ریشه کم‌توجهی دانشجویان به فعالیت‌های قرآنی دانشگاه‌ها

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، با نزدیک شدن به برگزاری مرحله کشوری جشنواره قرآن و عترت در بسیاری از دستگا‌ه‌های دانشگاهی و نیز نزدیک شدن به دوره جدید جشنواره ملی قرآن و عترت دانشجویان، خبرگزاری ایکنا براساس رسالت خود، ضمن پیگیری وضعیت قرآنی دانشگاه‌ها، سلسله گفت‌وگوهایی را با فعالان قرآنی دانشگاهی در مورد اثرات جشنواره‌های قرآنی دانشگاهی و نیز مطالبات قرآنی دانشجویان انجام داده است.
در ادامه این گفت‌وگوها که تا پیش از این منتشر شده است، به سراغ عبدالحمید طالب‌تاش، عضو هیات علمی و معاون پژوهشكده قرآن و عترت دانشگاه آزاد اسلامی رفته‌ایم، وی تا پیش از این، سال‌ها و از نزدیک در جریان فعالیت‌های قرآنی دانشگاه‌ها و از جمله دانشگاه آزاد بوده است. وی با اینکه ریشه و بن مایه دانشجویان را مذهبی و قرآن دوست می‌داند، اما از مشارکت اندک آنها در عرصه فعالیت‌های قرآنی دانشگاه‌ها گلایه‌مند است و البته علت‌های این عدم حضور را نیز تشریح کرده است که متن کامل مصاحبه ایکنا با این استاد دانشگاه در ادامه آمده است.
ارزیابی شما از وضعیت فعلی فعالیت‌های قرآنی در دانشگاه‌ها به چه صورت است؟
هم اکنون در دانشگاه‌ها فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی خوب و قابل قبولی برگزار می‌شود. مسابقات قرآن در سطح قرائت و حفظ قرآن و احیاناً همراه با مفاهیم قرآن به شکل قابل قبولی در دانشگاه‌ها برگزار می‌شود. مسابقاتی که همه دانشگاه‌ها به صورت سالانه برگزار می‌کنند و برگزیدگان آن‌ها به جشنواره ملّی قرآن راه می‌یابند اثرات خوبی در فرایند قرآنی کردن فضای دانشگاه‌ها داشته است.
با توجه به اینکه اغلب دستگاه‌های دانشگاهی دارای ساختار قرآنی در تشکیلات خود هستند، آیا این ساختارها توانسته است کمکی به توسعه فرهنگ قرآنی در دانشگاه‌ها داشته باشد؟
مستحضرید که دانشگاه‌ها از یک ساختار قرآنی واحدی برخوردار نیستند. سال‌ها پیش یعنی از حدود سال 1371 دانشگاه آزاد اسلامی کانون‌های قرآن و عترت را با همّت چهار نفر از بزرگان عرصه قرآن، فرهنگ و مدیریت راه‌اندازی کرد و در ساختار هر واحد دانشگاهی دو مسئول کانون قرآن و عترت که یکی به عنوان مسئول کانون بانوان و دیگری به عنوان مسئول کانون آقایان بود، پیش بینی شد و کارهای خوبی هم شروع کردند.  
به نظر می‌آید که آن بزرگان به دلیل تخصّص و تعهد و اخلاصی که داشتند ساختار خوبی پیش‌بینی کرده بودند که اگر دانشگاه‌های دیگر هم به همان صورت دنبال می‌کردند می‌توانست تأثیر به سزایی در توسعه فرهنگ قرآنی در دانشگاه‌ها داشته باشد؛ لکن دانشگاه‌های دیگر از این الگوی خوب استفاده نکردند و هر دانشگاهی برای خود یک ساختار به خصوصی در نظر گرفت. البته این را هم اضافه کنم که در ادامه کار، در خود دانشگاه آزاد اسلامی هم ضعف‌هایی وجود داشته است.
