به گزارش از
خبرگزاری بینالمللی قرآن(ایکنا) از همدان، موسم بهار که فرا ميرسيد، پيشينيان در گذشتهاي نچندان دور با انجام آيينها و رسوم مختلف به استقبال از بهار و سال نو ميرفتند که هريک از اين آيينها ريشه در باورهاي ايراني اسلامي ما دارد، آيينهاي کهن نوروزي که به عنوان ميراث معنوي با ارزشي از گذشتگان به يادگار مانده است. هنوز هم برخي از اين آداب و رسوم در ديار هگمتانه انجام ميشود اما بخش زيادي از آيينهاي نوروزي مانند «کوسه گلين»، « شال اندازي» در گذر زمان رنگ باخته و به فراموشي سپرده شده است.
صداي پاي بهار که ميآمد، زمستان که رخت بر ميبست، مردان و زنان ديار الوند هزار چشمه آماده فرا رسيدن نوروز و سال جديد ميشدند و با آيينهاي زيبا و خاطرهانگيز به استقبال فصل بهار ميرفتند، همدان نيز به عنوان پايتخت تاريخ و تمدن ايران زمين، همانند ساير نقاط کشور آيينها و آداب و رسوم خاص خود را براي نوروز دارد، آيينها و رسومي که هر يک نشأت گرفته از باورها و اعتقادات مردم اين ديار بوده و جزء ميراث معنوي ما محسوب ميشود؛ آداب و رسومي چون «اندودگيري خانهها»،« سبزه ريختن»، «خريد وسايل نو و لباس نو»، «چهارشنبه پايان سال و آتش روشن کردن»، «پهن کردن سفره هفت سين» و «خواندن قرآن و دعاي تحويل سال» و... همه نشان از هويت فرهنگي با ارزش اين ديار دارد.
هويتهاي فرهنگي با ارزش مملو از معنويت و خلوص نيت که هريک با صفاي دل مردم ديار مادستان عجين شده است، آيينهاي کهن نوروزي که هر يک برگرفته از باورهاي اين مرز و بوم است؛ اکنون پس از گذشت سالها و تلفيق زندگي مدرن با زندگي سنتي در ورطه فراموشي قرار گرفته و نسل جديد بيش از آنکه با فرهنگ ايراني اسلامي آشنا شوند با آداب و رسوم بيگانه آشنا هستند، که اگر با اين آيينها و سنتها آشنا ميشدند به فرهنگ سرزمين خود ميباليدند و به دنبال تقليد از فرهنگهاي بيگانه نبودند.
فرا رسيدن سال نو و آغاز سفرهاي نوروزي و گشت و گذار مردم در اين فصل ميتواند فرصت مناسبي براي باززندهسازي اين آيينها و معرفي آنها به نسل جديد و از طرفي موجب جذب گردشگر و مسافر باشد، از همين روي ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان همدان تصميم گرفته برخي از اين آيينهاي نوروزي را مانند «کوسه گلين» در مناطق گردشگري همدان در نوروز 96 به اجرا بگذارد.
لزوم پاسداشت آیینهای نوروزی و معرفی ان ه نسل جدیدبيشک تمام آيينهاي نوروزي در سراسر ايران و از جمله همدان برگرفته از باورها و اعتقادات ملي، مذهبي ايرانيان بوده و هريک ريشه در هويت فرهنگي ما دارد که نگاهداشت و پاسداشت اين آيينها و آداب و رسوم و معرفي آن به نسل جديد نه تنها موجب حفظ اين آيينها ميشود بلکه مانع ورود آيينهاي بيگانه به فرهنگ ما شده و از طرفي با معرفي و تبليغ در خصوص اين آيينها و جذب گردشگر به نقاط مختلف کشور از جمله همدان، ميتوان فرهنگ ايراني اسلامي را به ساير نقاط دنيا صادر کرد.
کوسه گلين يکي از آيينهاي نوروزي همدان علي خاکسار، معاون گردشگري، ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان همدان در اين زمينه و در گفتوگو با خبرنگار ایکنا با بيان اينکه همدان به عنوان يک استان فرهنگي و پايتخت تاريخ و تمدن يک سري قابليتهاي فرهنگي دارد که مختص همدان است، گفت: کوسه گلين يکي از آيينهاي نوروزي همدان بوده که در اواخر زمستان و اوايل فصل بهار اجرا ميشده است.
