به مناسبت سالروز تأسیس کانون مساجد؛
گلدسته نمادی از وحدت در مساجد است
گروه فرهنگی: یک پژوهشگر با اشاره به اینکه در بحث حکمت هنر و معماری اسلامی، گنبد را به خاطر گرد بودنش آسمان در نظر گرفته‌اند، افزود: خود بنای مکعبی زیر گنبد که به آن گنبدخانه می‌گویند، نمادی از زمین است و گلدسته به خاطر شکل استوانه‌ای که شبیه عدد یک و رو به آسمان است، نمادی از وحدت به حساب می‌آید.
مهدی صحراگرد، نویسنده و پژوهشگر در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، از خراسان رضوی با بیان اینکه خیلی از عناصری که در طی تاریخ به وجود آمده‌اند، عموما بر مبنای یک نیاز کاملا کاربردی بوده و بعدها برای آن‌ها فسلفه و حکمت به وجود آمده است، تصریح کرد: گنبد عنصری است که قبل از اسلام هم در معماری ایران وجود داشته است.
وی ادامه داد: در دوره اسلامی وقتی که قصد گفتن اذان را داشتند تا به همه اطلاع بدهند که وقت نماز است در یک محل که بالاتر از سطح خانه‌های دیگر بود این کار را انجام می‌دادند که به آن محل گنبد می‌گفتند.
گلدسته نمادی از وحدت در مساجد
صحراگرد در ادامه اظهاراتش افزود: در بحث حکمت هنر و معماری اسلامی، گنبد را به خاطر گرد بودنش آسمان در نظر گرفته‌اند و خود بنای مکعبی زیر گنبد که به آن گنبدخانه می‌گویند، نمادی از زمین است و گلدسته به خاطر شکل استوانه‌ای که شبیه عدد یک و رو به آسمان است، نمادی از وحدت به حساب می‌آید.
این پژوهشگر با بیان اینکه در بحث استفاده از رنگ‌ها، استفاده بر مبنای نیاز بصری و استفاده نمادین از رنگ‌ها را داریم، عنوان کرد: بحث نیاز بصری در طی تاریخ معماری اسلامی برجسته و مهم‌تر بوده است. مثلا ما در مساجدی که در مناطق کویری و جاهایی که رنگ‌های گرم بیشتر است معمولا از رنگ آبی فیروزه‌ای یا سبز آبی استفاده می‌کنیم که مکمل آن فضا است.
وی افزود: در قرون اخیر از دوره صفوی به بعد ما در گنبدها گاهی اوقات از رنگ طلایی هم استفاده کرده‌ایم که نمونه بارز آن گنبد حرم امام رضا(ع) است. رنگ طلایی در فرهنگ اسلامی نماد نور است اما در گنبد مساجد تنوع زیاد است.
صحراگرد با اشاره به اینکه بخش مرکزی مساجد که محراب در آن قرار دارد گنبدی شکل است، تصریح کرد: ما در بخش گنبدخانه نیاز داریم که یک فضای باز داشته باشیم تا جلوی محراب به خوبی دیده شود پس لازم است که نیروی سقف به یک طریقی یا به پایهها یا به دیواره‌های اطراف و یا به ستون‌هایی که در دو طرف قرار گرفته است منتقل شود به همین خاطر این نیرو به صورت یک طاق قرار می‌گیرد که وقتی این طاق به صورت گرد در بیاید گنبد می‌شود.
مساجد ایران عموما دو مناره هستند
وی با بیان اینکه مساجد ایران عموما دو مناره دارند، افزود: سیر تحول مناره در معماری اسلامی به این شکل است که قدیمی‌ترین مساجد ایران یک مناره‌ای هستند و مناره‌ها خارج از بنا ساخته شده است، از دوره سلجوقی مناره روی ایوان قرار می‌گیرد و به صورت متقارن دوتایی کار می‌شود که جنبه تقارن و زیبایی داخلی بنا دارد.
این نویسنده و پژوهشگر ادامه داد: اینکه گفته می‌شود مساجد اهل تسنن تک مناره‌ای و اهل تشیع دو مناره‌ای هستند، مسائلی است که بعدا پیش آمده در خیلی از ادوار تاریخی ما که حکومت‌ها توسط سنی مذهبان اداره می‌شد ولی مناره دوتایی در آن زمان زیاد داشتیم.
صحراگرد با بیان اینکه بعضی از بناها و مساجد ما در طول تاریخ گسترش پیدا کرده‌اند، تصریح کرد: مثل مسجد جامع اصفهان که شبستان‌ها و ایوان‌ها و.... جدید به آن اضافه شده به همین دلیل به تناسب نیاز مناره‌های جدیدی هم به آن اضافه شده است، شاید این دلیل چهار یا شش مناره‌ای بودن برخی از مساجد باشد.
