عملکرد یکساله نظام بانکی از زبان سپهدار رهنما:
سخن از نقش‌آفرینی نظام بانکی در اقتصاد مقاومتی با وضعیت فعلی نرخ سود بیهوده است
گروه اقتصاد: به گفته کارشناس مسائل پولی و بانکی، یکی از اصلی‌ترین متولیان تحقق اقتصاد مقاومتی، نظام بانکی کشور است اما این سیستم به دلیل مشکلات و چالش‌هایی که با آن مواجه است، در سال 95 نتوانست نقش خود در تحقق اقتصاد مقاومتی را به خوبی ایفا کند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، فرارسیدن اسفندماه هر سال، فرصت مناسبی است تا عملکرد یکسال گذشته نهادهای مختلف مورد ارزیابی قرار بگیرد. با توجه به رسالت این خبرگزاری برای ارزیابی و آسیب‌شناسی وضعیت بانکداری و مالی اسلامی در کشور و همچنین میزان اقدام نهادهای مختلف در راستای تحقق شعار سال ۱۳۹۵ یعنی «اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل»، در این ایام بنا داریم در قالب سلسله گزارشات و مصاحبه‌هایی، عملکرد یکسال اخیر برخی نهادهای اقتصادی کشور را مورد ارزیابی قرار دهیم.
نظام بانکی کشور، به عنوان بخشی اساسی از اقتصاد ایران، از جمله بخش‌هایی است که نقش مهمی در تحقق اقتصاد مقاومتی یا فاصله گرفتن از آن دارد. همچنین لازم است میزان رعایت بانکداری اسلامی در نظام بانکی کشور مورد ارزیابی قرار گیرد. البته نظام بانکی، علاوه بر اینکه تحریم‌های اقتصادی شدیدی را پشت سر گذاشته که مانعی جدی بر سر راه ارتباط با بانک‌های خارجی است، با مشکلات داخلی بسیاری همانند افزایش معوقات، گسترش مؤسسات مالی و اعتباری غیرمجاز، عدم استقلال بانک مرکزی و مسائلی از این قبیل مواجه بود و هست که همه این مسائل، مانعی برای نقش‌آفرینی نظام بانکی در تحقق اقتصاد مقاومتی در همه ادوار و مخصوصا در یکسال اخیر بوده‌اند.
امروز به سراغ سپهدار رهنما، کارشناس مسائل بانکی و مدیرمسئول مجله راهبردهای نوین بانکداری رفتیم تا عملکرد یکسال اخیر نظام بانکی کشور را از وی جویا شویم. متن مصاحبه ایکنا با این مدرس دانشگاه و کارشناس مسائل پولی و بانکی را در ادامه می‌خوانید:
ابتدا بفرمائید عملکرد نظام بانکی کشور، هم از بُعد شرعی و هم اقتصادی در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی در یکسال اخیر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
همانگونه که مستحضرید، اقتصاد کشور ما، اقتصادی است که معمولا بازیگر اصلی آن بانکها بوده و بانکها هستند که تعیین‌کننده اصلی در این سیستم اقتصادی هستند و جریان نقدینگی کشور را هدایت می‌کنند؛ بنابراین نمی‌توان نقش مهم بانکها در سیستم اقتصادی کشور را نادیده گرفت.
اقتصاد مقاومتی هم آیتم بسیار خوبی است که در چند سال اخیر توسط مقام معظم رهبری اعلام شده و نقش بانکها در این میان بسیار حائز اهمیت است و همانند همه سازمان‌ها باید بتوانند نقش خود را ایفا کنند. البته به نظرم بانکها نتوانستند در یکسال اخیر، آنگونه که باید و شاید، نقش خود در تحقق اقتصاد مقاومتی را ایفا کنند.
این امر دلایل متعددی دارد که از جمله در سنوات گذشته، دولت بدون هیچگونه ضوابط و قانونی، از ذخایر بانکها برداشت کرده و بانک‌های ما را ضعیف به بار آورده است؛ یعنی ضمن اینکه دولت، عملا از نظام بانکی کشور حمایت نکرده، از منابع بانک‌های ما هم برداشت کرده است.
لذا وقتی منابع بانکها کسر می‌شود، در نتیجه مجبور می‌شوند سپرده‌های مردم را جمع کنند و شالوده نظام بانکی هم از اول، سیستمی مناسب نبوده است؛ در نتیجه بانکها مجبور می‌شوند سود سپرده‌ها را افزایش دهند و در نتیجه، قیمت تمام شده پول برای نظام بانکی حدود 24 یا 25 درصد خواهد شد و به همین دلیل برای جذب سپرده، سود بالایی هم پرداخت خواهند کرد.