وی با اشاره به اينکه اين آيينها مربوط به گذشتگان ما بوده و در حال منسوخ شدن است، ابراز کرد: البته چند نمونه از آيينهاي استان همدان از جمله فال سورن، کوسه گلين و شال اندازي توسط صدا و سيماي مرکز همدان مستندسازي شده است.
وي ادامه داد: علاوه بر باززنده سازي اين آيينها مانند کوسه گلين و يا شال اندازي يک سري برنامههاي فرهنگي نيز از سوي اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي همدان مانند شاهنامهخواني و... در ايام نوروز امسال در مراکز گردشگري همدان اجرا ميشود.
معاون گردشگري ميراث فرهنگي استان همدان با بيان اين مطلب که گروههاي تئاتر شهري اين آيينهاي نوروزي را در نقاط مختلف همدان به اجرا خواهند گذاشت، ابراز کرد: محوريت اجراي اين آيينها در منطقه باستاني هگمتانه، گنجنامه، ميدان باباطاهر، ميدان آرامگاه بوعلي و... است.
اجراي برنامههاي فرهنگي «نوروزگاه» در همدان خاکسار اظهار کرد: تأکيد سازمان ميراث فرهنگي کشور نيز در برنامههاي نوروزي، اجراي برنامههاي فرهنگي با عنوان «نوروزگاه» است که از دوم تا هفتم فروردين ماه 96، اجرا ميشود.
وي با بيان اينکه البته ما ميتوانيم تمام برنامههاي فرهنگي را در تعطيلات نوروز و چند روز قبل از آن نيز اجرا کنيم، گفت: اجراي برنامههاي سنتي در نوروز از جمله برنامههاي اصلي ما براي بهار 96 است.
اين مسؤول با اشاره به اينکه برنامههاي فرهنگي مختلفي از سوي سمنها و ادارات براي اجرا در نوروز پيشنهاد شده است، عنوان کرد: اميدواريم با اجراي اين آيينهاي سنتي و برنامههاي فرهنگي بتوانيم در راستاي معرفي و حفظ اين آيينها و ميراث معنوي گام برداريم و علاوه بر آن موجب رونق گردشگري همدان و ماندگاري گردشگران در ايام نوروز شويم.
فريبا نعمتي،کارشناس مردم شناسي اداره کل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان همدان نیز با بيان اين موضوع که آيين نوروز يکي از آيينهاي بسيار کهن ايران بوده و حداقل به سه هزار سال قبل و دوره هخامنشيان باز ميگردد، اظهار کرد: از دوره هخامنشيان به بعد اين آيينها کم کم رسميت يافتند.
وی در ادامه سخنانش با اشاره به اينکه آيينهاي نوروزي در ابتدا و قبل از جدا شدن اقوام در ايران به يک شکل انجام ميشد، گفت: پس از گسترده شدن اقوام ايراني، اين آيينها در قوميتهاي مختلف مانند کرد و لر و ترک از نظر اصطلاحات متفاوت شد.
وي با تأکيد بر اينکه مجموع آيينهاي نوروزي ما به يک شکل برگزار ميشود، عنوان کرد: جزئيات يک سري از آيينها بسته به منطقه آب و هوايي و جغرافيايي تغيير ميکند به طور مثال استان همدان يک استان سردسير بوده و به ندرت در آن نارنج يافت ميشده، اما در شمال فراوان است از همين رو شماليها بر سر سفر ه هفت سين خود نارنج و همدانيها سيب و يا اصفهانيها انار، در کاسه آب ميانداختند که به معناي چرخش سال است.
اين کارشناس مردمشناسی اضافه کرد: در گذشته بر سر سفره هفتسين از محصولات کشاورزي همچون کشمش در همدان و يا برنج سرخ کرده در شمال استفاده ميشده است و تنقلات سر سفره عيد بر اساس محصولات کشاورزي آنها و استطاعت مالي افراد انتخاب ميشده است.
نعمتي با بيان اينکه آيين نوروزي شامل چندين آداب و رسوم است، بيان کرد: در ابتدا زنان خانهدار مقدمات نوروز را با نظافت خانه آغاز ميکنند و در قديم چون از کرسي استفاده ميشد ديوارها اندود ميشد و به همين دليل آن را در اصطلاح «اندودگيري مينامند».
