رضا اسماعیلی عنوان کرد:
دستان خالی ادبیات درباره امام جواد(ع)/ مناسبت‌زدگی در شعرسرایی
گروه ادب: یک شاعر انقلاب با اشاره به جای خالی آثار فاخر درباره امام جواد(ع) گفت: پرداختن به سبک زندگی اهل بیت(ع) حلقه مفقوده اشعار آئینی موجود است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، سی‌ام ذی‌القعده مصادف با شهادت نهمین ستاره آسمان امامت و ولایت، حضرت امام محمدتقی، جوادالائمه(ع) است. یکی از زمینه‌های آشنایی با سیره و شخصیت ائمه اطهار(ع) آثار مکتوبی است که درباره آنها به چاپ رسیده. اگر مروری اجمالی به آثار منتشر شده پیرامون زندگی و سیره آن حضرت داشته باشیم، به آثار محدودی خواهیم رسید که در برابر وسعت ابعاد زندگی، شخصیت و سیره جوادالائمه(ع) ناچیز هستند؛ از این رو با وجود نیاز جامعه به معرفی چنین شخصیت‌هایی، آثار اندکی نوشته شده است که برای بررسی بیشتر این موضوع از جمله در حوزه شعر و داستان به سراغ رضا اسماعیلی، شاعر انقلاب رفته و موضوع را جویا شده‌ایم. در ادامه این مصاحبه را می‌خوانید.
-کتاب‌هایی که درباره امام محمدتقی(ع) نوشته شده، به ویژه حوزه شعر و داستان را چطور ارزیابی می‌کنید؟
وقتی فضای فرهنگی را در حوزه آئینی رصد می‌کنیم، می‌بینیم به برخی از بزرگان بهای بیشتری داده شده است، به عنوان مثال درباره امام رضا(ع)، امام حسین(ع) و امام زمان(عج) شعرهای بیشتری سروده شده و در رابطه با سایر ائمه(ع) آثار کمتری وجود دارد، که به نظر می‌رسد حوزه ادبیات دچار مناسبت‌زدگی شده است. از سوی دیگر برخی نهادها و سازمان‌ها اقدام به برگزاری جشنواره‌ها و همایش‌هایی درباره عاشورا، امام زمان(ع) و امام رضا(ع) می‌کنند که این موضوعات سبب ایجاد انگیزه در شاعران و نویسندگان می‌شود تا شعرهایی را بسرایند و داستان‌هایی بنویسند، اما درباره سایر ائمه(ع) این اتفاق به ندرت افتاده است.
وقتی جشنواره‌ها را در طول سال بررسی می‌کنیم همایش‌ها و برنامه‌های متعددی درباره امام حسین(ع) در طول ماه محرم برگزار می‌شود، این جشنواره‌ها علاوه بر اینکه سبب انگیزه در اهل قلم می‌شود، اما عاملی برای ایجاد رکود در حوزه‌های دیگر است؛ از این رو به نظر می‌رسد ادبیات کشورمان مناسبت‌زده شده است، یعنی سرایش شعرها در یک فرآیند طبیعی و خودجوش رخ نمی‌دهد.
ـ این مناسبت‌زدگی در شعر شاعران بزرگ ادبیات نیز وجود دارد؟
خیر، وقتی شعرهای شاعران برجسته ادبیات فارسی مانند فردوسی، حافظ و سعدی و ... را بررسی می‌کنیم نشان می‌دهد که سروده‌های آنها براساس سفارش فطری خود بوده است، یعنی به عنوان شاعر مسلمان و معتقد به باورهای دینی منتظر برگزاری همایش و جشنواره و ایجاد انگیزه نبودند و در یک فرایند طبیعی دست به تولید شعر می‌زدند، به عنوان مثال درباره حضرت حق توحیدیه‌هایی سروده‌اند که الگویی برای شاعران امروز است.
متأسفانه جامعه امروز کمی کج سلیقه و شرطی شده است، به ویژه شاعران نسل امروز که منتظر هستند چه سازمان و نهادی اعلام فراخوان می‌کند تا درباره آن موضوع شعرهایی بسرایند و کاری ندارند که این شعر مورد نیاز جامعه هست یا خیر و برای رفع نیاز جشنواره‌ها و همایش‌ها شعر می‌سرایند.
ـ این مناسبت‌زدگی چه آسیب‌هایی را در پی دارد؟
ما شاعران چرا باید به دنبال جشنواره‌ها باشیم، این زنگ خطری برای شاعران است که از استقلال ادبی و فرهنگی برخوردار نباشند و گوش به زنگ باشند تا مطابق سلیقه آن نهاد و سازمانی دست به تولید اثر بزند که من این موضوع را اهانت به شعر و شاعری می‌دانم.
شاعران باید خود را از این فضا کنار بکشند و براساس نیازهای فطری و اصیل جامعه و رسالت اجتماعی و دینی دست به تولید اثر بزنند. چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی گذشته است، اما اثر فاخر و مجموعه شعری درباره امام جواد(ع) نداریم تا آن را برای جامعه امروز عرضه کنیم. از این رو شاعران باید اولویت‌ها را رصد کنند و برای رسیدن به آن تلاش کنند.