حال سؤال این است که آیا نظام بانکی که سود 25 درصدی پرداخت می‌کند، آیا می‌تواند از واحدهای تولیدی و کسب و کارهای کوچک و بزرگ حمایت کرده و وام با نرخ پائین پرداخت کند و گامی در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی بردارد، قطعا پاسخ این سؤال منفی است.
در یکسال اخیر، بانکها تا چه اندازه در اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا موفق عمل کرده‌اند؟
یکی از وظایف اصلی سیستم بانکی ما تقویت بنگاه‌های اقتصادی کوچک است تا گامی در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی برداشته شود؛ چون بنگاه‌های اقتصادی کوچک و متوسط، هم انعطاف بالا و هم اشتغال‌زایی بالایی دارند اما اگر نظام بانکی کشور از این مسئله حمایت نکند، وضعیت اشتغال ما هم دچار نوسانات می‌شود.
حتی در جلسه‌ای که مقام معظم رهبری در ماه‌های اخیر با هیئت دولت داشتند، بسیار تأکید کردند که بنگاه‌های اقتصادی و دولتی را حمایت کنند تا بتوانیم بر مشکل رکود غلبه کنیم. بانکها هم باید در این راستا، چند کار بسیار مهم انجام می‌دادند و اولا بررسی برخی مشکلات همانند نرخ سود بالای بانکی را شروع می‌کردند.
بانکها باید نرخ سود بانکی را پائین می‌آوردند تا بنگاه‌های تولیدی بتوانند از این وام‌ها استفاده کنند اما متأسفانه وقتی به نظام بانکی مراجعه می‌کنند و نرخ سود بانکی بسیار بالاست، عملا توان دریافت تسهیلات را ندارند. دومین اقدامی که بانکها باید انجام می‌دادند، اجرای دقیق قانون بانکداری بدون رباست که متأسفانه اجرای آن در حد شعار است.
بنده قبلا اعلام کرده‌ام که دانشگاه بانکداری اسلامی و پژوهشکده بانکداری اسلامی باید تأسیس شود تا بتوان بر تمام دستورالعملهای بانکی، نظارت دقیقی داشت که آیا دستورالعملهای بانکی اجرا می‌شود یا نمی‌شود. همچنین بانک مرکزی هم باید چالش‌های موجود بر سر راه فعالیت بهتر بانکها را برطرف کند.
بنده به یاد دارم که جناب آقای دکتر سیف، رئیس کل بانک مرکزی، چندی پیش، در جلسه با مدیران عامل بانکها اعلام کردند که ما باید نقش خود در تحقق اقتصاد مقاومتی را ایفا کنیم اما متأسفانه نظام بانکی با مشکلات بسیاری روبرو است که مانع نقش‌آفرینی بانکها در تحقق اقتصاد مقاومتی است.
به اهمیت اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا اشاره کردید. اکنون اصلاح این قانون در دستورکار مجلس و کمیسیون اقتصادی است و احتمالا تا چند ماه آینده، تصویب و به نظام بانکی کشور ابلاغ می‌شود، تحقق این مسئله، تا چه اندازه در عملکرد بهتر نظام بانکی نقش دارد؟
وقتی شما به فعالیت نظام بانکی در کشورهای دیگر نگاه می‌کنید که شاید همانند ما، کشورهای اسلامی هم نباشند و به رعایت بانکداری اسلامی روی می‌آورند، نشان می‌دهد که بسیاری از افراد و مشتریان که با بانکداری اسلامی مواجه می‌شوند، از این مسئله بسیار استقبال می‌کنند و در این بانکها سپرده‌گذاری خواهند کرد.
بنده معتقدم اگر این اصلاحات انجام شده و نظارت دقیقی از سوی بانک مرکزی در نظام بانکی پدید آید، قطعا تأثیر به سزایی در عملکرد بهتر نظام بانکی خواهد داشت.
نکته مهم دیگر در این راستا، بحث استقلال بانک مرکزی است که واقعا باید از زیر نظر دولت خارج شود تا دولت نتواند هر زمانی‌که اراده کرد، از منابع بانک مرکزی برداشت کرده و بانک مرکزی را ضعیف کند؛ چون بانک مرکزی، طلب بسیاری از دولت دارد و این یکی از چالش‌هایی است که نظام بانکی ما با آن مواجه است.