تلاشی برای هم راستا کردن این ساختارها صورت گرفته است یا خیر؟
شورای هماهنگی فعالیت‌های قرآنی مراکز آموزش عالی که در نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری شکل گرفته، در جهت همسان‌سازی این ساختار تلاش‌هایی کرد لکن، تاکنون دانشگاه‌ها به ساختار واحدی دست نیافته‌اند. به هر حال هر دانشگاهی یک ساختار قرآنی ایجاد کرده است که متناسب با وضعیت آن ساختار، فعالیت‌هایی صورت می‌گیرد. شاید دلیل این که به ساختار واحدی نرسیده‌ایم هم این باشد که هر دانشگاهی شرایط خاص خودش را دارد. اما به نظرم می‌آید که دلیلش چیز دیگری است.
این دلایل را می‌توانید بیان کنید؟
دو مسأله در سطح فعالیت‌های قرآنی دانشگاه‌ها خیلی تأثیرگذار بوده است. دغدغه‌های واقعی و نه زبانی مسئولان و مدیران دانشگاه‌ها به علاوه توانمندی‌ها و دل نگرانی‌های متصدّیان امر قرآنی در دانشگاه‌های مختلف متفاوت است. این دو امر سبب شده که فعالیت‌های قرآنی در دانشگاه‌ها با ساختارهای مختلف شکل بگیرد و سطح این فعالیت‌ها در دانشگاه‌ها با یکدیگر مغایرت داشته باشد.
بنابر این در پاسخ به این سؤال شما باید بگویم که سطح این فعالیت‌ها در دانشگاه‌ها یکسان نیست. در برخی جاها فعالیت‌های قابل قبول و خوبی انجام می‌گیرد و در برخی دانشگاه‌ها این فعالیت‌ها ضعیف است.
در این زمینه مصادیقی نیز وجود دارد که بتوان از آنها نام برد؟
اگر بخواهم به صورت مصداقی مثال بزنم احساس می‌کنم فعالیت‌های قرآنی بسیج دانشجویی فعالیت‌های خوب و قابل قبولی بوده است.
مهم‌ترین فعالیت فعلی دانشگاه‌ها برگزاری جشنواره قرآن و عترت است، تأثیر این جشنواره را در توسعه فرهنگ قرآنی در دانشگاه‌ها به چه میزان ارزیابی می‌کنید؟ یا اینکه این تأثیرات بیشتر در چه زمینه‌ای خود را نشان داده است؟
همان گونه که گفتم این جشنواره در جهت فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی گام‌های خوبی برداشته است. توجه به امر مفاهیم قرآنی در کنار قرائت و حفظ قرآن در رشته‌های مختلف سبب شده که دانشجویان علاوه بر روخوانی به مسأله معارف قرآنی هم توجه داشته باشند.
موضوع دیگر این است که این جشنواره چند درصد از مخاطبان خود که دانشجویان هستند، جذب کرده است؟
شاید در حدود 15 درصد، البته در اینجا نکته مهمی وجود دارد که ما متولیان امر قرآنی باید به آن توجه کنیم و آن این که در بهترین شرایط، در حدود 15 درصد از دانشجویان ما در این جشنواره‌ها شرکت می‌کنند.
البته معنای این سخن آن است که اولاً 85 درصد از دانشجویان وارد متن این فضا نمی‌شوند. ثانیاً همین 15 درصد هم در حدود نیمی از آنها چندان بهره علمی و معنوی قابل توجهی از این مسابقات نصیبشان نمی‌شود. بنابر این تأثیر این جشنواره‌ها در همان سطح شرکت کنندگان تأثیر مناسبی است لکن همگانی و فراگیر نیست.
ارزیابی شما از میزان گرایش دانشجویان به فعالیت‌های قرآنی در دانشگاه‌ها به چه صورت است؟ با وجود اینکه اکثر دانشجویان دارای بن مایه‌های مذهبی هستند، چرا گرایش آنها به فعالیت‌ها و برنامه‌های قرآنی در دانشگاه اندک است؟
حقیقت این است که گرایش‌های ذاتی و بالقوّه وجود دارد و تقریباً همه دانشجویان به فعالیت‌های قرآنی و مشارکت در این فعالیت‌ها علاقه‌مند هستند و قلباً دوست دارند که سهمی در این گونه فعالیت‌ها داشته باشند. امّا چند مسأله باعث شده که این فعالیت‌ها فراگیر نشود و همه دانشجویان مشارکت نداشته باشند.
