خطای پزشکی و حمله‌ ناجوانمردانه به عالمان ابدان/ مراقب دل‌سردی نظام سلامت باشیم

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)،سه هفته‌ای از مرگ عباس کیارستمی، کارگردان شهیر ایرانی در پاریس به دلیل بیماری می‌گذرد. مرگ این کارگردان ایرانی بر اساس آنچه که این روزها در محافل مختلف گفته می‌شود به دلیل خطای پزشکی رخ داده است؛ «خطای پزشکی»!

چنانکه در تندترین اظهار نظرها، داریوش مهرجویی کارگردان و از همکاران کیارستمی آنان را قاتل خطاب کرده و پس از موضع گیریهای مختلفی موجب شد سخنان خود را بازپس گرفته و تنها پزشکانی را که در قضیه مرگ کیارستمی مقصر بودند خطاب سخنان خود قرار داد.

از سوی دیگر برخی از کاربران فضای مجازی نیز با به اشتراک گذاشتن کلیپ‌ها یا نوشته‌جاتی خواستار رعایت اخلاق پزشکی از سوی جامعه پزشکان و کل نظام سلامت شدند.

مسأله اخلاق پزشکی از سویی و کم کردن خطاهای پزشکی همچنان از سوی بسیاری از مدیران نظام سلامت به عنوان یکی از دغدغه‌های همیشگی در مسائل آموزشی و صنفی موج می‌زند. برگزاری کنگره‌، کنفرانس و کارگاه‌های مختلف اخلاق پزشکی از سوی نهادهایی مانند نظام پزشکی، فرهنگستان علوم پزشکی یا وزارت بهداشت نشان از وجود این دغدغه دارد.

اخلاق پزشکی پشتوانه معنوی درمان

آخرین کنگره اخلاق پزشکی و پرستاری نیز بهمن‌ماه سال گذشته به صورت مشترک از سوی وزارت بهداشت، سازمان نظام پزشکی و فرهنگستان علوم پزشکی در سالن اجلاس برگزار شد در افتتاحیه این کنگره وزیر بهداشت طی پیامی بر ضرورت رعایت اصول اخلاق پزشکی در عمل را به عنوان پشتوانه معنوی طبابت تأکید و اظهار کرد: آميختگي طبابت با اخلاق، به اندازه مفاهيم و معاني بلندي همچون اعتماد، احترام، رازداري و ديگرمداري، قدمت دارد. اگر در جامعه ما حرفه‌هاي علوم پزشكي قدر مي‌بينند و بر صدر مي‌نشينند، نه به خاطر شرایط اقتصادي و اجتماعي، كه به دليل پشتوانه‌ي اخلاقي و معنوي آن‌هاست.

وی همچنین با تأکید بر اینکه اخلاق پزشكي، حاشيه‌اي بر متن علوم پزشكي يا تنها موعظه‌اي در ذيل فعاليت‌هاي حرفه‌اي نيست، عنوان کرد: اخلاق پزشکی چتري افكنده بر سرِ  صاحبان حرف سلامت است تا هم حقوق بيمار ادا شود و هم انسجام حرفه‌اي تحقق يابد.

وزیر بهداشت همچنین با بیان اینکه سلامت بر پایه اخلاق استوار است خاطر نشان کرد: رويكرد تزييني يا ابزاري به اخلاق ، لطمات جبران ناپذيري به حرفه هاي علوم پزشكي وارد خواهد كرد. اخلاق پزشكي نه تنها دست اندازي بر جريان فعاليت طبيبانه ي ما نيست بلكه مزيتي بي بديل و البته شرط لازم شرافت حرفه اي و كرامت انساني ماست. پيشرفت علوم پزشكي كشور زماني پايدار و اصيل است كه به محك و معيار اخلاق رصد شده باشد.

در همان کنگره علیرضا زالی رئیس سازمان نظام پزشکی کشور نیز با بیان اینکه نبود طبابت حکیمانه حلقه گمشده نظام سلامت کشور است، عنوان کرد: نظام سلامت امروزه با چالش‌های اخلاقی پیچیده‌ای روبه رو بوده و نیاز است با بهره برداری از ظرفیت فقه و منابع دینی به رفع این چالش‌ها پرداخت.