ماهیت بانکداری به معنای واسطه‌گری مالی و تأمین مالی بنگاه‌ها است و بانکها وقتی با چنین مشکلاتی مواجه می‌شوند، ماهیت واسطه‌گری خود را کنار خواهند گذاشت و وقتی ضعیف شوند، مجبور می‌شوند به بنگاه‌داری روی بیاورند؛ به این دلیل که خود را تقویت و حفظ کنند و این امر، رسالت بانک را به خطر می‌اندازد و بانک نمی‌تواند به خوبی در راستای رسالت‌های خود گام بردارد.
البته خود دولت هم با کسری بودجه مواجه است، بنابراین به نظر شما آیا ناچار نیست برای جبران کسری بودجه خود به بانک مرکزی روی بیاورد؟
کسری بودجه را می‌توان از راه‌های مختلفی جبران کرد. مثلا انتشار اوراق بدهی، یکی از راه‌های جبران کسری بودجه است. دولت حتی می‌تواند از طریق اخذ مالیات، این کسری بودجه را جبران کند و از اتکای اقتصاد کشور به نفت خارج شده و به سمت گرفتن مالیات حرکت کند.
بانک مرکزی نباید کسری بودجه دولت را جبران کند بلکه یک بنگاه اقتصادی است که نقش واسطه‌گری و تقویت بنگاه‌های تولیدی، کارخانه‌جات و رونق سیستم اقتصادی را بر عهده دارد.
اگر شما به شاخص‌هایی که مقام معظم رهبری در زمینه اقتصاد مقاومتی بیان کرده‌اند توجه کنید، بلااستثناء، نقش بانکها در تحقق اقتصاد مقاومتی را بیان کرده‌اند و این مسئله را نمی‌توان نادیده گرفت؛ بنابراین بانک ما باید قوی باشد، نه اینکه چنان ضعیف باشد که مجبور شود به هر دری بزند تا خود را سرپا نگه داشته و هزینه‌های خود را تأمین کند.
در طول یکسال گذشته، بخشی از تحریم‌های اقتصادی علیه کشورمان برداشته شده است، اجرایی شدن برجام و رفع تحریم‌ها، تا چه اندازه در بهبود عملکرد نظام بانکی در سال 95 نقش داشته است؟
اینکه ما بتوانیم از طریق بانکها به بازارهای مالی بین‌المللی دسترسی داشته باشیم، امری بسیاری ضروری است و باعث می‌شود تا بانک‌های ما بتوانند با جهان خارج ارتباط داشته باشند. در زمان تحریم‌ها، این مسئله کاملا کنسل شده و بسیار بر نظام بانکی کشور تأثیر گذاشت.
با رفع تحریم‌ها، مشکلات مربوط به سوئیفت هم برطرف شده و ما می‌توانیم با جهان، روابط بانکی برقرار کنیم اما عملا این مسئله به طور کامل انجام نشد ولی در همان بخش‌هایی که تحریم‌ها برداشته شد قطعا در بهبود وضعیت تأثیر گذاشت اما باید توجه داشت که ارتباطات مالی با جهان خارج، حتما باید برقرار شود و اگر این ارتباط برقرار نشود، یک نقص است که فراروی عملکرد بهتر بانک‌های ما قرار دارد.
گفت‌وگو از اکبر ابراهیمی
نظام بانکی کشور، به عنوان بخشی اساسی از اقتصاد ایران، از جمله بخش‌هایی است که نقش مهمی در تحقق اقتصاد مقاومتی یا فاصله گرفتن از آن دارد. همچنین لازم است میزان رعایت بانکداری اسلامی در نظام بانکی کشور مورد ارزیابی قرار گیرد. البته نظام بانکی، علاوه بر اینکه تحریم‌های اقتصادی شدیدی را پشت سر گذاشته که مانعی جدی بر سر راه ارتباط با بانک‌های خارجی است، با مشکلات داخلی بسیاری همانند افزایش معوقات، گسترش مؤسسات مالی و اعتباری غیرمجاز، عدم استقلال بانک مرکزی و مسائلی از این قبیل مواجه بود و هست که همه این مسائل، مانعی برای نقش‌آفرینی نظام بانکی در تحقق اقتصاد مقاومتی در همه ادوار و مخصوصا در یکسال اخیر بوده‌اند.
