نوروز در تاجیکستان؛ رمز زندگی و دوستی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، نوروز به عنوان اولین روز بهار و آغاز سال در تقویم پارسی هزاران سال است که در جوامع مختلف با قومیت‌ها و زمینه‌های دینی و اعتقادی مختلف جشن گرفته می‌شود؛ خاستگاه نوروز سرزمین پارس در دوران امپراتوری بزرگ هخامنشیان است که هنوز بعد از قرن‌ها در کشورهای آذربایجان، شمال قفقاز، بخش‌های کردنشین شرق ترکیه و شمال عراق، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان و برخی نقاط آسیای مرکزی جشن گرفته می‌شود.

نوروز جشن مهم مردم تاجیکستان است. نوروز در زمان شوروی در تاجیکستان با محدودیت‌هایی همراه بود اما با استقلال تاجیکستان پاسداشت نوروز، سال به سال بیشتر می‌شود و نوروز به عنوان نماد هویتی و فرهنگی تاجیکان شناخته می‌شود حتی قرار است که نوروز آغاز سال رسمی شود و تقویم خورشیدی جای تقویم میلادی را در این کشور بگیرد؛ امامعلی رحمان در آستانهٔ نوروز ۱۳۹۰ چندین بار بر آغاز سال نو با نوروز تأکید کرد؛ البته هنوز تحویل سال نو میلادی در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان رسمیت دارد.

در تاجیکستان به مناسبت نوروز 4 روز تعطیل رسمی وجود دارد که با تحویل سال آغاز می‌شود؛ مردم تاجیکستان پیش از نوروز با خانه‌تکانی و تمیزکردن محل زندگی خود به استقبال بهار می‌روند زیرا معتقدند که با تولد دوباره طبیعت، همه‌چیز باید نو شود و برای این کار اولین قدم تمیز کردن خانه‌ها است؛ تمیزی در فصل بهار یک سنت ملی در تاجیکستان است.

مردم تاجیکستان چه کوچک و چه بزرگ صبح نوروز لباس نو بر تن کرده ابتدا نماز جماعت را برپا می‌کنند و سپس به زیارت اهل قبور رفته و با قرائت سوره‌هایی از قرآن مجید روان درگذشتگان را شاد می‌کنند.

با آغاز تعطیلی‌ها، جشن‌های نوروز نیز آغاز می‌شوند؛ جشن نوروز برای مردم تاجیکستان به ویژه ساکنان بدخشان در شرق و جنوب شرقی تاجیکستان که عمدتاً شیعه هستند، جشنی ملی و باستانی است. تاجیک‌ها از نوروز به عنوان رمز زندگی و دوستی یاد می‌کنند؛ برخی از مراسم‌های جشن نوروز در تاجیکستان با مراسم نوروز در ایران مشترک است اما برخی دیگر نیز مختص خود تاجیکی‌ها است که به آن‌ها اشاره می‌شود:

مراسم حوت: مردم به‌ویژه کشاورزان از گذشته مراسم خاص پیش از نوروز داشتند، یکی از ‌آن‌ مراسم‌ها حوت نام دارد؛ حوت آخرین ماه سال است و به همین دلیل برای کشاورزان به عنوان زمانی مناسب برای کشت و کار بهاری انتخاب می‌شده است؛ در این مراسم مردم با فراهم کردن ملزومات جشن سه شب اول ماه حوت را در مهمانی‌ها گرد هم می‌آمدند و در اطراف آتش به شنیدن موسیقی و بازی می‌پرداختند.

مراسم گل گردانی :یکی دیگر از مراسم مهم وابسته به نوروز و کارهای کشاورزی «گل گردانی» نام دارد. مردم تاجیک از زمان‌های قدیم به مناسبت بیداری طبیعت و آغاز شکوفه‌دهی گل‌ها و درختان به گل گردانی می‌پرداختند؛ در گذشته وظیفه گل گردانی بر عهده بزرگسالان بود اما این مراسم اکنون در اکثر محل‌ها توسط بچه‌ها و جوانان انجام می‌شود؛ گل گردان‌ها از دره و تپه و دامنه کوه‌ها، گل چیده و اهل دهستان خود را از پایان یافتن زمستان و فرا رسیدن عروس سال و آغاز کشت و کار بهاری و آمدن نوروز مژده می‌دهند.