ـ شعرهای آئینی سروده شده چه اندازه پاسخگوی نیاز مداحان و مخاطبان است؟
شاعران و نویسندگان به عنوان انسان‌های فرهیخته به جای اینکه در حوزه ادبیات آئینی، شعرهای مورد نیاز مداحان اهل بیت(ع) را تهیه کنند و مداحان به شاعران مراجعه کنند و از دیوان شعر آنها شعرهایی را انتخاب برگزینند، براساس خواست و سلیقه مداح شعر می‌گویند و ذوق و ذائقه ادبی خود را تنزل می‌دهند؛ در حالی که شاعر باید جلودار و پرچمدار باشد. در تاریخ هزار و 200 ساله ادبیات فارسی وقتی به سعدی و فردوسی و ... افتخار می‌کنیم، به این دلیل است که آنها در جامعه خود پیشتاز بوده و جریان‌ساز و تحول‌آفرین بوده‌اند، اما شاعران امروز مرجعیت ادبی خود را از دست داده‌اند و جایگاه و پایگاه ادبی گذشته را ندارند؛ چرا که به دنبال کسب فضائل اخلاقی، مطالعه و تحقیق نیستند، البته این مطالعه و پژوهش باید در حد نیاز آنها باشد.
البته این مسائل به دلیل ایجاد مشغله‌های فراوان شاعران است که خود را درگیر برخی مسائل کرده‌اند و بسیاری از آنها دائم در حال سفر به دنبال جشنواره‌ها هستند و باید شعرهای جشنواره‌ای بسرایند و به نظر می‌رسد خلوت ادبی ندارند. یادم هست در دیداری که چند سال پیش شاعران انقلاب با رهبری داشتند، مقام معظم رهبری فرمودند؛ یکی از نیازهای شاعر خلوت شاعرانه است. از این رو اگر شاعر خلوت شاعرانه و سیر و سلوک درونی نداشته باشد، نمی‌تواند محتوایی به جامعه عرضه کند که کاربردی برای آنها داشته باشد.
ـ تا چه میزان به کرامات امام جواد(ع) در آثار ادبی پرداخته شده است؟
با توجه به اینکه شاعران درگذشته حکیم هم بوده‌اند، به سیره عملی ائمه(ع) توجه داشتند، امروز با وجود اینکه شاعران نسل امروز در حوزه ساختار و فرم شاعری پیشرفت کرده‌اند و از نظر ساختار، شعرهایی منسجم و مستحکم با زبان استوار و فاخر می‌سرایند، اما در حوزه مضمون و محتوا عقب هستیم و این امر سبب شده شعرهای آئینی امروز در منزل صورت سیر کنند، یعنی اغلب آنها در بعد مدح و منقبت و مرثیه است و شاعران در شعرهای خود عنصر عاطفه را به خدمت گرفته‌اند و عنصر اندیشه در آنها کمرنگ بوده و در حاشیه قرار گرفته است.
پرداختن به سبک زندگی اهل بیت(ع) حلقه مفقوده این اشعار است و کمتر شعری وجود دارد که درباره زندگی، سیره و جنبه معرفتی زندگی امام جواد(ع) باشد، از جمله به دیدگاه‌های آن حضرت در رابطه با مسائل گوناگون پرداخته نشده است. هر چند مدح و منقبت‌ها هم در جای خود دارای ارزش است.
نسل امروز نمی‌تواند امام جواد(ع) را در حوزه‌های گوناگون بشناسد. آنچه در حوزه ادبیات موجود است، انتقال‌دهنده ابعاد گوناگون شخصیتی و زندگی آن حضرت نیست و این ضعف شعر آئینی را نشان می‌دهد. البته این موضوع به این دلیل است که نگاه شاعران کاربردی است و مدح و منقبت را برای جلسات ولادت آن حضرت و مرثیه‌ها را برای جلسات مرثیه‌خوانی می‌گویند و تصورشان بر این است که اگر به موضوعات دیگری درباره ائمه(ع) بپردازند استقبالی نخواهد شد و انتظار دارند شعرشان مصرف اجتماعی داشته باشد.
ـ شعرهای آئینی که درباره ائمه(ع) سروده می‌شود باید دارای چه مشخصه‌هایی باشد؟
اگر شاعری هوشمند باشیم، باید شعری بگوییم که به سیره عملی ائمه(ع) پرداخته و معارف قرآنی و اسلامی در آن بیان شود تا مخاطبان یک شناخت کامل نسبت به سیره عملی آن حضرت پیدا کنند و به نکاتی دست یابند که آن را در جای دیگری نشنیده‌اند؛ از این رو آثار شاعران و نویسندگان نیاز به تجدیدنظر، بازشناسی و بازخوانی دارد تا به آنها یادآوری شود که چه نکاتی مغفول مانده است.
سمیه قربانی
