوار ساخته‌اند و بر همین اساس تبلیغ و وعظ و خطابه آنان به گونه‌ای بر همین اساس بنیان گذاشته شده و از بیان حقائق امور و مقابله با انحرافات اعتقادی عوام و ایستادن در برابر خواسته‌های مردم عصر خویش طفره می‌روند و افرادی که می‌توانند مسیر تشیع را به سمت و سوی تعالی سوق دهند اسیر نان، شهریه، حق الزحمه وعظ، خطابه، مداحی و تبلیغ می‌شوند. بسیاری از علمای وارسته و پیرو امام علی علیه السلام هستند که معاش خود را بر کشاورزی و تدریس و انجام حرف و پیشه‌های مختلف قرار داده و می‌دهند و هیچ‌گاه در مقابل وعظ و خطابه و تبلیغ اجری طلب نمی‌کنند و اگر هم به اصرار به آنان چیزی داده شود در راه مستمندان و فقرا صدقه می‌دهند. این رهنمود حضرت یکی از مهمترین راه‌های محافظت از ارزش‌های دینی و مقابله با قرار گرفتن دین به عنوان ابزار کسب معاش به شمار می‌آید.  
نکته دیگر امام در نامه خود به مالک اشتر می‌فرماید: «در کار کارگزارانت ‌بنگر و پس از آزمایش به کارشان برگمار، نه به سبب دوستی با آنها و بی‌ مشورت دیگران به کارشان مگمار، زیرا به رأی خود کار کردن و از دیگران ‌مشورت نخواستن، گونه‌ای از ستم و خیانت است. کارگزاران شایسته را در میان ‌گروهی بجوی که اهل تجربت و حیا هستند و از خاندان‌های صالح، آنها که در اسلام ‌سابقه‌ای دیرین دارند اینان به اخلاق شایسته‌ترند و آبرویشان محفوظتر است و ازطمع‌کاری بیشتر رویگردان‌اند و در عواقب کارها بیشتر می‌نگرند».  
یکی از آفات حکومت اسلامی باندبازی، رانت‌خواری و گماشتن دوستان و اقارب و خویشاوندان در مسئولیت‌های مهم کشوری است که آن حضرت از آن نهی کرده و دستور داده‌اند که مدیران باید دارای تجربه کاری بوده باشند و داشتن صرف دیانت کافی نیست، همچنان که تخصص و تجربه صرف نیز به کار نمی‌آید و باید مسئولان کشوری هر دو را با هم داشته باشند.  
شاید بی‌تناسب نباشد که در این روزها شاهد انتشار تعداد زیادی از فیش‌های حقوقی مسئولان و مدیران ارشد جامعه و ظهور بی‌اعتمادی به نظام اداری کشور هستیم و اگر این روند همچنان ادامه داشته باشد، ممکن است با بحران‌های جبران‌ناپذیری در کشوری مواجه شویم، زیرا تعداد زیادی از جوانان دارای شغل و زندگی نیستند و از شنیدن چنین اخباری اراده و خویشتنداری خود را از کف می‌دهند و ناامید از اصلاح نظام اداری و پرداخت‌های بی‌رویه به روش‌های غیر مسئولانه‌ای متوسل شوند. اگر خواسته باشیم نگاهی منصفانه به این نوع پرداخت‌ها داشته باشیم امام علی(ع) می‌فرمایند که حقوق و مزایای مسئولان مهم کشوری و لشگری و قضات باید به اندازه‌ای باشد که آنان را از طمع‌کردن در مال و منال مردم بازدارد، بنابراین شاید یکی از وظایف مسئولان ذی‌ربط کشورمان تبیین این حقیقت برای عموم مردم باشد که اختلاف در پرداخت حقوق امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است، اما این اختلاف نباید به اندازه‌ای باشد که با عرف جامعه نیز ناسازگار باشد و مایه نگرانی و ظلم و تعدی به حقوق مردم شود.  
امام می‌فرماید: «در ارزاقشان بیفزای، زیرا فراوانی ارزاق، آنان را بر اصلاح خود نیرو دهد و از دست‌اندازی به مالی که در تصرف دارند، باز می‌دارد و نیز برای آنها حجت است، اگر فرمانت را مخالفت کنند یا در امانت تو‌ خللی پدید آورند».
 یکی دیگر از توصیه‌های امام به مالک اشتر این است که مسئولان کشوری و مدیران باید در کارهای زیر دستان خود کاوش کنند و اگر خللی در آنها دیدند به اصلاح آنها همت گمارند و این بدین معنی است که هیچ مسئولی در کشور نمی‌تواند خود را از خطاها و رفتارهای مجرمانه زیردستان خود مبرا داند و بر همین اساس مدیر ارشد نیز در این جرم مدیر خود شریک است، مگر آن که از مجاری حقوقی و قانونی اقدامات لازم جهت اعاده حقوق مردم و رفع ظلم انجام داده باشد. برای این منظور امام می‌فرماید که مأموران اطلاعاتی را برای کاوش در زیردستان و مجریان خود بگمار که راستگو و وفادار به اسلام و حکومت علوی باشند، از این گفتار به خوبی می‌فهمیم که دستگاه امنیتی نظام باید دارای دو رکن اساسی: «وفاداری به ولایت» و «صداقت و راستگویی» را سرلوحه کار خود قرار دهند و اگر خللی به یکی از این دو رکن حاصل گردد تمامیت نظام با فساد روبرو خواهد شد. امام می‌فرماید: «پس در کارهایشان تفقدکن و کاوش نمای و جاسوسانی از مردم راستگوی و وفادار به خود بر آنان بگمار».
 والسلام علی من اتبع الهدی