بيشتر کارهاي نوروز بر دوش بانوان بودوي در ادامه عنوان کرد: بيشتر کارهاي نوروز بر اساس تقسيم جنسيتي انجام ميشد و بيشتر کارهاي نوروز بر دوش بانوان بوده و در اينجا نقش زن در اندودگيري، تهيه وسايل نوروز و... بسيار پررنگ است.
اين مسؤول با بيان اينکه مجموع آيين نوروز بر عهده بانوان بوده و بر نقش آنان تأکيد دارد، اضافه کرد: بانوان براي فرزندان لباس نو تهيه ميکردند و يک تکه سفال را به عنوان نماد سال نو ميخريدند و در شب چهارشنبه پايان سال کوزههاي شکسته را به نيت دور انداختن درد و غم در آتش ميانداختند و کوزه نو را به معناي آوردن نيکبختي وارد خانه ميکردند.
نعمتي با بيان اين مطلب که آيينهاي نوروزي ريشه در باورهاي مردم دارند، اظهار کرد: تعداد کپههاي آتش که روشن ميشود همواره عدد فرد بوده؛ چرا که عدد پنج و هفت در دين ما مقدس است و از سويي با روشن کردن آتش گرما را به بهار خود ميآوريم.
وي با بيان اينکه هر منطقهاي بر اساس سلايق خاص خود سبزههايي ميريزند، افزود: در همدان سبزهها را بر روي کوزهها و ظرفهاي سفالي سبز ميکنند و از دانههاي ارزن و عدس و ماش بسته به سليقه استفاده ميکنند.
اين مسؤول بيان کرد: در گذشته چون ساعتي وجود نداشته تا زمان تحويل سال را بفهمند از روحاني و بزرگ و عالم روستا زمان تحويل را ميپرسيدند و سفره هفت سين را آماده و قرآن باز ميکردند و دعا ميخواندند و سال نو را با معنويات آغاز ميکردند و تبرک سال نو به معنويات، قرآن، نماز و دعا در هيچ آييني مانند ايران نيست.
کارشناس مردم شناسي اداره کل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان همدان آيين «کوسه گلين» را يکي از آيينهاي قديمي بسيار زيباي همدان معرفي کرد و با بيان اينکه در گذشتهها اين آيين همراه با فرا رسيدن فصل بهار انجام ميشد، گفت: آيين کوسه گلين در کشور ثبت ملي شده است و اين آيين در گذشته بسيار مورد علاقه مردم همدان بود اما در حال حاضر بسيار کمرنگ شده و مهمترين هدف از ثبت ملي آن احياي اين آيين است.
ثبت ملي آيين «کوسه گلين» به منظور حفظ آن نعمتي ادامه داد: در جشنوارههاي کشوري هنرمندان استان همدان آيين کوسه گلين را به صورت نمادين اجرا ميکنند تا اين آيين سنتي و بومي به ديگر نقاط کشور نيز معرفي شود.
وي در ادامه گفت: تاريخ استان همدان غني از ميراث معنوي، نمايشهاي آييني و سنتي است که از باورها و اعتقادات و اسطورههاي مردم اين ديار نشأت گرفته اما برخي از اين آيينها امروز به دست فراموشي سپرده شده است.
وي آيين شال اندازي را از ديگر آيينهاي رو به فراموشي در استان همدان دانست و يادآور شد: اين آيين از آذري زبانها به استان همدان انتقال پيدا کرد و به نوعي خواستگاري محسوب ميشد به طوري که در آستانه عيد نوروز پسران جوان بر روي بام خانه نامزد خود ميرفتند و شال خود را از آنجا به داخل خانه عروس ميانداختند و پدر يا مادر عروس نيز فراخور بضاعت خود هديه يا خوراکي به شال گره زده و آن را به شال انداز هديه ميداد.
«شال اندازي» و «40 پنبه» رو به فراموشي است نعمتي تأکيد کرد: مراسم 40 پنبه نيز که با درست کردن 40 گلوله پنبه و گذاشتن اسفند در درون اين گلولهها و آتش زدن آن براي حفظ کردن کودکان از چشم زخم انجام ميشد از ديگر آيينهايي است که در گذشته در استان همدان رواج داشت و امروزه بسيار کمرنگ شده است.
اين مسؤول تداخل فرهنگ ملل مختلف را از جمله دلايل ناآشنايي جوانان با سنتها و آيينهاي گذشتگان عنوان کرد و گفت: گاهي از اوقات، آشنايي با فرهنگ ملل ديگر موجب ميشود فرهنگ خود را فراموش کنيم.