امامزاده سیدحمزه(ع) کاشمر؛ پناهگاه مسافران دیار خورشید

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی،  در قسمت شمالی شهر کاشمر در باغی چشم‌نواز و زیبا به نام «باغ‌مزار» زیارتگاه سیدحمزه فرزند حضرت موسی ابن جعفر(ع) قرار دارد؛ مکانی که در فصول مختلف سال، پناهگاه مسافران دیار خورشید است.
مجموعه «باغ‌مزار» با مساحتی حدود هشت هکتار در مرکز شهر قرار گرفته است که چشم‌انداز بسیار زیبایی دارد و  می‌توان گفت این مکان از جمله باغ‌های زیبایی است که سروهای کهنسال آن، چشم هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند و او را به یاد سرو تاریخی کاشمر می‌اندازد.

بر اساس این گزارش، ساختمان و بارگاه امامزاده سیدحمزه بر سکویی مرتفع قرار دارد و تزئینات آن شامل کاشی‌کاری معرق، آینه‌کاری و دیگر عناصر تزئینی می‌شود؛ بازسازی بنای فعلی امامزاده به همت مرحوم مهندس فتحی بوده که با سرمایه خود بقعه را نوسازی کرده است.
مزار دارای اتاقک‌های شرقی و غربی است، نمازخانه‌های اختصاصی داخل حرم با سنگ لیمویی و آیینه‌کاری تزئین شده و ضریح آن به زیبایی آراسته شده است.
همچنین، بیشترین تغییرات ساختمان بقعه، از آثار تاریخی سال 1399 هجری قمری است و احتمال می‌رود، قبل از آن، ساختمان بقعه مربوط به دوره صفوی بوده که طی حوادث گوناگون تاریخی و فرسایش طبیعی، تخریب شده ولی صحن و غرفه‌های آن در فاصله سال‌های 1354 تا 1356 به همت اداره اوقاف کاشمر احداث، به سنگ مرمرین طوسی مفروش و دیوارها با کاشی‌کاری لعابی تزئین شد.

این بنا که به ثبت سازمان میراث فرهنگی کشور رسید، دارای گنبد، گلدسته، کاشی‌کاری معرق و کتیبه‌هایی است که روی آن از اشعار حافظ، امام خمینی(ره) و علی شیخ‌الاسلامی حک شده است.

همچنین، طی سال‌های اخیر نیز طرح جامع فرهنگی ـ زیارتی امامزاده سید حمزه(ع) که شامل ایجاد فضای سبز، فضاسازی، پارکینگ، بازسازی قبور شهدا، آب‌نما، نورپردازی و کاشت گونه‌های مناسب اشجار و گل و گیاه می‌شود، اجرا شده و زیبایی خاصی را به این مجموعه داده است.

بر اساس این گزارش، در اینکه یکی از فرزندان امام موسی‌بن جعفر(ع) حمزه بوده است، کمتر می‌توان به خود تردید راه داد، اما در مورد تاریخ ولادت و وفات وی، اطلاع دقیقی در دست نیست. حضرت حمزه(ع)، برادر ابوینی حضرت احمد بن موسی(ع) ملقب به شاه‌چراغ و محمد عابد(ع) است.

همچنین، حضرت حمزه(ع) دارای فضایلی ممتاز و از نظر شأن و منزلت، جلیل‌القدر و با عظمت و مردی عالم و فاضل و باتقوا بود؛ برهمین اساس، در مراقد جلد یک صفحه 262 آمده است: «او از عالمان و بزرگان و فقیهان باتقوا بود، امامت برادرش علی‌بن موسی‌الرضا(ع) را پذیرفت، در خدمت او به سر می‌برد، دستوراتش را انجام می‌داد، از اصحاب امام به شمار می‌رفت و در سفر و حضر به برادرش خدمت می‌کرد».

بر همین اساس، مادر سیدحمزه از داناترین، پرهیزگارترین و گرامی‌ترین زنان حضرت موسی بن جعفر(ع) در نزد آن حضرت بود که امام موسی کاظم(ع) عنایت خاصی به وی داشت و مورد اعتماد و اطمینان ایشان بود تا جایی که او را یکی از اوصیاء خود به حساب آورد، اسرار خود را به وی می‌سپرد و اماناتش را نزد او به ودیعه می‌گذاشت.

