چاپ کتب شریفه؛ سه دهه بدون نظارت/ الزام صدور مجوز وزارت ارشاد
گروه ادب: سرپرست معاونت نظارت بر چاپ و نشر قرآن سازمان دارالقرآن الکریم، روند بررسی صحت کتابت آیات قرآن در کتب شریفه «مفاتیح‌الجنان»، «صحیفه سجادیه» و «نهج‌البلاغه» را تشریح و اظهار کرد: از این پس برای چاپ این کتب باید از سوی وزارت ارشاد مجوز صادر شود.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، چندی پیش خبری مبنی بر تصحیح اغلاط موجود در کتب «مفاتیح‌الجنان»، «صحیفه سجادیه» و «نهج‌البلاغه» منتشر شد. برای اطلاع از ابعاد این اقدام به سراغ احمد زرنگار، سرپرست معاونت نظارت بر چاپ و نشر قرآن رفته و با وی به گفت‌وگو نشستیم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید؛
ـ لطفاً درباره تصحیح اغلاط موجود در آیات به کار رفته در «مفاتیح‌الجنان» و مفاهیم قرآنی به کار رفته در «صحیفه سجادیه» و «نهج‌البلاغه» توضیح دهید که تصحیح این کتب توسط سازمان داالقرآن چطور انجام شد؟
اخیراً مشاهده کردیم که در این کتب شریف اغلاطی وجود دارد؛ از این رو براساس وظیفه‌ای که در بررسی صحت کتابت آیات قرآن کریم برعهده سازمان دارالقرآن است، برای اولین بار به بررسی صحت آیات قرآنی به کار رفته در متن مفاتیح‌الجنان و مفاهیم آنها در صحیفه سجادیه و نهج‌البلاغه را آغاز کردیم. در این باره غلط خاصی در کتاب «نهج‌البلاغه» وجود نداشت، اما در «مفاتیح‌الجنان» 12 غلط از مجموع 823 آیه قرآنی موجود در آن استخراج کردیم. البته نسخه تصحیح شده مربوط به انتشارات آئین دانش در قم است که به خط هادی اشرفی‌تبریزی و ترجمه مرحوم الهی‌قمشه‌ای در سال 93 منتشر شده.
ـ انتخاب نسخه مفاتیح به خط اشرفی تبریزی دلیل خاصی داشت؟
با توجه به اینکه این نسخه توسط هادی اشرفی‌تبریزی کتابت شده و این خطاط، قرآن را نیز کتابت می‌کند، از این رو این خط اعتبار بیشتری نسبت به خطوط دیگر داشت؛ البته خط‌های کامپیوتری نیز باید بررسی شوند که به نظر می‌رسد اوضاع آنها بسیار بد است، چرا که اغلاط تایپی هم دارند.(به ویژه در خود ادعیه)
ـ به 823 آیه قرآن در مفاتیح‌الجنان اشاره کردید. آیا این تعداد آیه در همه نسخه‌ها یکسان است؟
بله، با بررسی این کتاب شریف می‌توان گفت که 823 آیه قرآن در آن وجود دارد، اما اغلاطش متفاوت است و در این نسخه 12 غلط وجود داشت که به ناشران اعلام می‌شود تا آن را اصلاح کنند. به عنوان مثال آیه 10 سوره معارج در صفحه 413 واژه «یَسئَلُ»، «یُسئَلُ» شده و یا در سوره مبارکه توبه، آیه 25 صفحه 470 این نسخه، کلمه «فَلَم»، «فَلَن» شده است و یا در سوره فرقان، آیه 58 صفحه 812 کلمه «خبیراً»، «خبیراً بصیراً» شده و یک کلمه اضافه شده است.
با توجه به اینکه این کتاب همواره در کنار قرآن است و مردم آن را می‌خوانند، ناخوشایند است که دارای اغلاط باشد.
