حسن بلخاری پاسخ داد؛
چه زمانی اسلام به صورت ناقص ارائه خواهد شد
گروه معارف: حسن بلخاری با بیان اینکه مهمترین و جوهریترین آرمان بشر که در قرن 21 به شدت آن را طلب خواهد کرد، مسئله عدالت است، گفت: وقتی عدالت به عنوان یک شاخص در تمدن اسلامی مطرح می‌شود، به معنای ارکان مقوم و برپادارنده این مکتب و دین است و اگر این شاخص حذف شود، اسلام به صورت ناقص خود ارائه خواهد شد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی،دکتر حسن بلخاری، مدیر گروه مطالعات عالی هنر دانشگاه تهران، شامگاه گذشته پنجم اسفندماه در نشست تخصصی «عدالت شاخصی از ساختار تمدن اسلامی» که در سالن جلسات پژوهشکده ثامن مشهد برگزار شد، اظهار کرد: در حوزه فلسفه به ویژه یونان، جدی ترین موضوعی که مورد توجه و تاکید بسیار وسیع افلاطون و ارسطو است، مسئله عدالت است، به نوعی که بدون درک کلید واژه عدالت نمی‌توان اندیشه ارسطویی را متوجه شد، چرا که بنیاد اساسی ارسطو بر محور عدالت است.
وی گفت: نه در ادیان وحیانی و آسمانی و نه در مشارب شبه مذهبی شرق و حتی نه در حوزه مکاتب بزرگ فلسفه غرب بلکه حتی در حوزه ایدئولوژی های معاصر هم محوری ترین و جدی ترین مسئله، مسئله‌ی عدالت است.
بلخاری با بیان اینکه یکی از ایدئولوژی هایی که قرن 20 را به شدت تکان داد و در پایان این قرن نیز افول پیدا کرد، مارکسیسم بود، گفت: مارکسیسم در بیان سیر تکامل جوامع در طول تاریخ 5 مرحله را مطرح می‌کند که در مرحله اول و یا کومول اولیه تقریبا هیچ مالکیتی که نشانه‌ی سلطه شخصی بر شخص دیگر باشد وجود نداشت.
وی ادامه داد: بعد از آن ابزار تولید به وجود آمد که سبب به وجود آمدن جامعه فئودالیته، بورژوازی و سرمایه داری شد؛ سرمایه دار سبب ظهور طبقه کارگر شد و تصادم شدید آن ها سبب ظهور دوره پنجم و یا جامعه‌ی بی طبقه شد.
مدیر گروه مطالعات عالی هنر دانشگاه تهران با اشاره به اینکه جامعه بی طبقه از لحاظ فلسفی، بیان آرمان گرایی مارکسیسم در سپردن به عدالت است، تصریح کرد: تاکید بر ورود جامعه بشری و یا هرکدام از جوامع به دوره پنجم یا دوره کومون ثانویه و یا جامعه‌ی مشترک بشری دقیقا در جهت رسیدن به عدالت است.
وی عنوان کرد: حتی در مسئله لیبرالیزم که در حال حاضر مکتب رایج انسان غربی است، خارج از آثار سوء به وجود آورده و خارج از مسئله‌ی افسارگسیختگی جمع آوری ثروت، امری گوهری با عنوان رسیدن امکاناتی که هرکس به حق و حقوق حقی خود دست پیدا کند، وجود دارد و به هرحال هرچقدر عقل بشر رشد پیدا کند و بر بنیاد رشد عقل بشر، ثروت بشر نیز افزون تر شود نیاز به عدالت افزایش پیدا خواهد کرد و این یک اصل است.
بلخاری تشریح کرد: هرچه با تکامل عقلانیت بشری، عقل بشر و به سبب آن ثروت در جامعه افزایش یابد نیاز به عدالت چه از لحاظ معنوی و چه مادی، به واسطه توسعه و گسترش ثروت، افزون تر می‌شود، به همین دلیل عدالت امری درون دینی است و الزاما فقط در حوزه ادیان با آن روبرو نیستیم بلکه مسئله‌ای صددرصد بشری است که به عنوان امری مهم در محوری و آرمانی بودن در تمام جوامع بشری، تمدن‌ها و ادیان مختلف مشترک است.
این عضو هیئت علمی ادامه داد: مهمترین و جوهریترین آرمان بشر که در قرن 21 به شدت طلب خواهد کرد و در راه رسیدن به آن تلاش خواهد کرد مسئله عدالت است و این هم امری تصادفی نیست که در آخرالزمان، در ادیان و ایدئولوژی ها، آرمانی ترین چیزی که منجی در تمام ادیان ظاهر می‌شود، مسئله عدالت است.