ابتدا بفرمائید عملکرد نظام بانکی کشور، هم از بُعد شرعی و هم اقتصادی در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی در یکسال اخیر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
همانگونه که مستحضرید، اقتصاد کشور ما، اقتصادی است که معمولا بازیگر اصلی آن بانکها بوده و بانکها هستند که تعیین‌کننده اصلی در این سیستم اقتصادی هستند و جریان نقدینگی کشور را هدایت می‌کنند؛ بنابراین نمی‌توان نقش مهم بانکها در سیستم اقتصادی کشور را نادیده گرفت.
اقتصاد مقاومتی هم آیتم بسیار خوبی است که در چند سال اخیر توسط مقام معظم رهبری اعلام شده و نقش بانکها در این میان بسیار حائز اهمیت است و همانند همه سازمان‌ها باید بتوانند نقش خود را ایفا کنند. البته به نظرم بانکها نتوانستند در یکسال اخیر، آنگونه که باید و شاید، نقش خود در تحقق اقتصاد مقاومتی را ایفا کنند.
این امر دلایل متعددی دارد که از جمله در سنوات گذشته، دولت بدون هیچگونه ضوابط و قانونی، از ذخایر بانکها برداشت کرده و بانک‌های ما را ضعیف به بار آورده است؛ یعنی ضمن اینکه دولت، عملا از نظام بانکی کشور حمایت نکرده، از منابع بانک‌های ما هم برداشت کرده است.
لذا وقتی منابع بانکها کسر می‌شود، در نتیجه مجبور می‌شوند سپرده‌های مردم را جمع کنند و شالوده نظام بانکی هم از اول، سیستمی مناسب نبوده است؛ در نتیجه بانکها مجبور می‌شوند سود سپرده‌ها را افزایش دهند و در نتیجه، قیمت تمام شده پول برای نظام بانکی حدود 24 یا 25 درصد خواهد شد و به همین دلیل برای جذب سپرده، سود بالایی هم پرداخت خواهند کرد.
حال سؤال این است که آیا نظام بانکی که سود 25 درصدی پرداخت می‌کند، آیا می‌تواند از واحدهای تولیدی و کسب و کارهای کوچک و بزرگ حمایت کرده و وام با نرخ پائین پرداخت کند و گامی در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی بردارد، قطعا پاسخ این سؤال منفی است.
در یکسال اخیر، بانکها تا چه اندازه در اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا موفق عمل کرده‌اند؟
یکی از وظایف اصلی سیستم بانکی ما تقویت بنگاه‌های اقتصادی کوچک است تا گامی در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی برداشته شود؛ چون بنگاه‌های اقتصادی کوچک و متوسط، هم انعطاف بالا و هم اشتغال‌زایی بالایی دارند اما اگر نظام بانکی کشور از این مسئله حمایت نکند، وضعیت اشتغال ما هم دچار نوسانات می‌شود.
حتی در جلسه‌ای که مقام معظم رهبری در ماه‌های اخیر با هیئت دولت داشتند، بسیار تأکید کردند که بنگاه‌های اقتصادی و دولتی را حمایت کنند تا بتوانیم بر مشکل رکود غلبه کنیم. بانکها هم باید در این راستا، چند کار بسیار مهم انجام می‌دادند و اولا بررسی برخی مشکلات همانند نرخ سود بالای بانکی را شروع می‌کردند.
بانکها باید نرخ سود بانکی را پائین می‌آوردند تا بنگاه‌های تولیدی بتوانند از این وام‌ها استفاده کنند اما متأسفانه وقتی به نظام بانکی مراجعه می‌کنند و نرخ سود بانکی بسیار بالاست، عملا توان دریافت تسهیلات را ندارند. دومین اقدامی که بانکها باید انجام می‌دادند، اجرای دقیق قانون بانکداری بدون رباست که متأسفانه اجرای آن در حد شعار است.
بنده قبلا اعلام کرده‌ام که دانشگاه بانکداری اسلامی و پژوهشکده بانکداری اسلامی باید تأسیس شود تا بتوان بر تمام دستورالعملهای بانکی، نظارت دقیقی داشت که آیا دستورالعملهای بانکی اجرا می‌شود یا نمی‌شود. همچنین بانک مرکزی هم باید چالش‌های موجود بر سر راه فعالیت بهتر بانکها را برطرف کند.
بنده به یاد دارم که جناب آقای دکتر سیف، رئیس کل بانک مرکزی، چندی پیش، در جلسه با مدیران عامل بانکها اعلام کردند که ما باید نقش خود در تحقق اقتصاد مقاومتی را ایفا کنیم اما متأسفانه نظام بانکی با مشکلات بسیاری روبرو است که مانع نقش‌آفرینی بانکها در تحقق اقتصاد مقاومتی است.