اگر اشکالی نداشته باشد، دوست داریم این مسائل را برای مخاطبان نیز بازگو کنید؟
یکی از این علل دغدغه‌های روزمره و فکری مردم و از جمله دانشجویان است. بسیاری از دانشجویان مثل اکثریت مردم جامعه، خیلی احساس نیاز به خوانش قرآن نمی‌کنند. البته این عدم احساس نیاز بخاطر عدم شناخت آنها از متن و محتوای قرآن است. هر چند همه دانشجویان به طور کلی به اثرگذاری قرآن بر شخصیت انسان اذعان دارند و می‌دانند که قرآن تحول آفرین شخصیت انسان است، لکن به صورت مشخص و عینی چنین احساسی درباره اثر بخشی خوانش قرآن در آنها وجود ندارد.
تا دلایل بعدی را نگفته‌اید، علت اینکه این احساس شکل نگرفته است، چه چیزی می‌تواند باشد؟
من معتقدم منشأ این مسأله به فضای حاکم بر برخی خانواده‌ها و ضعف مدارس ابتدایی در آموزش قرآن بر می‌گردد.
ادامه مسائل را می گفتید؟
مسأله دیگر جاذبه نداشتن برنامه‌های قرآنی در دانشگاه و گاهی هم جاذبه نداشتن شخصیت متولّیان امر قرآن یا جاذبه نداشتن فضای اختصاص داده شده به امر قرآن در دانشگاه است. سومین مسأله نیز عدم اطلاع‌رسانی درست از فعالیت‌های قرآنی در دانشگاه است. من گاهی وارد دانشگاه که می‌شوم از برخی دانشجویان سؤال‌هایی می‌کنم که وقتی با جواب‌های آنها مواجه می‌شوم متوجه می‌شوم که از محل کانون‌های قرآن و عترت یا از امر برگزاری جشنواره‌های قرآنی در دانشگاه بی‌خبرند. شاید یکی از دلایل هم مسأله رسمی کردن فعالیت‌های قرآنی در دانشگاه‌ها باشد. ما در گسترش این فعالیت‌ها از ظرفیت دانشجویی غافل هستیم. به نظر می‌آید اگر این کار به خود دانشجویان واگذار می‌شد خیلی بهتر کار می‌کردند.
مثلاً وقتی شما وارد کانون قرآن و عترت دانشگاه می‌شوید نباید مثل اتاق آموزش با میز اداری مواجه شوید بلکه باید با میز کار هنری دانشجویان مواجه شوید که در اطراف آن جمع شده و مفاهیم قرآنی را با هنر تلفیق کرده و در حال برنامه‌ریزی برای گسترش آن هستند. همین طور می‌بایست از ظرفیت اعضای هیأت علمی هم استفاده کنیم. به هر حال دلایل زیادی وجود دارد که سبب شده هنوز به نقطه مطلوب نرسیده باشیم هر چند فعالیت‌های خوب و ارزشمندی صورت گرفته است.
اهتمام مسئولان دستگاه‌های دانشگاهی برای محوریت دادن به قرآن در فعالیت‌ها چگونه است؟ به نظر شما این اهتمام از سوی مسئولان دیده می شود؟
حقیقت این است که مسئولان دستگاه‌ها مثل همه مردم کشور مسلمان بوده و علاقه‌مند هستند که فعالیت‌های قرآنی در دانشگاه‌ها انجام شود و این علاقه خود را هم در جلسات مکرّر بیان می‌کنند؛ اما در اینجا چند مسأله وجود دارد.
باز هم مسأله؟
بله؛ یکی این که مسئولان دانشگاه‌ها در جلسات رسمی و غیر رسمی و حتّی در جلسات اختصاص بودجه و امکانات بر اساس احساسات ارزشمند و علاقه‌های قلبی شان حرف‌هایی می‌زنند که نشان از اهتمام آنها برای ارتقای فعالیت‌های قرآنی دارد و بعضاً دستورهایی هم صادر می‌کنند؛ لکن گاهی این دستورها در پیچ و خم‌های اداری گیر می‌کند و به انجام نمی‌رسد.
