توسعه استنباط آیات‌الاحکام به جنبه‌های اخلاقی
گروه ادب: عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به کتاب آیات‌الاحکام حجت‌الاسلام انصاریان تصریح کرد: ایشان ضمن تبیین جهت فقهی آیات‌الاحکام، آنها را از انحصار در حوزه بیرون کشیده و در هر مسئله‌ای جنبه معارفی و استدلالی، جنبه اخلاقی و رفع شبهات پیرامون آن را نیز بیان کرده‌اند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، استاد حسین انصاریان ضمن تبیین نکات فقهی از حقیقتی که مفسران دیگر کمتر به آن توجه کرده‌اند غفلت نکرده و به نحوی شایسته به آن پرداخته‌اند و آن تبیین بعد اخلاقی یا اعتقادی و یا معارفی آیات‌الاحکام است که به شیوه‌ای صحیح بیان شده است. در این رابطه با آیت‌الله هاشم نیازی، عضو مجلس خبرگان رهبری و مدرس حوزه علمیه قم به گفت‌وگو نشسته‌ایم که از نظرتان می‌گذرد؛
ـ نخست برای ورود به بحث کمی درباره آیات‌الاحکام توضیح بفرمایید.
مسئله آیات‌الاحکام در حقیقت بخشی از تفسیر موضوعی قرآن است، منتهی مفسرین ما مخصوصا آنهایی که صبغه فقهی داشتند، به این موضوع خاص اهتمام بیشتری ورزیدند، مثلا علامه مجلسی شاید جزء اولین کسانی بوده که به تفسیر موضوعی پرداخت و در بحارالانوار هر بابی که می‌رسیده آیات مربوطه به آن باب را دسته‌بندی می‌کرد.
یکی از برکات انقلاب اسلامی این بود که به مسئله تفسیر موضوعی اهتمام و اهمیت بیشتری پیدا شد و عده‌ای از بزرگان حوزه شروع به این کار کردند و هر کدام موضوعاتی از قرآن را تفسیر کردند؛ مانند آیات عظام جوادی آملی و مصباح و سبحانی تفسیر موضوعی کار کرده‌اند و چاپ شده، اما مسئله پرداختن به آیات‌الاحکام از قدیم‌الایام بین فقهای ما مرسوم بوده است؛ از متقدمین فاضل مقداد و مقدس اردبیلی و از متأخرین هم عالمی به نام جزایری به آیات‌الاحکام پرداخته‌اند. در عصر اخیر ما هم به مناسبت اینکه حوزه اهمیت بیشتری به این بحث داده عده‌ای از آقایان مشغول نوشتن آیات الاحکام شدند و تا حدی جزء واحدهای درسی حوزه هم قرار گرفت.
ـ ارزیابی شما پیرامون تفسیر استاد انصاریان خصوصاً در رابطه با آیات‌الاحکام چیست؟
در ابتدا باید بگویم به نظر من به برکت قرآن و اهل بیت(ع) موهبتی به حجت‌الاسلام انصاریان شده است که یک عمر به تحقیق و تألیف و هدایت نسل جوان و متدینین و مومنین پرداخته‌اند. شنیده‌ام که مرحوم فلسفی تعبیر جالبی نسبت به ایشان فرموده‌اند که «شما رشدتان سریع بوده» و واقعاً هم این‌طور بوده است.
ایشان در ایامی که در حوزه به تحصیل اشتغال داشتند، از طلاب فاضل حوزه بودند و علاوه بر فعالیت‌های حوزوی در درس خارج آیات عظام میرزاهاشم آملی و محقق داماد شرکت می‌کردند و از همان موقع ضمن حفظ موقعیت حوزوی، مشار بالبنان(انگشت‌نما) بودند و در تهران و شهرهای دیگر کشور نیز تأثیرگذار بودند و حتی در بعضی از کشورهای اسلامی نیز تأثیرهای فراوانی داشتند. این برکت را خداوند به خاطر آن مقام عرفانی و اخلاقی که ایشان داشتند مرحمت کرد، همچنین ریشه اصیل و خاندان کریم و دعای پدران و اجداد گذشته ایشان موجب شده که شخصیت جامعی از ایشان در همه ابعاد معارف و قرآن خصوصاً تفسیر حکیم ایشان و صحیفه سجادیه و نهج‌البلاغه و سایر ادعیه به وجود آید.