حمزةبن موسی‌بن جعفر(ع) دارای سه پسر به نام‌های حمزة بن حمزه، علی بن حمزه و قاسم بن حمزه بود، البته در بعضی از کتب علم انساب برای حمزة‌بن موسی(ع) دو پسر به نام‌های حمزه و قاسم ذکر کرده‌اند.

گروهی از سادات موسوی از نسل حمزة بن موسی، از حجاز و عراق به نیشابور مهاجرت کردند و در این منطقه کوشش‌های ترویجی و مبارزاتی خود را پی گرفتند و به گسترش قرآن و عترت، اهتمام ورزیدند، برخی سادات که از نسل این مهاجران بودند، برای اعتلای ارزش‌های معنوی با فراهم شدن امکانات، به سرزمین هندوستان کوچ کردند و آن‌چنان در دفاع از دیانت استقامت، راستی و دوستی از خود بروز دادند که افراد زیادی را علاقه‌مند به اسلام و به‌خصوص تشیع کردند.

یکی از این شخصیت‌ها، سید دین علی‌شاه است، ایشان جد اعلای امام خمینی(ره) و از نسل حمزه بن موسی(ع) و اصالتا نیشابوری است؛ او به کشمیر عزیمت کرد و به نشر فرهنگ اهل‌بیت(ع) پرداخت و در زمره علمای آن سرزمین درآمد و در همان ایالت به شهادت رسید.
پسوند شاه که در نام وی دیده می‌شود، به معنای سرور، صاحب مقامات عرفانی و معنوی، مربی طالبان سلوک، بزرگ و بزرگوار، دارای شرافت نژادی و اصالت خانوادگی است.

برخی گفته‌اند چون سید دین علی در میان اقران خود از نظر دانش و کمالات ممتاز بود، مردم کشمیر او را با این پسوند خطاب می‌کردند. به نظر می‌رسد دین علی‌شاه، لقب آقا بزرگ، میرگلزار علی معروف به عبدالله پسر میر دولت علی سید صفدر به شمار می‌رود. 

از فرزندان میر گلزار علی سید دین علی‌شاه شخصی است به نام سید احمد موسوی نیشابوری که تحصیلات مقدماتی و برخی مبانی علوم و معارف اسلامی را نزد پدر و دیگر علما آموخت و برای تکمیل آموخته‌های خویش عازم عتبات عراق شد و در حوزه نجف نزد مراجع و مدرسین برجسته وقت تحصیلات را تا نیل به درجه اجتهاد ادامه داد، سپس برای تبلیغ و تربیت طلاب علوم دینی به کشمیر بازگشت. او ارتباط خویش را با عتبات عراق قطع نمی‌کرد و برای زیارت بارگاه ائمه هدی(ع) و نیز دیدار با دوستان دانشور و مقاصد دیگر، در سال‌های دیگر به این منطقه می‌آمد.

وی در نیمه قرن سیزدهم هجری در جوار حضرت امام حسین(ع) به سر می‌برد که در هنگام نماز جماعت با یوسف خان، اهل آبادی فرفهان خمین آشنا شد، این شخص مأموریت داشت ضمن انجام زیارت، بعد از پرس‌وجوهای لازم، عالمی را برای فعالیت‌های تبلیغی و امور شرعی خمین بیابد و او را به سوی آن دیار دعوت کند.
سید احمد وقتی ضرورت وجودش را در آن منطقه احساس کرد، به یوسف خان پاسخ مثبت داد؛ زیرا برایش تفاوت نمی‌کرد که در چه سرزمینی باشد، بلکه در پی آن بود که کجا بهتر می‌تواند به وظایف خطیر دینی و انسانی خود بپردازد. او در صدد بود آموخته‌ها، توانایی و اندیشه‌های خویش را در سرزمینی به کار گیرد که ثمر افزون‌تری دهد و موجب رویش معرفت و بصیرت مردم شود و همان را وطن خویش قرار دهد.

