پدیده‌‌ای مبارک به نام نذر محیط زیست

از بدو خلقت انسان همواره موضوع ارتباط متقابل او با طبیعت از سوی آفریدگار مطرح شده است، کم نیستند قصص قرآنی که در آنها به صورت صریح یا اشاره حفظ منابع طبیعی و به میراث گذاشتن آن برای آیندگان وجود دارد.

موضوع حفظ محیط زیست به روشنی در روایت زندگی حضرت نوح(ع) آمده است؛ چنانکه هنگام به اتمام رسیدن ساخت کشتی، پیش از طوفان از هر موجود زنده‌ای دو جفت را برای تولید مثل و بقا پس از طوفان بر آن سوار کرده و آنها را ساحل نجات رساند.

در دیگر ادیان ابراهیمی نیز چنین چیزی وجود دارد اما پیوند اسلام و محیط زیست پیوندی ناگسستنی بوده و بسیاری از آیات قرآن و احادیث نیز بر حراست از منابع طبیعت که از آن به عنوان منابع حیات نام برده شده تأکید دارند.

مسلمانان بر این اعتقادند که هر چیزی مخلوق خداوند بوده و  او صاحب مالک همه چیز است، خداوند بر تمامی مخلوقات خود احاطه داشته و در عین حال از آن محافظت می‌کند، در هیچ جای قرآن فرمان تسخیر طبیعت برای بندگان صادر نشده مگر آنکه شرط حفاظت و نگاه‌بانی را نیز برای آن مطرح کرده باشد.

سبک زندگی پیامبر، ائمه و بزرگان دین نیز سرشار از نکاتی است که نحوه رفتار متقابل انسان و طبیعت را به مسلمانان آموزش می‌دهد رفتار پیامبر(ص) و ائمه با محیط زیست، اعم از حیوانات و گیاهان مبین چنین چیزی است.

در احادیث نقل شده از رسول اکرم(ص)، که مکمل آموزش‌های قرآنی است چگونگی رفتار با طبیعت شرح داده‌ شده است. پیامبر(ص) پیروانش را به کاشت نهال درختان، رفتار نیک با حیوانات تشویق و از تخریب طبیعت، مزارع و مراتع حتی در حین جنگ‌ها برحذر می‌داشت.

پیامبر (ص) در همان زمان‌ها مناطق حفاظت شده‌ای را برای حیات وحش احداث کرد که امروزه از آنها به عنوان پارک طبیعت نام برده می‌شود، این مناطق امروزه می‌تواند الگویی برای جهان اسلامی باشد تا در پی حفظ محیط زیست باشند.

همزمان با توسعه جهان معاصر و مدرنیزاسیون ، تخریب محیط زیست نیز به عنوان یکی از تبعات آن در بسیاری از کشور‌ها از جمله از سرزمین‌های مسلمان نشین آغاز شد، در این کشورها مسلمانان توصیه‌های دین خود را به فراموشی سپرده و بیشتر طبیعت را مورد تاخت و تاز قرار دادند.

چندسالی است با احساس خطر از تخریب بی‌ رویه طبیعت و شکار حیواناتی وحشی، کم آبی و خشکسالی و ضرباتی که این تخریب‌ها بر اقلیم‌های زندگی وارد کرده‌اند موجب شده بسیاری از خواب غفلت بیدار و در پی جبران مافات برآیند.

 در این میان بسیاری از مسلمانان نیز که سبک زندگی پیشوایان خود را پشت گوش‌انداخته بودند در این حوزه روی به سنت‌‌ حسنه‌ای آورده‌اند که می‌تواند گره حفاظت از محیط زیست در را در بسیاری از مناطق بازگشاید.

از سمینارها و سخنرانی‌ها در حوزه دین و محیط زیست که بگذریم، تشکیل مجمع خیرین محیط زیست در برخی از استان‌ها و بهره‌گیری از ظرفیت بزرگ وقف در این حوزه یکی از اتفاقات میمونی است که اخیرا مسلمانان حامی طبیعت را به وجد آورده است.

تصاویری از مهربانی با حیوانات در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است که در آن مردی چاهی حفر و آن را وقف حیوانات و جانواران وحشی کرده است و هر روز از آن آب کشیده و در آبشخور آنها می‌ریزد. یا زوج‌هایی که مهریه خود را کاشت نهال درختان و آزاد کردن پرندگان قرار داده‌اند. این تصاویر همگی بر زنده شدن سنت‌های فراموش‌ شده دینی نوید می‌دهند.

اما خوشحال‌کننده ترین خبری که این روزها در حوزه محیط زیست رخ داد ترویج نذر محیط زیست و تأیید آن از سوی مراجع بود.خبر کوتاه بود. از آیت الله مکارم شیرازی استفتایی برای درستی یا نادرستی این عمل از منظر شرعی شده بود، این عالم بزرگوار نیز در پاسخ به استفتا این نذر محیط زیست وقف برای حیوانات را بلااشکال خوانده بود.

ما ایرانیان که روزانه نذرهای گوناگونی می‌کنیم چه اشکال دارد ادای آنها در راه اعتلای محیط زیست و احیای منابع طبیعی باشد همانند پدری که نذر عروسی فرزندش را با خریداری علوفه برای حیوانات وحشی ادا کرده بود، یا فردی که پرداخت خسارت حمله پلنگ بر گوسفندان چوپانی را متقبل شده بود مبادا چوپان در پی انتقام  از پلنگی آید که خودش شکار است.

«فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ» هر کس کوچکترین خیری کنده به همان اندازه خداوند به او پاداش می‌دهد، نذر محیط زیست همچون دیگر نذرها هم پاداش اخروی دارد و هم پاداش دنیوی هم خدا از او راضی است هم خلق خدا ،دنیا و آخرت را همزمان آباد می‌خواهد با این کار چنین چیزی رخ می‌دهد.

پدیده مبارک نذر محیط زیست اگر ترویج شده و به فرهنگ تبدیل شود مطمئنا از بسیاری هزینه‌های جاری که امروز برای مقابله با صدمات جبران ناپذیر محیط زیست متقبل می‌شویم پیش‌گیری می‌کند لذا امید می‌رود این مسأله نیز با توجه به ابعاد دینی و مذهبی‌اش که زبان آن برای مردم قابل فهم‌تر است زود‌تر به عنوان مرهمی بر زخم‌هایی که در حال حاضر بر پیکره طبیعت‌ وارده آمده‌اند باشد.

یاسر مختاری