این تأکیدات در حالی مطرح می‍‌‌‌‌شود که هر از گاهی بی اخلاقی‌هایی از جانب برخی کادرهای درمانی به رسانه‌های درز پیدا کرده و علاوه بر جریحه دار کردن افکار عمومی مسئولان را مجبور به نشان دادن واکنش در مقابل این بی اخلاقی‌ها کرده و خود به بررسی آن‌ها بپردازند.

حساس شدن مردم به عنوان افرادی که مستقیما با پزشکان سروکار دارند به این رفتار حرفه‌ای پزشکان منجر به برجستگی خطاها و یا برخی بی اخلاقی‌ها شده است.

کشیدن بخیه‌ی کودکی در استان اصفهان شاید معروفترین پرونده بی اخلاقی یک پزشک و پرستار طی دو سال اخیر بود که واکنش وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی منجر به ایجاد یک پرونده قضایی برای پیگیری این مسأله شد. و یا سوختگی مادر و نوزاد اهوازی در بیمارستانی در این شهر در اثر خطای پزشکی نمونه‌هایی از وضعیت اخلاق پزشکی و خطاهای درمانی در جامعه ایران دارد.

اگرچه پیشگیری از وقوع خطاهای پزشکی بخشی از اصول و اخلاق پزشکی هستند اما نباید هر خطا و قصور پزشکی با بی اخلاقی قلمداد کرد همچنین باید دانست که خطای پزشکی با خطای درمانی نیز تفاوت دارد چنان که ایرج حریرچی قائم مقام وزارت بهداشت به ایکنا می‌گوید: متأسفانه خطای درمانی در تمام کشورهای جهان در طیف بسیار وسیعی رخ می‌دهد مثلاً اگر کسی در بیمارستان دچار عفونت شود، خطای درمانی است یا کسی در بیمارستان دچار لخته خون شود و یا از روی تخت بیمارستان بیفتد همه این موارد خطای درمانی است که متأسفانه به دلیل عدم آگاهی مردم آن را خطای پزشکی عنوان می‌کنند.

حریرچی ادامه می‌دهد: در دنیا آمار خطای درمانی بسیار گسترده است و فقط منوط به ایران نمی‌شود گرچه به هیچ عنوان نباید خطایی صورت گیرد کما اینکه در کشور ما نیز مطالعات وسیعی در گذشته در این حوزه انجام نشده است.

چنانکه گفته شد با مرگ کیارستمی دوباره مسأله خطای پزشکی شاخک‌های افکار عمومی را تکان داده و منجر به واکنش آنان شده است، اگرچه هنوز هیچ محفل رسمی دلیل مرگ کیارستمی را خطای پزشکی عنوان نکرده است اما بسیاری از مردم و هنرمندان که اعتقاد به قصور پزشکی در مرگ این کارگردان شهیر دارند به ملاقات وزرای بهداشت و ارشاد پس از نخستین عیادت قاضی‌زاده هاشمی از عباس کیارستمی  استناد می‌کنند که به جنتی ابراز کرده بود «اگر خود شخصا بر بالین عباس کیارستمی نرسید وضعش تمام بود».

اگر چه هنوز به صورت قطعی نمی‌توان دلیل مرگ کیارستمی را خطای پزشکی، خطای درمانی یا هرچیز دیگری قلمداد کرد، اما آنچه که اهمیت دارد مسأله وجود خطاهای پزشکی و درمانی در کشور است که بیشترین حاشیه‌ها و چالش‌های اخلاق پزشکی برای نظامت سلامت کشور به وجود آورده است.

آمار دقیقی از میزان خطای پزشکی وجود ندارد

هنوز هیچ آماری از میزان خطاهای پزشکی و درمانی در کشور وجود ندارد با این حال وزیر بهداشت به ایکنا می‌گوید: نمی توانیم بگوییم به هیچ وجه نباید خطای پزشکی داشته باشیم اما انتظار داریم که خطاها روند کاهشی داشته باشند.

وی یادآور شد: ایران بر اساس واقعیت‌های موجود و آمار سازمان جهانی بهداشت نسبت به آمریکا و اروپا خوشبختانه خطاهای پزشکی کم‌تری دارد.