وی افزود: به همان اندازه که آخرالزمان یک مفهوم درون دینی نیست و یک مفهوم صددرصد بشری است، آرمان ظهور منجی نیز صددرصد بشری است.
وی در ادامه به بیان معنای شاخص پرداخت و گفت: شاخص به این معناست که شما با مفهومی روبرو هستید که به عنوان یکی از ارکان مذهب و یا مکتب مورد توجه است. زمانی که از عدالت به عنوان شاخص تمدن اسلامی صحبت می‌شود به این معنا است که برای مثال اگر اسلام دارای سه و یا پنج رکن باشد قطعا یکی از ارکان عدالت است.
بلخاری با بیان اینکه عاملی که به واسطه آن یک مذهب و یا مکتب شناخته می‌شود، شناخته شدن آن مفهوم را از ارکان آن مذهب و پایه های بنیادین آن قرار می‌دهد، افزود: وقتی عدالت به عنوان یک شاخص در تمدن اسلامی مطرح می‌شود، به معنای ارکان مقوم و برپادارنده این مکتب و دین است و اگر این شاخص حذف شود اسلام در صورت ناقص خود ارائه خواهد شد؛ مانند بنایی که استوار بر 4 ستون باشد اما یکی از ستون‌های آن مفقود است، در نتیجه هرلحظه امکان ریزش آن بنا وجود خواهد داشت.
مدیر گروه مطالعات عالی هنر دانشگاه تهران گفت: مفهوم شاخص یعنی رکن بودن، در اسلام و در وجه دین هم مذهب ما شیعیان، عدالت از ارکان است و در قرآن نیز بر این قضیه بسیار تاکید شده است. همچنین در قرآن آیت رسالت انبیاء و انبعاث رسولان، اجرای قسط و عدالت است، یعنی اگر یک نبی در جهت رسیدن به عدالت هم در تبیین مبانی نظری و هم در تحقق کارکردی و مصداقی آن بکوشد رسالتش ناتمام است چرا که یکی از مولفه‌های قطعی اتمام رسالت، تحقق عدالت است و این نشان دهنده رکن بودن عدالت در قرآن است.
وی اظهار کرد: در قلمرو شیعه، عدالت از شاخص های مهم است و غیر از امامت، عدالت جزو مهم ترین شاخص های تشیع است و اگر اهل تسنن، ارکان دین را توحید، نبوت و معاد می‌دانند در ساختار مذهبی، در ذات توحید و نبوت، عدالت نیز وجود دارد.
بلخاری تصریح کرد: بنابر مسلمان و شیعه بودن، عدالت، شاخصه ما است به این معنا که چه در وجه دینی و چه در وجه مذهبی، تاکید بسیاری بر مسئله عدالت داریم و هر حکومتی که در پناه اندیشه‌ی اسلامی و اندیشه‌ی شیعی شکل می‌گیرد، بایستی غایت خو را تحقق عدالت قرار دهد و اگر چنین مسئله ای را نداشته باشد برای رسیدن به اهداف خود ناکام بوده است.
مدیر گروه مطالعات عالی هنر دانشگاه تهران با اشاره با اینکه ما در حوزه‌ی فلسفه تمدن‌ها و مسائل فرهنگی جوامع با یک فرهنگ و یک تمدن روبرو هستیم، ادامه داد: گوهری ترین معنا و مفهوم و حقیقتی که در دین اسلام وجود دارد، بندگی است.
وی با بیان اینکه بندگی، تفوق بر همه چیز است؛ بر عبارت «اشهد ان محمد عبده و رسوله»، اشاره کرد و گفت: پیغمبر در ابتدا و به ذات بنده است و چون به مقام بندگی رسید رسول شد، اگر به بندگی نرسد به معنای آن است که درک کاملی از توحید ندارد و آنکه درک کاملی از توحید نداشته باشد نمی‌تواند رسول توحید باشد، در نتیجه گوهری‌ترین امر در قلمرو اسلام رسیدن به مقام بندگی است و نبوت و رسالت از شعوبات آن است.
مدیر گروه مطالعات عالی هنردانشگاه تهران بیان کرد: بندگی را نمی‌توان تعریف و نشان داد چرا که ضمائر و معانی قابل ارائه نیستند، این ها در مقام معنایی خود مکنون، مستور و مجردند.