یکی از امتیازات استاد موضوع قرآن‌پژوهی است که ترجمه شیوا و گویای قرآن کریم کاملاً مخاطب را در فضای آیه قرار می‌دهد و نیز تفسیر جامع ایشان بر قرآن در این موضوع است و یا تألیفات ایشان که در داخل و خارج کشور واقعاً تأثیرگذار است و جامه عمل به روایت حضرت امام صادق(ع) پوشانده است که در زمانی که همه غرق شبهات می‌شوند عالمان با قلم خود آن شبهات را رفع می‌کنند.
تألیفات ایشان مخاطب را در فضای فهم صحیح معارف بلند اسلامی قرار می‌دهد و قطعاً می‌تواند تأثیرگذاری بسیار وسیع و خوبی در پیشبرد و توجه دنیا به اسلام داشته باشد.
باید متذکر شوم که وقتی که من تفسیر حکیم ایشان، بخش آیات‌الاحکام را مطالعه می‌کردم خود به خود وادار می‌شدم که بحث‌های بعد و موضوعات دیگر را نگاه کنم که موضوعات من را جذب خود کرد و در هنگام مطالعه این تفسیر به این نتیجه رسیدم که تفسیر آیات‌الاحکام ایشان امتیازاتی دارد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنم؛
1. تفسیر این آیات با بیانی روان و گویا و جذاب مخاطب را در جریان نکات فقهی آیه و شأن نزول قرار داده به گونه‌ای که مخاطب به‌راحتی متوجه می‌شود که این آیه چه حکمی از احکام فقهی را بیان کرده است و با فضاسازی برای مخاطب خصوصاً مخاطبی که ذهنش با اصلاحات مأنوس نیست، مانند اساتید دانشگاه و ... نکات فقهی دقیقاً تبیین می‌شود و ضمن رعایت جنبه فقهی آیه و تبیین غوامض آن با بیانی روان از پیچیدگی‌هایی که در سایر کتب تبیین‌کننده آیات‌الاحکام است به دور است که واقعاً این امتیاز برجسته‌ای است.
2. قبل از بیان امتیاز دوم این نکته را متذکر می‌شوم که مرحوم شهید مطهری می‌فرمود: من اگر گاهی اوقات کتاب فقهی نوشته‌ام، انگیزه اصلی من تنها دید فقهی صرف نبوده، بلکه دفاع از معارف و عقاید و اصل اسلام و رفع شبهات پیرامون آن موضوع بوده است که پشتوانه‌ای برای ترویج فرهنگ و معارف دین باشد.
به نظر من حجت‌الاسلام انصاریان هم همین شیوه را با مدلی دیگر در پیش گرفته‌اند که این امتیاز دوم است که ضمن تبیین جهت فقهی آیه که در امتیاز اول گذشت، آیات‌الاحکام را از انحصار در حوزه و طلاب بیرون کشیده و در هر مسئله‌ای جنبه معارفی و استدلالی و رفع شبهات پیرامون آن موضوع را نیز بیان کرده‌اند.
مثلاً پیرامون موضوعاتی که ارتباط با خانواده داشته و برخی از احکام آن را بیان می‌کند مانند نکاح، طلاق، حجاب و ... انصافاً ایشان بسیار خوب و روان مطالب را بیان کرده‌اند و بسیاری از هجمه‌هایی که پیرامون این موضوعات مطرح شده است را پاسخ داده و مغالطه‌ها و فلسفه‌بافی‌ها را به خودشان برگردانده‌اند.