ـ آیا اشکالات موجود در این کتب شریفه فقط به آیات موجود در آنها مربوط است؟
خیر، بیشتر نسخه‌های مفاتیح این اشکالات را دارد و این بخشی از اغلاط موجود در آیات به کار رفته در آن است و اگر ادعیه موجود در آن بررسی شود، این اغلاط افزایش می‌یابد؛ هر چند برخی از ناشران با سلیقه خود این اغلاط را اصلاح می‌کنند، اما این کار یکپارچه نیست و در فاز بعدی، ادعیه نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد.
در این صورت یکی از نسخه‌هایی را که دارای اغلاط کمتری است گرفته و آن را تصحیح می‌کنیم و سپس فایل آن را در اختیار ناشران قرار می‌دهیم؛ چرا که اگر قرار باشد همه کتاب‌های مفاتیح‌الجنان در سازمان دارالقرآن تصحیح شوند، کار مشکلی خواهد بود.
ـ جمع‌آوری نسخه‌های مفاتیح‌الجنان برای تصحیح و بررسی آنها از چه زمانی آغاز شده است؟
جمع‌آوری نسخه‌های کتب شریفه مانند مفاتیح‌الجنان از دو هفته گذشته آغاز شده و در حال بررسی است؛ البته اطلاع دقیقی هم در دست نیست که ناشران چه نسخه‌هایی را چاپ می‌کنند. برخی از همین نسخه‌ها چاپ می‌کنند و برخی خودجوش اصلاحاتی در آنها انجام می‌دهند؛ از این رو در رابطه با این کتب، پراکندگی بسیاری وجود دارد و با وجود اینکه در رابطه با قرآن به قطعیت می‌توان گفت غلطی وجود ندارد، اما درباره این کتاب‌ها نمی‌توان چنین ادعایی داشت.
ـ با وجود این اغلاط، اقدام خاصی برای ممانعت از چاپ این کتب اعمال می‌شود؟
در حال حاضر از سوی وزارت ارشاد کسی حق چاپ مفاتیح‌الجنان، نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه را ندارد، مگر اینکه از وزارت ارشاد با سازمان مربوطه نامه‌نگاری شده و به آن اجازه داده شود؛ به همین دلیل باید از این پس مانند چاپ قرآن، اجازه وزارت ارشاد یا سازمان دارالقرآن الکریم برای چاپ سه کتب شریفه وجود داشته باشد.
ـ یعنی در گذشته این کتب بدون مجوز چاپ می‌شد؟
در گذشته بدون دریافت مجوز چاپ می‌شد و اکنون حدود دو سال است که آغاز شده و جدی‌تر می‌شود. به این معنی که هر کسی بخواهد کتابی چاپ کند، باید مجوز اولیه را از ارشاد بگیرد؛ از این رو ارشاد به ناشر اعلام می‌کند که باید به سازمان دارالقرآن مراجعه کند تا از صحت کتاب مورد نظرش اطمینان حاصل کند، سپس اجازه چاپ بگیرد. به همین دلیل از این پس مانند قرآن در صفحه انتهایی این کتب شریفه نیز مجوز چاپ و نشر منتشر می‌شود.
ـ آیا با وجود این اغلاط، سازمان دارالقرآن تاکنون اطلاعی از آنها نداشت؟
نه، کسی نمی‌دانست این اغلاط وجود دارد و سازمان دارالقرآن هم اطلاع دقیقی از آنها نداشت و بعداً متوجه شد.
ـ چرا این اغلاط به وجود آمده است؟
مانند قرآن در این کتاب هم اغلاطی به وجود می‌آید که برخی از آنها ناشی از خطای سهوی خطاط بوده و برخی از اشکالات نیز در زمان چاپ به وجود می‌آید. از سوی دیگر با توجه به اینکه این کتاب‌ها مورد نظارت هم قرار نمی‌گرفتند، این اتفاق می‌افتد.