مسأله دیگر این است که مسؤولان دانشگاه‌ها یک علاقه قلبی دارند و یک امکانات بودجه‌ای و منبعی. گاهی علاقه قلبی شان آنها را به سمت محور قرار دادن فعالیت‌های قرآنی می‌کشاند اما منابع مالی و فیزیکی، آنها را در تنگنای محدودیت‌ها قرار می‌دهد و روشن است که نتیجه این تعارض چه خواهد شد.
مسأله دیگر ضعیف بودن فعالیت‌های قرآنی است. گاهی یک مسئول علاقه‌مند است که برای فعالیت‌های قرآنی هزینه کند، لکن می‌بیند که یا به دلیل ضعف مسئولان امر و یا به دلیل ضعف برنامه‌ها این هزینه‌ها هدر می‌رود و تأثیر چندانی ندارد. طبیعی است در اختصاص‌های بعدی دست به عصا اقدام می‌کنند.
در عین حال گاهی هم می‌شود که مسئول دانشگاهی با وجود علاقه قلبی، دغدغه ذهنی قابل قبولی برای اهتمام به فعالیت‌های قرآنی در دانشگاه‌ها ندارد.
گاهی هم برنامه‌های ما برای محور قرار دادن قرآن در فعالیت‌های دانشگاهی مبهم است. مثلاً همین سؤال شما واقعاً معنایش چیست؟ معنای این که در فعالیت‌های دانشگاهی قرآن را محور قرار دهیم چیست؟ آیا این مسأله برای همه ما معنادار شده است؟ آیا مدیران ما توجیه علمی شده‌اند؟ من فکر نمی‌کنم برداشت واحدی در میان مدیران ما از این عبارت وجود داشته باشد. در نتیجه روشن است که شما نمی‌توانید به این سطح از رویکرد دانشگاه‌ها به قرآن برسید که بگویید قرآن محور برنامه‌ها قرار گرفته است.
به بحث در مورد ساختارهای قرآنی دانشگاه‌ها و افرادی که مسئولیت آن را دارند برگردیم، آیا مسئولان ساختارهای قرآنی دانشگاه‌ها قرآنی هستند و داشتن تخصص قرآنی این مدیران توسعه فعالیت‌های را می‌تواند به دنبال داشته باشد؟
شاید یکی از مشکلات فعالیت‌های قرآنی در دانشگاه‌ها را همین مسأله شکل دهد و یکی از جلوه‌های مظلومیت قرآن را می‌توان در همین محور جستجو کرد که در چند مسأله قابل تفحّص است.
اولاً در ساختار بسیاری از دانشگاه‌ها مرکز فعالیت‌های قرآنی زیر مجموعه تشکیلاتی قرار دارد که مرکز قرآنی و آن تشکیلات با هم تناسب ندارند.
ثانیاً در برخی دانشگاه‌ها متولی امر قرآن تخصص قرآنی دارد، لکن واجد توانمندی مدیریت فعالیت‌های قرآنی نیست. در حقیقت داشتن تخصص قرآنی کافی نیست بلکه علاوه بر تخصص قرآنی، توانمندی مدیریت قرآنی هم شرط است.
ثالثاً در برخی دانشگاه‌ها شخصی که از توان مدیریتی خوبی برخوردار است را مدیر فعالیت‌های قرآنی گذاشته‌اند لکن به دلیل عدم تخصص قرآنی در مسیر درست حرکت نمی‌کند. بنابراین متولیان قرآن در دستگاه‌ها باید هر دو ویژگی را داشته باشند؛ یعنی هم متخصص امر قرآنی و هم دارای توانمندی مدیریتی باشند.
اما در برخی دانشگاه‌ها مدیران قرآنی آنها هم دارای تخصص قرآنی هستند و هم دارای توانمندی مدیریتی که این گونه دانشگاه‌ها از موفقیت بیشتری برخوردار هستند.
در دانشگاهی که شما در آن مشغول خدمت هستید، فعالیت‌های قرآنی دانشجویان به چه صورت است و چند درصد از دانشجویان در این فعالیت‌ها حضور دارند؟
من علاقه‌ای ندارم که به تعریف و تمجید بپردازم. به هر حال شما مستحضر هستید که دانشگاه آزاد اسلامی در فعالیت‌های قرآنی در میان متولیان امر قرآنی به عنوان یک دانشگاه پیشتاز در این عرصه مطرح است که البته مرهون همّت آن چهار بزرگی است که از آنها یاد کردم؛ امّا خود من به عنوان کسی که چند سالی در این امر مسئولیت داشته رضایت کامل ندارم و شاید ما می‌توانستیم در ادامه راه آن بزرگان کارهای بیشتری انجام دهیم که ندادیم.