بلبل خوانی: در این مراسم گل‌گردان‌ها در محل‌های دیگر گل‌ها را دسته دسته کرده و یا در نوک چوبی بسته در کنار در خانه‌های اهل ده یا شهر در خاک فرو می‌کنند و سرودی با این مضمون می‌خواندند:

گل آوردم از او پایان/ خبرت می‌کنم دهقان

بته غله به گل‌گردان / بهار نو مبارک باد

گله زردک ثنا می‌گه / ثنای مصطفی می‌گه

به هر پهلو خدا می‌گه / بهار نو مبارک

جغرافیای مراسم گل گردانی خیلی وسیع است؛ در بعضی از روستاهای مازندران گروه‌های مختلف جوانان مانند گل گردان‌های تاجیک ترانه، سرود و شعر می‌خوانند و صاحبان خانه‌ها نیز به آن‌ها انعام می‌دهند؛ این گونه ترانه‌های ایرانی شباهت‌هایی به ترانه‌های تاجیکی دارد؛ در دماوند ایران نیز گل گردان‌ها مانند گل گردان‌های تاجیک خانه به خانه گردش کرده و ترانه می‌خوانند.

مراسم جفت برارا: یکی دیگر از مراسمی که در گذشته پیش از کاشت و کار کشاورزان و چند روز قبل از نوروز با آرزوی پر برکت شدن محصولات برگزار می‌شود، مراسم «جفت براران» است. این مراسم در اکثر محل‌ها در اواخر ماه حوت برگزار می‌شود؛ در این مراسم همهٔ اهل خانواده شرکت می‌کنند؛ کشاورزان نیز پلو، نان فطیر و یا غذای مربوط به مراسم را تهیه کرده و ۱۵ تا ۲۰ نفر از کهنسالان را دعوت می‌کنند و بعد از غذا نیز این عبارات را تکرار می‌کنند: «مزید نعمت، زیاده دولت، برار کار، صحت و سلامتی خرد و کلان، رسد به بابای دهقان، خوش آمدید میهمانان»

مراسم سومنک پزی (سمنو پزی): سومنک یا سمنو از غذاهای نوروزی است و در خانهٔ کشاورزان در طول روزهای نوروز وجود دارد؛ سمنو را به صورت گروهی و دسته جمعی تهیه می‌کنند و معمولاً در آخر ماه حوت در آغاز جشن نوروز پیرزنان تصمیم به انجام این کار می‌گیرند.

پختن باج: مردم تاجیکستان در نوروز کله پاچه گوسفند را با گندم می‌پزند و «باج» تهیه می‌کنند؛ آنها این غذا را با دیگران شریک می‌شوند.

نوروز برای تاجیان عید مردمی است، از این‌رو مردم هر گذر و محله در یک ضیافت جمع شده، آواز می‌خوانند و مسابقات ورزشی و بازی‌هایی برای کودکان ترتیب می‌دهند؛ هر خانواده نان یا شیریني و میوه برای سفره می‌آورد.

عیادت از خویش و تبار و سالخوردگان و بیماران از سنت‌های بارز مردم این نواحی در نوروز است؛ تاجیک‌ها در روز عید بدون دعوت به نزد خویشان و دوستان می‌روند و با اهدای هدایایی به ویژه برای کودکان این روز را تبریک می‌گویند.

نوروز نماد امیدها، فراوانی، آبادانی و خوشبختی است؛ ملت تاجیک با اعتقاد به ارزش‌های سنتی و با اهتمام به بزرگداشت آن، اطمینان دارد که هر عید نوروز خجسته گامی است در جهت رشد باورهای مردم به سوی سازندگی و فراوانی نعمت.

خاستگاه نوروز

درباره پیدایش نوروز در منابع و مأخذ تاریخی اطلاعات مختلفی وجود دارد و معروف‌ترین آن روایتی طبق اساطیر و روایات کهن ایرانی است؛ بر اساس «شاهنامه» حکیم ابوالقاسم فردوسی، پیدایش نوروز به جمشید – شاه اسطوره‌ای ایران نسبت داده شده که جشن پیروزی او بر دیوان و ددان و نشانه چیرگی نور بر تاریکی و تباهی است.