 حریرچی قائم مقام وزیر بهداشت در آخرین نشست خبری خود نیز در پاسخ به پرسشی در این رابطه اعلام کرد: خطای درمانی را نمی‌توان کتمان کرد ولی ما باید راه‌های پیشگیرانه را لحاظ کنیم تا حتی یک مورد خطای درمانی یا خطای پزشکی صورت نگیرد،عمده خطاها در بیمارستان‌ها خطای درمانی است که ما با ارتقای اعتباربخشی در بیمارستان‌ها به دنبال کاهش این خطا هستیم.

همچنین محمد آقاجانی معاون درمان وزیر بهداشت به ایکنا می‌گوید: مسأله خطاهای پزشکی نه تنها در ایران که در جهان نیز به صورت یک چالش جدی در حوزه اخلاق پزشکی مطرح است،متأسفانه در هیچ کدام از این کشور‌ها و از جمله ایران آمار دقیقی در این رابطه به دلیل عدم ثبت خطاها وجود ندارد.

آقاجانی با بیان اینکه کشورهایی وجود دارند که توانسته‌اند آمارهایی را در این رابطه ثبت کنند گفت:  این کشورها با به وجود آوردن نظام ثبت مناسب به وسیله تخفیف مجازات در صورت گزارش خطا از سوی فرد یا مرکز خاطی موفق در ثبت دقیق آمار‌ها شده‌اند.

وی یادآور شد: تا وقتی نظام ثبت دقیقی نداشته باشیم اقدامات قضایی و حقوقی برای آنها نمی‌توان صورت داد. در نتیجه موجب پنهان ماندن این خطاها می‌شود.

تشدید نظارت‌ها/ ثبت داوطلبانه خطا و اعتبار بخشی به بیمارستان‌ها

با این وجود هنوز نمی‌توان گفت چه تعداد خطای پزشکی و چه تعداد خطای درمانی در کشور وجود دارد، با این حال تمامی دست‌اندرکاران نظام سلامت بر ارائه راه حلهایی برای کاهش این خطاها اتفاق نظر دارند.

سید حسن هاشمی وزیر بهداشت در گفت‌وگو با ایکنا با بیان اینکه معمولا خطاهای پزشکی حواشی منفی را برای پزشکان و نظام سلامت ایجاد می‌کند بر تشدید نظارت برای کاهش این‌ خطاها تأکید کرد.

وی تصریح کرد: اگر چه در حال حاضر طرحی که بخواهد تغییر جدیدی ایجاد کند، وجود ندارد، اما نظارت در بیمارستان‌های دولتی از سوی دانشگاه‌های علوم پزشکی و بیمارستان‌های خصوصی از طریق سازمان نظام‌پزشکی در حال تشدید شدن است.

در این رابطه ایرج حریرچی در پاسخ به ایکنا به مسأله خود اظهاری خطا و حمایت قانونی  به عنوان راه حلی برای کاهش خطاها یاد می‌کند و می‌گوید: در دنیا قوانینی وجود دارد که اگر پزشکی خطای خود را بگوید و به نوعی خوداظهاری کند، قانون از آن به طور ویژه حمایت می‌کند. ما نیز سعی خواهیم کرد در کشورمان شرایطی ایجاد شود تا تسهیلاتی برای خوداظهاری خطای پزشکان در نظر گرفته شود. این خوداظهاری‌ها نیز مدل‌های مختلفی دارد که باید روی آن بیشتر کار کنیم.

علیرضا زالی رئیس سازمان نظام پزشکی نیز با بیان اینکه خطاهای پزشکی گر اصلاح نشوند به دلیل جنبه عمومی آنها افراد بیشتری در معرض خطر قرار می‌گیرند به ایکنا می‌گوید: در رابطه با خطاهای پزشکی، مترقی‌ترین نگاه این است که با نگاه فرآیندی علت بروز آن را واکاوی، کشف و در پی رفع آن باشیم.