ـ ناشران چه واکنشی نسبت به این اقدام داشتند؟
بیشتر آنها راضی بودند و فکر نمی‌کردند که این اغلاط در مفاتیح‌الجنان وجود داشته باشد و از این موضوع تعجب می‌کردند.
ـ تصحیح «مفاتیح‌الجنان» هم مانند قرآن زمان زیادی را نیاز دارد؟
در حال حاضر تصحیح قرآن‌ها حدود 20 روز طول می‌کشد؛ چرا که حداقل دو نفر آن را تصحیح می‌کنند، اما مفاتیح‌الجنان یک سوم این زمان را نیاز دارد. البته در رابطه با ادعیه نیاز به تصحیح نیست، بلکه فایل اصلاح شده آنها در اختیار ناشران قرار داده می‌شود. به عنوان مثال خط استاد عبادی که به تازگی آماده شده و آن را به صورت رایگان در اختیار ناشران قرار می‌دهیم از این جمله است.
اگر غلطی در این کتاب‌ها چه در قرآن و چه در مفاتیح‌الجنان و یا سایر کتب شریفه چاپ شود و مخاطب آن را به غلط بخواند، هم ناشر، هم سازمان دارالقرآن و هم وزارت ارشاد مسئول است؛ از این رو وظیفه داریم آنها را تصحیح کنیم.
ـ آیا نظارت بر ترجمه کتب شریفه‌ای مانند مفاتیح‌الجنان مانند ترجمه قرآن برعهده وزارت ارشاد است؟
بله، نظارت بر ترجمه این کتب مانند قرآن، در حال حاضر برعهده معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد است.
ـ در تصحیح صحیفه سجادیه چه نتیجه‌ای حاصل شد؟
در صحیفه سجادیه نیز که تعجب بسیاری را برانگیخت، از 62 آیه موجود در این صحیفه 4 فراز دارای اشکال بود. البته نسخه‌ای که بررسی شد به خط هادی اشرفی‌تبریزی، ترجمه انصاریان از انتشارات آئین دانش در قم بوده که سال 94 به چاپ رسیده. انتخاب این نسخه نیز کاملاً اتفاقی بوده است.
ـ برخی از اشکالات آن را بیان می‌کنید؟
به عنوان مثال دعای اول فراز 13 و دعای 31 فراز 15 دارای غلط بود.
ـ در نهج‌البلاغه هم اشکالاتی وجود داشت؟
در رابطه با نهج‌البلاغه، نسخه انتشارات فقیه با ترجمه فیض‌الاسلام که به خط طاهر خوشنویس در سال 1379 منتشر شده مورد تصحیح قرار گرفت که بدون اشکال بود. در این نسخه همه آیات درست بودند و در حال حاضر نسخه‌های دیگر بررسی می‌شوند. هر چند در بررسی خطبه‌ها حتماً با اشکالاتی مواجه خواهیم بود که باید اصلاح شوند.
ـ در صحبت‌های خود به بررسی ادعیه اشاره کردید. چرا ادعیه همزمان با آیات بررسی نشدند؟
با توجه به اینکه هر کسی به ادعیه تسلط ندارد، از این رو باید فردی مسلط در این حوزه آنها را تصحیح کند؛ البته این کار را به راحتی می‌توان از روی نسخه‌های درست انجام داد که ان‌شاءالله به زودی فایل آن را آماده خواهیم کرد.
ـ آیا ممکن است در فضای مجازی نیز همین اغلاط وجود داشته باشد؟
در حال حاضر فضای مجازی نیز باید مورد بررسی قرار گیرد و راهکار رفع اشکالات احتمالی در آن نیز بررسی شود تا آیات به غلط تایپ نشوند؛ چرا که قرآن رسم و ضبط(اعراب) خاصی دارد و باید براساس آن عمل شود. چه رسم‌المصحف و چه رسم قیاسی و قرار است در همین رابطه نشستی با مرکز رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی داشته باشیم.