بلخاری اذعان کرد: معنا بماهو معنا مکنون است. ایده بماهو، ایده مستور است. هنگامی که تلاش می‌کنید ایده را محسوس کنید و به تعریف فلاسفه پدیدار کنید در اینجا شما فرهنگ را به تمدن و ایده را به فرم تبدیل کرده‌اید. کار هنرمندان، ترجمه ایده به فرم و کار معماران، ترجمه مفهوم به فرم و کار جوامع، تبدیل فرهنگ به تمدن است. زمانی که انسان به ساختار، فرم، ببخشد و معنای معقول را محسوس، کارکردی و کاربردی کند به طوری که اثرات آن به صورت عینی در زندگی هویدا شود در این حال از دل فرهنگ به تمدن رسیده است.
وی گفت: نه در ادیان وحیانی و آسمانی و نه در مشارب شبه مذهبی شرق و حتی نه در حوزه مکاتب بزرگ فلسفه غرب بلکه حتی در حوزه ایدئولوژی های معاصر هم محوری ترین و جدی ترین مسئله، مسئله‌ی عدالت است.
بلخاری با بیان اینکه یکی از ایدئولوژی هایی که قرن 20 را به شدت تکان داد و در پایان این قرن نیز افول پیدا کرد، مارکسیسم بود، گفت: مارکسیسم در بیان سیر تکامل جوامع در طول تاریخ 5 مرحله را مطرح می‌کند که در مرحله اول و یا کومول اولیه تقریبا هیچ مالکیتی که نشانه‌ی سلطه شخصی بر شخص دیگر باشد وجود نداشت.
وی ادامه داد: بعد از آن ابزار تولید به وجود آمد که سبب به وجود آمدن جامعه فئودالیته، بورژوازی و سرمایه داری شد؛ سرمایه دار سبب ظهور طبقه کارگر شد و تصادم شدید آن ها سبب ظهور دوره پنجم و یا جامعه‌ی بی طبقه شد.
مدیر گروه مطالعات عالی هنر دانشگاه تهران با اشاره به اینکه جامعه بی طبقه از لحاظ فلسفی، بیان آرمان گرایی مارکسیسم در سپردن به عدالت است، تصریح کرد: تاکید بر ورود جامعه بشری و یا هرکدام از جوامع به دوره پنجم یا دوره کومون ثانویه و یا جامعه‌ی مشترک بشری دقیقا در جهت رسیدن به عدالت است.
وی عنوان کرد: حتی در مسئله لیبرالیزم که در حال حاضر مکتب رایج انسان غربی است، خارج از آثار سوء به وجود آورده و خارج از مسئله‌ی افسارگسیختگی جمع آوری ثروت، امری گوهری با عنوان رسیدن امکاناتی که هرکس به حق و حقوق حقی خود دست پیدا کند، وجود دارد و به هرحال هرچقدر عقل بشر رشد پیدا کند و بر بنیاد رشد عقل بشر، ثروت بشر نیز افزون تر شود نیاز به عدالت افزایش پیدا خواهد کرد و این یک اصل است.
بلخاری تشریح کرد: هرچه با تکامل عقلانیت بشری، عقل بشر و به سبب آن ثروت در جامعه افزایش یابد نیاز به عدالت چه از لحاظ معنوی و چه مادی، به واسطه توسعه و گسترش ثروت، افزون تر می‌شود، به همین دلیل عدالت امری درون دینی است و الزاما فقط در حوزه ادیان با آن روبرو نیستیم بلکه مسئله‌ای صددرصد بشری است که به عنوان امری مهم در محوری و آرمانی بودن در تمام جوامع بشری، تمدن‌ها و ادیان مختلف مشترک است.
این عضو هیئت علمی ادامه داد: مهمترین و جوهریترین آرمان بشر که در قرن 21 به شدت طلب خواهد کرد و در راه رسیدن به آن تلاش خواهد کرد مسئله عدالت است و این هم امری تصادفی نیست که در آخرالزمان، در ادیان و ایدئولوژی ها، آرمانی ترین چیزی که منجی در تمام ادیان ظاهر می‌شود، مسئله عدالت است.
وی افزود: به همان اندازه که آخرالزمان یک مفهوم درون دینی نیست و یک مفهوم صددرصد بشری است، آرمان ظهور منجی نیز صددرصد بشری است.
وی در ادامه به بیان معنای شاخص پرداخت و گفت: شاخص به این معناست که شما با مفهومی روبرو هستید که به عنوان یکی از ارکان مذهب و یا مکتب مورد توجه است. زمانی که از عدالت به عنوان شاخص تمدن اسلامی صحبت می‌شود به این معنا است که برای مثال اگر اسلام دارای سه و یا پنج رکن باشد قطعا یکی از ارکان عدالت است.