وی ادامه می‌دهد: برای کاهش خطاهای پزشکی نخست باید فرهنگ ثبت داوطلبانه خطا راه‌اندازی شود، این کار خوبی است به این دلیل فردی اگر احساس کرد یک خطایی ایجاد شده باید بتواند بدون ترس آن را ثبت کند این امر به اصلاح فرایندهای منجر به خطا کمک می‌کند.

مقوله ثبت داوطلبانه خطا پیش در گفته‌های آقاجانی نیز وجود دارد از سوی دیگر با اعتبار جدید بیمارستان‌ها و مقوله امتیاز دادن به آنها بر اساس شاخص‌های ایمنی بیمار نیز از جمله دیگر راه راه‌های کاهش خطاهای پزشکی است.

در این رابطه محمد رئیس‌زاده رئیس بسیج جامعه پزشکی به ایکنا می‌گوید: در ایران باید هرچه زود‌تر روند اعتبار بخشی به بیمارستان‌ها بر اساس رعایت شاخص‌های «ایمنی بیمار» برای کاهش خطاهای پزشکی آغاز شود در حال حاضر تنها بیمارستان بقیه‌الله(عج)، این کار را اغاز کرده است.

حریرچی نیز در همین رابطه اظهار می‌دارد: با توجه به اینکه عمده خطاها در بیمارستان‌ها خطای درمانی است باید با ارتقای اعتباربخشی بر اساس رعایت شاخص‌های ایمنی بیمار در بیمارستان‌ها به دنبال کاهش این خطاها باشیم.

وی ادامه می‌دهد: در گذشته ایمنی بیمار در اعتباربخشی‌ها بسیار کم دیده می‌شد ولی هم‌اکنون در 900 شاخص اعتباربخشی 105 مورد به ایمنی بیمار دیده شده است که هم در کل آمارهای امتیازدهی بیمارستان تاثیر دارد و هم اینکه بیمارستان این امتیازهای ایمنی بیمار دریافت کند می‌تواند امتیاز بیمارستانی خود را بالا ببرد.

ارتقای سطح مهارتی به وسیله بازآموزی‌های متناوب، ارتقای تجهیزات بیمارستانی و اختصاص پزشکان و کادر درمانی بیشتر به ازای تعداد بیماران، همچنین شناخت پیچیدگی‌ بیماری و تکنولوژی‌های جدید پزشکی نیز از جمله دیگر راهکار‌های کاهش خطاهای پزشکی است.

خطاهای پزشکی چالش برانگیز در اخلاق پزشکی

آنچه این روزها در رابطه با برجسته شدن خطاها به عنوان نفی اخلاق از آن نام برده می‌شوند، مسائلی هستند که بیشتر با کرامت بیمار در ارتباط بوده و همچنان بحث این روزهای محافل پزشکی و رسانه‌ها است.

احسان شمسی کوشکی رئیس اداره اخلاق پزشکی سازمان نظام پزشکی در این رابطه به ایکنا می‌گوید: درصدی از خطاهای پزشکی اخلاقی‌اند مانند افشای راز بیمار، برخورد نامناسب و عدم رعایت کرامت انسانی همچنین تجاوز به حریم خصوصی بیمار این‌ها مسائلی هستند که به شدت از سوی سازمان نظام پزشکی مورد پیگرد و برخود قرار می‌گیرند.

آگاهی از حقوق متقابل بیمار و پزشک راه کاهش خطاهای اخلاقی

عدم آگاهی در رابطه با حقوق متقابل بیمار و پزشک یکی از دلایل وجود این گونه خطاها بوده و چنانکه محمود عباسی،  رئیس مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی به ایکنا می‌گوید: هنوز رگه‌هایی از آن در میان برخی پزشکان ایرانی جاری و ساری است.

وی ادامه می‌دهد:  یکی از خلأهای جدی نظام سلامت فقدان تبیین مبانی حقوق متقابل پزشک و بیمار است از سوی دیگر در چند دهه گذشته رابطه حاکم و پدرسالار مأبانه بین پزشک و بیمار در جهان با گسترش موازین اخلاقی، حقوقی جایگاه خود را به نظریه بیمار محور سپرده این امر هرگز نمی‌تواند مبیّن ارزش‌های حاکم بر رابطه پزشک و بیمار در نظام حقوقی اسلام و ایران باشد و حقوق متقابل پزشک و بیمار را در نظام سلامت ما توجیه کند.