نوروز به معنی روز نو، آغاز حیات، احیا و نوسازی است؛ نوروز روز تولد دوباره حیات زمین و تمام موجودات روی زمین و بیداری طبیعت پس از خواب است؛ روزی است که درختان پیراهن سبز بر تن و گل‌های رنگارنگ را بر گیسوان خود می‌آویزند؛ سردی و سرما رخت برمی‌بندد و به جای آن نسیم نوازشگر و حیات بخش طبیعت وزیدن می‌گیرد؛ زمین قبای مخملین سبز می‌پوشد، عندلیبان بر شاخساران با ترنم عشق نغمه می‌سرایند.

نوروز آغاز آغازها است؛ هیچ جشنی همانند همگام شدن با طبیعت و هماهنگی نیست. نوروز نه تنها عید بشر، بلکه عید و جشن تمام موجودات خاکی است.

نوروز؛ امید به حیات مجدد

به راستی، که نوروز نمادی از حیات مجدد انسانی و بلکه تمام موجودات عالم است؛ نوروز روز میلاد است و فصل بهار- دوران جوانی و بلوغ؛ تابستان دوره پختگی و برداشت محصول و رسیدن  به حد میانسالی است؛ پاییز فصل زردی و زمستان فصل سرد زندگی، کوچیدن و آرامیدن است و نوروز – امید به حیات مجدد...

آدمی از زمان تولد با این چرخش طبیعی زندگی داشته و آن را با تمام وجود درک و لمس می‌کند و این در ذهن او یک جهانبینی آفرید.

این نگرش به تدریج به سنت و آئین تبدیل شد که از همه قوانین و آئین‌ها و سنت‌ها والاتر و عزیزتر بود، زیرا تلاش برای زیستن و بقاء برای هر موجود از خصلت‌های ویژه او به شمار می رود؛ کم کم این رسوم و آئین‌ها با اعتقادات دینی سازگار شد و از طرف دولت‌ها رسمیت یافت. از این‌رو، در میان اقوام و ملل نیمکره شمالی زمین به ویژه در مناطقی که دارای چهار فصل کامل است مراسم نوروز را با مشابهت‌های زیاد مشاهده می‌کنیم.

تاجیکستان حدود 8 میلیون نفر جمعیت دارد؛ فارسی، تاجیکی و روسی زبان‌های رسمی این کشور است؛ مذهب اکثر مردم تاجیکستان سنی و از شاخه حنفی است؛ گروهی از شیعیان در کوه‌های پامیر در منطقه بدخشان زندگی می‌کنند؛ اهل سنت تاجیکستان به اهل بیت و ائمه شیعه و به ویژه برای امام علی(ع)، امام حسین(ع) و امام جعفر صادق(ع) احترام خاصی قائل هستند؛ گروهی از اقلیت‌های مسیحی، زرتشتی و یهودی در تاجیکستان زندگی می‌کنند؛ امروزه با استقلال این کشور انجام فرائض دینی آزاد شده، اما به علت ۷۰ سال سلطه کمونیسم در آسیای مرکزی و تاجیکستان و تبلیغات آنان، اعتقادات مذهبی در میان مردم تا حدی رنگ باخته است؛ افراد سالخورده و میانسال از روحیه مذهبی و فرهنگ اسلامی برخوردارند و فرهنگ ایرانی در تمام شئون زندگی فردی و اجتماعی و خصوصیات اخلاقی آنها متجلی است؛ نام امام علی(ع) در تاجیکستان نام مقدسی است و بیشترین نامی که برای فرزندان ذکور انتخاب می‌شود علی است و برای زنان نام فاطمه و زهرا را استفاده می‌کنند؛ مراسم نامگذاری فرزندان و درج نام آنان در پشت قرآن، مراسم ازدواج، مراسم تدفین، برگزاری مراسم فوت و شب هفت و چهلم و سال و نوع عزاداری زنان و...، به شکل اسلامی ایرانی است؛ در تاجیکستان حدود ۴ هزار مسجد وجود دارد.