به اهمیت اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا اشاره کردید. اکنون اصلاح این قانون در دستورکار مجلس و کمیسیون اقتصادی است و احتمالا تا چند ماه آینده، تصویب و به نظام بانکی کشور ابلاغ می‌شود، تحقق این مسئله، تا چه اندازه در عملکرد بهتر نظام بانکی نقش دارد؟
وقتی شما به فعالیت نظام بانکی در کشورهای دیگر نگاه می‌کنید که شاید همانند ما، کشورهای اسلامی هم نباشند و به رعایت بانکداری اسلامی روی می‌آورند، نشان می‌دهد که بسیاری از افراد و مشتریان که با بانکداری اسلامی مواجه می‌شوند، از این مسئله بسیار استقبال می‌کنند و در این بانکها سپرده‌گذاری خواهند کرد.
بنده معتقدم اگر این اصلاحات انجام شده و نظارت دقیقی از سوی بانک مرکزی در نظام بانکی پدید آید، قطعا تأثیر به سزایی در عملکرد بهتر نظام بانکی خواهد داشت.
نکته مهم دیگر در این راستا، بحث استقلال بانک مرکزی است که واقعا باید از زیر نظر دولت خارج شود تا دولت نتواند هر زمانی‌که اراده کرد، از منابع بانک مرکزی برداشت کرده و بانک مرکزی را ضعیف کند؛ چون بانک مرکزی، طلب بسیاری از دولت دارد و این یکی از چالش‌هایی است که نظام بانکی ما با آن مواجه است.
البته خود دولت هم با کسری بودجه مواجه است، بنابراین به نظر شما آیا ناچار نیست برای جبران کسری بودجه خود به بانک مرکزی روی بیاورد؟
کسری بودجه را می‌توان از راه‌های مختلفی جبران کرد. مثلا انتشار اوراق بدهی، یکی از راه‌های جبران کسری بودجه است. دولت حتی می‌تواند از طریق اخذ مالیات، این کسری بودجه را جبران کند و از اتکای اقتصاد کشور به نفت خارج شده و به سمت گرفتن مالیات حرکت کند.
بانک مرکزی نباید کسری بودجه دولت را جبران کند بلکه یک بنگاه اقتصادی است که نقش واسطه‌گری و تقویت بنگاه‌های تولیدی، کارخانه‌جات و رونق سیستم اقتصادی را بر عهده دارد.
اگر شما به شاخص‌هایی که مقام معظم رهبری در زمینه اقتصاد مقاومتی بیان کرده‌اند توجه کنید، بلااستثناء، نقش بانکها در تحقق اقتصاد مقاومتی را بیان کرده‌اند و این مسئله را نمی‌توان نادیده گرفت؛ بنابراین بانک ما باید قوی باشد، نه اینکه چنان ضعیف باشد که مجبور شود به هر دری بزند تا خود را سرپا نگه داشته و هزینه‌های خود را تأمین کند.
در طول یکسال گذشته، بخشی از تحریم‌های اقتصادی علیه کشورمان برداشته شده است، اجرایی شدن برجام و رفع تحریم‌ها، تا چه اندازه در بهبود عملکرد نظام بانکی در سال 95 نقش داشته است؟
اینکه ما بتوانیم از طریق بانکها به بازارهای مالی بین‌المللی دسترسی داشته باشیم، امری بسیاری ضروری است و باعث می‌شود تا بانک‌های ما بتوانند با جهان خارج ارتباط داشته باشند. در زمان تحریم‌ها، این مسئله کاملا کنسل شده و بسیار بر نظام بانکی کشور تأثیر گذاشت.
با رفع تحریم‌ها، مشکلات مربوط به سوئیفت هم برطرف شده و ما می‌توانیم با جهان، روابط بانکی برقرار کنیم اما عملا این مسئله به طور کامل انجام نشد ولی در همان بخش‌هایی که تحریم‌ها برداشته شد قطعا در بهبود وضعیت تأثیر گذاشت اما باید توجه داشت که ارتباطات مالی با جهان خارج، حتما باید برقرار شود و اگر این ارتباط برقرار نشود، یک نقص است که فراروی عملکرد بهتر بانک‌های ما قرار دارد.
گفت‌وگو از اکبر ابراهیمی