محراب نشان‌دهنده قبله در مساجد است
وی تصریح کرد: محراب نشان‌دهنده جهت قبله است در ادیان دیگر هم کم و بیش داشتیم در دین یهود هم محراب را داریم و معمولا بر محور اصلی بنا استوار است.
این پژوهشگر در پایان اظهاراتش عنوان کرد: اولین مسجدی که در دوران پیامبر(ص) ساخته شده طبق آن چیزی که در منابع است یک شبستان ساده بوده که ستون‌های آن با استفاده از بدنه درخت نخل و سقف آن از شاخه و برگ درخت نخل بوده است.
وی ادامه داد: در دوره اسلامی وقتی که قصد گفتن اذان را داشتند تا به همه اطلاع بدهند که وقت نماز است در یک محل که بالاتر از سطح خانه‌های دیگر بود این کار را انجام می‌دادند که به آن محل گنبد می‌گفتند.
گلدسته نمادی از وحدت در مساجد
صحراگرد در ادامه اظهاراتش افزود: در بحث حکمت هنر و معماری اسلامی، گنبد را به خاطر گرد بودنش آسمان در نظر گرفته‌اند و خود بنای مکعبی زیر گنبد که به آن گنبدخانه می‌گویند، نمادی از زمین است و گلدسته به خاطر شکل استوانه‌ای که شبیه عدد یک و رو به آسمان است، نمادی از وحدت به حساب می‌آید.
این پژوهشگر با بیان اینکه در بحث استفاده از رنگ‌ها، استفاده بر مبنای نیاز بصری و استفاده نمادین از رنگ‌ها را داریم، عنوان کرد: بحث نیاز بصری در طی تاریخ معماری اسلامی برجسته و مهم‌تر بوده است. مثلا ما در مساجدی که در مناطق کویری و جاهایی که رنگ‌های گرم بیشتر است معمولا از رنگ آبی فیروزه‌ای یا سبز آبی استفاده می‌کنیم که مکمل آن فضا است.
وی افزود: در قرون اخیر از دوره صفوی به بعد ما در گنبدها گاهی اوقات از رنگ طلایی هم استفاده کرده‌ایم که نمونه بارز آن گنبد حرم امام رضا(ع) است. رنگ طلایی در فرهنگ اسلامی نماد نور است اما در گنبد مساجد تنوع زیاد است.
صحراگرد با اشاره به اینکه بخش مرکزی مساجد که محراب در آن قرار دارد گنبدی شکل است، تصریح کرد: ما در بخش گنبدخانه نیاز داریم که یک فضای باز داشته باشیم تا جلوی محراب به خوبی دیده شود پس لازم است که نیروی سقف به یک طریقی یا به پایهها یا به دیواره‌های اطراف و یا به ستون‌هایی که در دو طرف قرار گرفته است منتقل شود به همین خاطر این نیرو به صورت یک طاق قرار می‌گیرد که وقتی این طاق به صورت گرد در بیاید گنبد می‌شود.
مساجد ایران عموما دو مناره هستند
وی با بیان اینکه مساجد ایران عموما دو مناره دارند، افزود: سیر تحول مناره در معماری اسلامی به این شکل است که قدیمی‌ترین مساجد ایران یک مناره‌ای هستند و مناره‌ها خارج از بنا ساخته شده است، از دوره سلجوقی مناره روی ایوان قرار می‌گیرد و به صورت متقارن دوتایی کار می‌شود که جنبه تقارن و زیبایی داخلی بنا دارد.
این نویسنده و پژوهشگر ادامه داد: اینکه گفته می‌شود مساجد اهل تسنن تک مناره‌ای و اهل تشیع دو مناره‌ای هستند، مسائلی است که بعدا پیش آمده در خیلی از ادوار تاریخی ما که حکومت‌ها توسط سنی مذهبان اداره می‌شد ولی مناره دوتایی در آن زمان زیاد داشتیم.
صحراگرد با بیان اینکه بعضی از بناها و مساجد ما در طول تاریخ گسترش پیدا کرده‌اند، تصریح کرد: مثل مسجد جامع اصفهان که شبستان‌ها و ایوان‌ها و.... جدید به آن اضافه شده به همین دلیل به تناسب نیاز مناره‌های جدیدی هم به آن اضافه شده است، شاید این دلیل چهار یا شش مناره‌ای بودن برخی از مساجد باشد.
محراب نشان‌دهنده قبله در مساجد است
وی تصریح کرد: محراب نشان‌دهنده جهت قبله است در ادیان دیگر هم کم و بیش داشتیم در دین یهود هم محراب را داریم و معمولا بر محور اصلی بنا استوار است.
این پژوهشگر در پایان اظهاراتش عنوان کرد: اولین مسجدی که در دوران پیامبر(ص) ساخته شده طبق آن چیزی که در منابع است یک شبستان ساده بوده که ستون‌های آن با استفاده از بدنه درخت نخل و سقف آن از شاخه و برگ درخت نخل بوده است.