امتیاز دیگر این تفسیر در بحث آیات‌الاحکام بررسی بُعد اخلاقی آیات است که در هر بابی که ورود پیدا کرده‌اند به جنبه اخلاقی آن موضوع نیز از دیدگاه آیات و روایات پرداخته‌اند، لذا در یک آیه سه بعد فقهی، رفع شبهات پیرامون موضوع و اخلاقی را در نظر گرفته‌اند. امیدواریم این تفسیر یکی از تفاسیر ماندگار باشد.
ـ لطفاً پیرامون استفاده‌های فقهی استاد انصاریان از آیات‌الاحکام و شم فقهی ایشان توضیح فرمایید.
شم فقهی ایشان همان فقه جواهری و فقه سنتی است، یعنی با ملاحظه مباحث فقهی ایشان این مطلب استفاده می‌شود که بر منهج فقه سنتی مباحث را منقح کرده‌اند و نکته مهم در مباحث فقهی که توسط ایشان بحث شده، پاسخگویی به شبهات روز مطرح شده خصوصاً در فضاهای مجازی است. نتیجه اینکه ضمن مراعات سبک فقه سنتی که حضرت امام از آن به فقه جواهری تعبیر فرمودند به شکلی مطالب را تبیین کرده که شبهات حول موضوع مورد بحث پاسخ داده شود و برای مخاطب جای هیچ اشکالی باقی نمی‌ماند.
و اما پیرامون آیات‌الاحکامی که ایشان در تفسیرشان طرح موضوع کرده‌اند باید گفت که ضمن تبیین نکات فقهی از حقیقتی که مفسران دیگر کمتر به آن توجه کرده‌اند غفلت نشده و به نحوی شایسته به آن پرداخته شده است و آن تبیین بعد اخلاقی یا اعتقادی و یا معارفی آیات‌الاحکام است که به شیوه‌ای صحیح بیان شده.
به نظر من این شیوه تبیین و تفسیر آیات‌الاحکام، شیوه‌ای جدید در تبیین آیات‌الاحکام است که باید حوزه به آن توجه بیشتری کند و امیدواریم به همین ترتیب این تفسیر کامل شود.
ـ اگر نکته دیگر پیرامون زندگی استاد انصاریان در ذهن دارید بفرمایید.
یکی از نکاتی که به نظر من در توفیقات ایشان بسیار مؤثر بوده همان قضیه دعایی است که مرحوم آیت‌الله العظمی سید‌محمدتقی خوانساری در خردسالی به ایشان داشتند و دستی که به سر ایشان کشیدند و دعا فرمودند همچنین نسل و خاندان ایشان و پدر و مادر شایسته بسیار تأثیرگذار در وجود ایشان و توفیقاتشان بوده است.
یکی از متدینین خوانسار مرحوم حاج‌میرزا حسن شفیعی می‌گفت: خواب دیدم گروهی به سمت کربلا می‌روند تا خدمت امام زمان(عج) مشرف شوند و پرچم‌دار این گروه حاج آقای انصاریان هستند. امیدواریم خداوند طول عمر و سلامتی و توفیق روزافزون به ایشان عنایت کند. من‌بعد از دیدن تفسیر ایشان بر آیات‌الاحکام تصمیم گرفتم بقیه تفسیر و نوشته‌های ایشان را مطالعه و استفاده کنم.
اگر بخواهم در یک جمله ایشان را توصیف کنم چنین باید گفت که حاج آقای انصاریان شخصیتی جامع با همه ابعاد معنوی است و با دیدن و ارتباط با شخصیت‌های معنوی مختلف و اهل باطن خود ایشان نیز در مسیر سیر و سلوک قرار دارند و اهل باطن هستند که واقعاً جا دارد که از محضر و معنویت او همه استفاده کنیم.