به هر حال در این دانشگاه دو محور جداگانه برای این فعالیت‌ها باز شده است؛ یکی مسابقات سراسری قرآن و دیگری جشنواره هنر و ادبیات دینی که سبب شده گستره نسبتاً خوبی از دانشجویان مشارکت داشته باشند. ما حدّاکثر مشارکتی که توانستیم از دانشجویان و استادان در این جشنواره ها داشته باشیم عدد 300 هزار نفر بود که تقریباً 15 درصد دانشجویان و اعضای هیأت علمی را تشکیل می‌دهد. بنابر این ما باید برای آن 85 درصد دیگر هم فکر کنیم و برنامه‌ریزی نماییم. البته در این دانشگاه یک واحد درس آشنایی با قرآن کریم طراحی شده که در دو ساعت درسی تدریس می‌شود و تقریباً اکثریت قریب به اتفاق دانشجویان دانشگاه این درس را می‌گذرانند.
بنابر این درس آشنایی با قرآن، زمینه‌ای برای فراگیرسازی فعالیت‌های قرآنی در میان تمام دانشجویان است. کاش شورای عالی انقلاب فرهنگی از این تجربه 23 ساله دانشگاه آزاد اسلامی استفاده می‌کرد و با مرتفع کردن ضعف‌هایی که وجود دارد این درس را در میان دروس دانشگاهی رسمیت می‌داد.
مهم‌ترین برنامه‌ای که دستگاه شما برای توسعه فعالیت‌های قرآنی در دانشگاه انجام داده است،‌ چه برنامه‌ای بوده است؟
در ساختار جدید دانشگاه آزاد اسلامی از حدود یک سال پیش، تاکنون  فعالیت‌های قرآنی تفکیک شده است به؛ فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی و فعالیت‌های علمی و پژوهشی، به همین لحاظ اداره قرآن و عترت راه‌اندازی شد که مسابقات قرآن و جشنواره‌های قرآنی به آن اداره واگذار شده؛ پژوهشکده قرآن هم عهده‌دار فعالیت‌های علمی و پژوهش‌های قرآنی شده است. در پژوهشکده جشنواره «شیخ طبرسی» را شروع کرده‌ایم که ان شاءالله اگر به ثمر بنشیند اثرات خوبی خواهد داشت.
به عنوان آخرین سوال بفرمائید که پیش‌بینی شما از وضعیت و آینده فعالیت‌های قرآنی دانشگاهی به چه صورت است؟
یکی از مشکلات پیش روی فعالیت‌های قرآنی در کشور بحث اختصاص نیم درصد از بودجه فرهنگی به فعالیت‌های قرآنی است که تاکنون برای استفاده مطلوب از آن برنامه‌ریزی درستی صورت نگرفته است و به همین لحاظ بودجه‌های آن از همان آغاز اختصاص، تاکنون سرگردان مانده است. اما در مورد فعالیت‌های قرآنی دانشگاه‌ها باید بگویم کارهای قابل توجّه و خوبی در عرصه فعالیت‌های قرآنی صورت گرفته که قابل تقدیر است. برگزاری مسابقات قرآنی سالانه دانشگاه‌ها، جشنواره‌های هنرهای قرآنی و ادبیات قرآنی، جشنواره ملی قرآن، نمایشگاه فعالیت‌های قرآنی دانشگاه‌ها در نمایشگاه بین‌المللی قرآن، جشنواره پایان‌نامه‌های قرآنی، تعیین سرفصل‌های جدید رشته‌های علوم قرآن و فعالیت‌های قرآنی برخی نهادهای همراه مثل شورای عالی قرآن، بسیج دانشجویی و نهاد رهبری در دانشگاه‌ها از جمله این تلاش‌های ارزشمند و اثرگذاری است که فضای دانشگاه‌ها را تحت تأثیر خود قرار داده و می‌بایست از دست اندرکاران آنها تقدیر و تشکر شود.