معاون اجتماعی وزارت دادگستری خاطر نشان می‌کند: از اصول قانون اساسی و سیاست‌های کلی سلامت می‌توان تئوری سومی را استخراج کرد که مبتنی بر ارزش‌های الهی حاکم بر جامعه ایرانی اسلامی باشد و توجیه کننده حقوق متقابل پزشک و بیمار.

شمسی کوشکی در سخنان خود مسأله حقوق متقابل پزشک و بیمار را مطرح کرده و می‌گوید:  بعضی از این مسائل اخلاقی به بیماران ارتباط دارد آنها باید حقوق خود را بدانند و در صورت مراجعه به پزشک یا بستری شدن در بیمارستان آن را از پزشکان و مجموعه درمان مطالبه کنند.

احیای طبابت حکمت مدارانه و توجه به آموزه‌های اسلامی راه حل رفع چالش‌های اخلاقی

یکی از مواردی که به نوعی نوستالوژی سلامت در ایران است پزشکی حکیمانه بوده از بسیاری از جمله رئیس سازمان نظام پزشکی آن را حلقه مفقوده اخلاق پزشکی قلمداد کرده و به ایکنا می‌گوید: ما برای آنکه بتوانیم اخلاق پزشکی کشور را پیشرفت و توسعه دهیم باید به آموزه‌های دینی توجه ویژه‌ای داشته باشیم، امروزه حلقه مفقوده نظام سلامت احیا یک نظام سلامت حکمت‌مدارانه است.

وی ادامه می‌دهد: امیدواریم با مسلح شدن به نگاه حکمت آمیز، اخلاق پزشکی کشور در جایگاه رفیع‌تری قرار گیرد. ما باید بحث حکمت را واکاوی کرده تا ببینیم در زمان اوج تمدن اسلامی با توجه به گسترش حکمت و طبابت، چالش‌های اخلاقی زیادی وجود نداشت.

طب دفاعی عارضه‌ای بر نظام سلامت

 برجسته کردن متعدد انواع خطاهای پزشکی منجر به عارضه‌ای به نام طب دفاعی می‌شود و چنانکه علیرضا جعفریان رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران به ایکنا می‌گوید: در این صورت پزشکان خود را از درمان بیماری‌های پیچیده که امکان بروز عوارض دارد دور نگه می‌دارند و ریسک بروز این عوارض نخواهند پذیرفت.

محمد آقاجانی معاون درمان وزارت بهداشت نیز نظر جعفریان را دارد و می گوید: کته مهم این است که اگر ما این خطا را رسانه‌ای کرده و پررنگ کنیم یک اتفاق نامطلوب رخ می‌دهد که اصطلاحا به آن «طب دفاعی» گفته می‌شود، این عارضه‌ای مهلک برای نظام سلامت است که این معنی را می‌دهد وقتی پزشکی خود را در معرض حملات رسانه‌ای می‌بیند از درمان بیماران مخاطره‌ای اجتناب می‌کند این یک اصل ثابت شده است و فقط به ایران ارتباط ندارد.

معاون درمان وزیر بهداشت خاطر نشان کرد: اگر ما حاشیه‌‌های پزشکی را پرنگ کنیم پزشکان ما دیگر ریسک نکرده و خود را به خطر نمی اندازند، این از دید کارشناسی، دلسوزی برای مردم نیست.

همچنین اطلاق واژه بی اخلاق و قاتل به پزشکان در حالی در دهان برخی هنرمندان به راحتی می‌چرخد که همان هنرمند بارها و بارها توسط پزشکان از بیماری‌های مهلکی جان رهیده است. لذا عنوان کردن این نسبت‌ها به همه جامعه پزشکی نه تنها نا عادلانه بوده و چه بسا ممکن است موجب دلسردی آنان در تحقق بسیاری از اهداف علمی و همیطور خدمت به بیماران مختلف شود.

همه پزشکان را با یک چوب نرانیم/ جهادگران سپید پوش دیروز عالمان ابدان امروز

در حین نگارش این گزارش، خبر خطای اخلاقی جدیدی در برخی رسانه‌ها مبنی بر کتک زدن یک بیمار کودک به نام یسنا از سوی یک دندان‌پزشک مطرح شد تا بازهم حاشیه جدیدی برای جامعه پزشکی ایجاد شود.