بلخاری با بیان اینکه عاملی که به واسطه آن یک مذهب و یا مکتب شناخته می‌شود، شناخته شدن آن مفهوم را از ارکان آن مذهب و پایه های بنیادین آن قرار می‌دهد، افزود: وقتی عدالت به عنوان یک شاخص در تمدن اسلامی مطرح می‌شود، به معنای ارکان مقوم و برپادارنده این مکتب و دین است و اگر این شاخص حذف شود اسلام در صورت ناقص خود ارائه خواهد شد؛ مانند بنایی که استوار بر 4 ستون باشد اما یکی از ستون‌های آن مفقود است، در نتیجه هرلحظه امکان ریزش آن بنا وجود خواهد داشت.
مدیر گروه مطالعات عالی هنر دانشگاه تهران گفت: مفهوم شاخص یعنی رکن بودن، در اسلام و در وجه دین هم مذهب ما شیعیان، عدالت از ارکان است و در قرآن نیز بر این قضیه بسیار تاکید شده است. همچنین در قرآن آیت رسالت انبیاء و انبعاث رسولان، اجرای قسط و عدالت است، یعنی اگر یک نبی در جهت رسیدن به عدالت هم در تبیین مبانی نظری و هم در تحقق کارکردی و مصداقی آن بکوشد رسالتش ناتمام است چرا که یکی از مولفه‌های قطعی اتمام رسالت، تحقق عدالت است و این نشان دهنده رکن بودن عدالت در قرآن است.
وی اظهار کرد: در قلمرو شیعه، عدالت از شاخص های مهم است و غیر از امامت، عدالت جزو مهم ترین شاخص های تشیع است و اگر اهل تسنن، ارکان دین را توحید، نبوت و معاد می‌دانند در ساختار مذهبی، در ذات توحید و نبوت، عدالت نیز وجود دارد.
بلخاری تصریح کرد: بنابر مسلمان و شیعه بودن، عدالت، شاخصه ما است به این معنا که چه در وجه دینی و چه در وجه مذهبی، تاکید بسیاری بر مسئله عدالت داریم و هر حکومتی که در پناه اندیشه‌ی اسلامی و اندیشه‌ی شیعی شکل می‌گیرد، بایستی غایت خو را تحقق عدالت قرار دهد و اگر چنین مسئله ای را نداشته باشد برای رسیدن به اهداف خود ناکام بوده است.
مدیر گروه مطالعات عالی هنر دانشگاه تهران با اشاره با اینکه ما در حوزه‌ی فلسفه تمدن‌ها و مسائل فرهنگی جوامع با یک فرهنگ و یک تمدن روبرو هستیم، ادامه داد: گوهری ترین معنا و مفهوم و حقیقتی که در دین اسلام وجود دارد، بندگی است.
وی با بیان اینکه بندگی، تفوق بر همه چیز است؛ بر عبارت «اشهد ان محمد عبده و رسوله»، اشاره کرد و گفت: پیغمبر در ابتدا و به ذات بنده است و چون به مقام بندگی رسید رسول شد، اگر به بندگی نرسد به معنای آن است که درک کاملی از توحید ندارد و آنکه درک کاملی از توحید نداشته باشد نمی‌تواند رسول توحید باشد، در نتیجه گوهری‌ترین امر در قلمرو اسلام رسیدن به مقام بندگی است و نبوت و رسالت از شعوبات آن است.
مدیر گروه مطالعات عالی هنردانشگاه تهران بیان کرد: بندگی را نمی‌توان تعریف و نشان داد چرا که ضمائر و معانی قابل ارائه نیستند، این ها در مقام معنایی خود مکنون، مستور و مجردند.
بلخاری اذعان کرد: معنا بماهو معنا مکنون است. ایده بماهو، ایده مستور است. هنگامی که تلاش می‌کنید ایده را محسوس کنید و به تعریف فلاسفه پدیدار کنید در اینجا شما فرهنگ را به تمدن و ایده را به فرم تبدیل کرده‌اید. کار هنرمندان، ترجمه ایده به فرم و کار معماران، ترجمه مفهوم به فرم و کار جوامع، تبدیل فرهنگ به تمدن است. زمانی که انسان به ساختار، فرم، ببخشد و معنای معقول را محسوس، کارکردی و کاربردی کند به طوری که اثرات آن به صورت عینی در زندگی هویدا شود در این حال از دل فرهنگ به تمدن رسیده است.