سید احمد حدود 40 سال در خمین به‌عنوان مرجع امور دینی و شرعی مردم خمین و توابع به ارشاد و راهنمایی اهالی و تربیت شاگردان همچنین قضاوت و رسیدگی به دعاوی مردم اهتمام ورزید، سرانجام سید احمد پس از چهل سال اقامت در خمین و برجای گذاشتن کارنامه‌ای درخشان از خود در اواخر سال 1285 یا 1286 قمری در همین شهر دار فانی را وداع گفت. طبق وصیت وی پیکرش را پس از تشییعی باشکوه در خمین و اراک، به کربلا انتقال دادند و در جوار بارگاه امام حسین(ع) دفن کردند.
فرزند سید احمد به نام سید مصطفی در اول طلوع آفتاب روز پنج‌شنبه 29 رجب سال 1278 هجری قمری در خمین دیده به جهان گشود. سید مصطفی بعد از تشکیل خانواده به اصفهان رهسپار شد و در آنجا به فراگیری معقول و منقول مبادرت ورزید. وی پس از اینکه عازم نجف اشرف شد، در آنجا تحصیلات خود را ادامه داد؛ سید مصطفی در حوالی روستای حسن‌آباد به ضرب گلوله به شهادت رسید.

معرف‌ترین فرزند سیدمصطفی، رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران امام خمینی است که نه‌ تنها با استبداد و استکبار به ستیز برخاست بلکه در جان اسلام تحول عمده‌ای به وجود آورد.

بنا بر دو نقل‌ قولی که در مورد امامزاده مدفون در باغمزار کاشمر بیان خواهیم کرد، امامزاده مدفون در باغمزار سید حمزة بن موسی بن جعفر(ع) است، در نتیجه امام خمینی(ره) فرزند ایشان است. ولی بنا بر قول سوم اگر امامزاده مدفون در کاشمر سیدحمزة بن حمزة بن موسی بن جعفر(ع) باشد، امامزاده مدفون در کاشمر عموی امام خمینی(ره) است.

محل تدفین
هر چند نقل‌قول‌های متعددی مبنی بر دفن ایشان در اماکن دیگری وجود دارد و حتی مقابر و آرامگاه‌هایی هم با همین نام در سیرجان، قم، شیراز، مدینه منوره و چهار فرسنگی کربلای معلا وجود دارد اما برخی از مورخان قبر کاشمر را واقعی‌تر می‌دانند، چنان‌که در کتب عالم آرای عباسی آمده‌ است: «به اتفاق جمهور عالمان انساب، از اولاد نامدار حضرت موسی کاظم، امامزاده عالی مقام ابوالقاسم حمزه به قول اصح، در سوفید ترشیز کاشمر مدفون و مرقد شریفش، مطاف مردم آن ولایت است بنا به سه نقل قول تاریخی که سومین آن از باقی قوی‌تر است قبری که در ترشیز کاشمر هست متعلق به حمزه بن حمزه بن موسی بن جعفر(ع) است».

بنابراین نقل قول برخی مورخین نوشته‌اند حمزه بن حمزه بن موسی بن جعفر(ع) در لشکر سیداحمد شاه‌چراغ بوده و با سه هزار نفر از خط بغداد به ایران آمده است، سید امین در اعیان الشیعه جلد یک صفحه 386 نیز از برخی مآخذ چنین روایت می‌کند: «هنگامی‌ که مأمون امام رضا(ع) را به شهادت رساند، احمد بن موسی(ع) که در بغداد بود از این واقعه بسیار اندوهگین شد و از بغداد به‌ قصد خونخواهی امام رضا(ع) خارج شد، درحالی‌که سه هزار از فرزندان و خویشاوندان ائمه طاهرین(ع) به همراه وی قصد جنگ با مأمون را داشتند، چون به قم رسیدند حاکم قم با آن‌ها جنگید و در نتیجه گروهی از یارانش به شهادت رسیدند. سپس به طرف ری آمد؛ حاکم ری نیز با او جنگید و گروه دیگری از یارانش به شهادت رسیدند آن‌ها به‌ ناچار گریختند تا اینکه به یکی از نواحی خراسان به نام اسفراین رسیدند و در سرزمین خشک و شوره‌زاری میان دو کوه فرود آمدند، سپس مأمون به آن‌ها حمله کرد و جنگ شدیدی میانشان در گرفت و احمد بن موسی(ع) با یارانش به شهادت رسیدند و همان‌جا دفن شدند.

از جمله کسانی که در این راه به شهادت رسیدند برادران حمزه است برخی از مورخین می‌نویسند که سید ابراهیم اصغر(ع) سید مرتضی و سید حمزه بن حمزه (ع) که در لشکر سید احمد(ع) بودند به طرف ترشیز فرار کردند و در آنجا مدفونند».

محمد جواد افتخاری