اگرچه موارد متعدد اخلاقی یا خطاهای دیگری وجود دارد اما این مسأله به هیچ عنوان نباید مجوز حمله به نظام سلامت به ویژه پزشکان را به رسانه‌ها و هنرمندان یا هرگروه دیگری بدهد چرا که این موضوع منجر به تأثیرگذاری منفی بر نظام سلامت شده و در نهایت دودش به چشم مردم می‌رود.

این روزها حملات به جامعه پزشکی به حدی زیاد شده که پزشکان درستکار و با  اخلاق نیز باید به پای گناه تعدادی از ناطبیبان صرفا پزشکی خوانده بسوزند. البته نباید گناه آن ناطبیان را خفیف شمرد اما آنچه مسلم است هنوز هم جامعه سپیدپوش پزشکی یکی از فداکارترین و با اخلاق‌ترین اقشار جامعه‌اند.

رئیس زاده در این باره می‌گوید: امروز با برجسته کردن بی اخلاقی‌های پزشکی شاهد کمرنگ شدن جایگاه پزشک نسبت به گذشته و کاهش از خودگذشتگی پزشکان و اعتماد مردم نسبت به این قشر هستیم؛ در گذشته پزشکان به عنوان طبیب و محرم خانواده‌ها بیشتر قابل احترام بودند اما اکنون با صنعتی شدن کشور و توسعه رسانه یک ضعف کوچک پزشکی بزرگنمایی می‌شود درحالی‌که همین الان هیچ قشری از کشور به اندازه جامعه پزشکی برای دفاع از وطن در دل میدان خطر نیست.

این دغدغه را سردار احمد عبدالهی معاون بهداشت و درمان سپاه پاسدارن انقلاب اسلامی چنین عنوان می‌کند: اگر به بال و پر زیبای طاووس توجه نشود پای زشت آن مورد توجه قرار می‌گیرد؛ این نوع نگاه به طاووس جفا در حق اوست در جامعه پزشکی نیز همین گونه است، اخلاق در میان تعداد محدودی از جامعه پزشکی رنگ باخته و مادیات را محور قرار داده‌‌اند و پزشکی را که یک حرفه مقدس بوده به یک تجارت تبدیل کرده‌اند و برخی رسانه‌ها نیز با برجسته کردن آنها علاوه بر به حاشیه راندن چهره‌های برجسته و ایثارگر اجازه خودنمایی به آنها نمی‌دهند.

هنوز هم خاطرات جهادگری‌ها و فداکاری بسیاری از پزشکان ایرانی در جبهه‌های جنگ وجود دارند بسیاری از آنان پرکشیده و بسیاری نیز با ابتکارات خود مرهمی بر جراحت‌های رزمندگان شدند همانان امروز عالمان ابدانی هستند که الگوهای علمی و اخلاقی بسیاری از پزشکان بوده و به گفته رئیس سازمان نظام پزشکی خداوند به آنان حبیب و جلیل عنوان کرده و جایگاه پیامبران را به آنها داده است.

نباید پزشکانی را از یاد برد که داوطلبانه به مناطق محروم رفته و دست پیرزنی را گرفته و مرهمی بر زخم‌های او می‌نشانند، پزشکانی که بدون توقع و تنها به عشق جهاد و خدمت به محرومین سرمای کردستان و گرمای خوزستان را تحمل کرده تا همنوع خود درد و رنج بیماری اش کاسته شود.

رسانه‌ها باید در کنار پرداختن به مسأله اخلاق این مجاهدت‌ها را نیز برجسته کنند زیرا که همین افراد خود بزرگترین کدها و راهنماهای اخلاقی برای پزشکان به ویژه دانشجویان علم الابدان هستند، مطمئنا برجسته کردن این افراد و این رفتارها سایه شوم و سنگین ناطبیبان پزشک نما را زوده و حکیم مسلمان ایرانی را دوباره در عرصه میدان خدمت به هم نوع زنده می‌کند.

یاسر مختاری