نگاهی متفاوت به امر روزه‌داری/ روزه بندگی است نه گرسنگی
گروه معارف: روزه يك نحوه صعود روحانی برای انسان است از دريچه بندگی خداوند، ولی گرسنگی يك عمل بدنی است مثل ورزش كه يك عمل بدنی است.
در نخستین روز از ماه مبارک رمضان قرار داریم و این ایام به زودی سپری می‌شود و در چشم بر هم گذاشتن می‌بینیم در شب سی‌ام این ماه قرار گرفته‌ایم؛ حال که در ابتدای مسیر عبودیت در این ماه قرار گرفته ایم قصد داریم با ارائه مطالبی تلنگری به خودمان بزنیم تا در پایان این ماه مبارک حرکتی نو در خویش آغاز شود و در تمام ماه‌ها ادمه داشته باشد و در نهایت به مقصد نهایی خلقت برسیم؛ إن شاء الله.
نمی‌خواهیم از فواید و برکات روزه گرفتن سخن بگوییم چرا که همه ما با برکات این عمل واجب و ارزشمند به خوبی واقف هستیم؛ فقط می‌خواهیم کمی از دلتنگی‌هایمان بگوییم؛آری دلتنگی چرا که سال‌های متمادی است که ماه‌های رمضان متعددی را پشت سر گذاشته‌ایم ولی انگار هرساله در پایان ماه مبارک، این احساس را پیدا می‌کنیم که سال قبل به خداوند نزدیک‌تر بوده‌ایم.
دلمان تنگ شده است برای آن روزهایی که قبل از شروع ماه رمضان تدارکی برای آذوقه آن نمی‌دیدیم و گاهی اوقات روزهایی بود که خیلی مکلف نبودیم که حتما فلان ماده غذایی بر سر سفره افطارمان باشد ولی انگار عبادت‌هایمان از خلوصیت بیشتری برخوردار بود؛ دلمان تنگ شده است برای مادربزرگ‌هایی که با سواد کم درس‌های بندگی را به خوبی حفظ بوده‌اند و شاید آن روزها به این شدت محافل انس با قرآن برپا نبود.
توجه کنیم که باید تشنه و گرسنه شد
راستی چه شده است که این بلا بر سرما آمده است و با وجود اینکه طبق سخن بزرگان و پیشوایان دین که هر روز مؤمن بهتر از دیروز او است،ما در حسرت گذشته هستیم؛ شاید به این دلیل باشد که چند روز قبل از شروع ماه رمضان به دنبال راهکاری برای تشنه نشدن و گرسنه نشدن هستیم و فراموش کرده‌ایم که باید تشنه شد و باید گرسنه شد چرا که تشنگی و گرسنگی درجه اول روزه است که روزه عوام است و ما هنوز در این مرحله قرار نگرفته‌ایم.
درجه دوم،روزه خاص است که تمام اعضاء و جوارح انسان روزه است و در مسیر اطاعت از خداوند قرار می‌گیرد و در نهایت، روزه خاص الخواص است که ذهن انسان هم در مسیر اطاعت از خداوند است و مقربین درگاه خداوند و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) از این نوع روزه برخوردار بوده اند؛ حال اندکی در خودمان تأمل کنیم و ببینیم در کدام مرحله قرار داریم و اطاعت از خداوند متعال به ویژه در امر روزه داری و مبارزه با شهوت شکم چه جایگاهی در زندگی هایمان دارد؟
امید است با ارائه این مطالب بتوانیم کمی تأمل در خودمان و رفتارهایمان داشته باشیم و بتوانیم نگاهی متفاوت به ماه رمضان امسال داشته باشیم به گونه‌ای که در پایان این ماه مبارک فقط تشنگی و گرسنگی چند ساعت قبل افطار برایمان باقی نمانده باشد؛ اگر کسی زیبایی زندگی را در گرسنگی ندید هنوز سالک نیست و نمی‌تواند حرکت به سوی مسیری را شروع کند که به مقصد متعالی می‌رسد و نشان می‌دهد آن‌هایی که به جایی رسیده‌اند تمام عمر با گرسنگی مأنوس بوده‌اند، آنها غذا نمی‌خوردند که سیر شوند، غذا می‌خوردند که برای ادامه‌ی بندگی، قوّت بگیرند.
از امیرالمؤمنین(ع) پرسیدند: نشانه‌ی شيعه چيست؟ فرمودند: زردى چهره‌ها از بي‌خوابى، ترى چشم‌ها از گريه، خشكى لب‌ها از تشنگى، لاغرى شكم از روزه، خم‌شدن پشت‌ها از نماز؛ امیرالمؤمنین (ع) یکی از خصوصیات شیعیان را آن می‌دانند که به جهت روزه‌داری شکم‌هایشان به پشتشان چسبیده است و خداوند نیز به رسول خود می‌فرماید: اى محمّد(ص)! من هرگز ظرفى را مانند شكمِ پر دشمن نداشتهام.
تعبّد نحوه‌ای از حیات است که موجب عزمی خاص در انسان می‌شود تا انسان در آن حالت اراده کند و رابطه‌ای بین او و حقایق ایجاد شود و روح او در مرتبه‌ای خاص از عالم وجود قرار گیرد که تحت تأثیر پرتو انوار غیبی باشد؛ دانستنِ حقیقت، کار عقل است و انسان از طریق عقل آگاه می‌شود چه حقایقی در عالم هستی وجود دارد، اما آن اراده‌ای که سبب می‌شود تا انسان به دانایی‌های متعالیِ خود بسنده نکند و با آنها اُنس بگیرد، مربوط به روحیه‌ی عبودیت انسان می‌باشد .
داشتن روحیه تعبدی به انسان کمک می‌کند تا در هر لحظه از زندگی، اراده خداوند را جایگزین اراده خود کند و با نفس خویش مبارزه کند که امر روزه‌داری در ماه مبارک رمضان بهترین حالت عبودیت است که در صورت مبارزه با نفس و مبارزه با شهوت شکم می‌توان به آن دست یافت؛ حضرت صادق(ع) می‌فرمایند: روزه‌دار را دو شادى است، يكى موقع افطار که توانسته است وظیفه‌ی الهی خود را انجام دهد و ديگرى به هنگام ملاقات خداى عزّ و جلّ؛ در این روایت حضرت روشن می‌کنند روزه‌داری، انسان را تا لقاء الهی پیش می‌برد.
وقتی ملّتی توانست با گرسنگی زندگی کند نه تنها از حاکمیت نفس امّاره در امور فردی‌اش آزاد می‌شود بلکه از حاکمیت نظام‌های سیاسیِ شرک‌آلود نیز نجات می‌یابد؛خداوند رسول خدا و یاران او را در شعب ابیطالب گرسنه نگه داشت تا آن شوند که شدند، آنچنان گرسنه بودند که یک تکه پوستِ خشکیده‌ی شتر را می‌گذاشتند در آب بماند تا کمی از رمقش به آب سرایت کند و بعد آن آب را می‌نوشیدند؛ این گرسنگی برای ملّتی که می‌فهمد روح چگونه با گرسنگی به تعالی می‌رسد مطلوب است، زیرا زمینه‌ی اُنس جامعه و افراد را در اُنس با خدا فراهم می‌کند، امیدوارم در ما نیز استقبال از روزه و گرسنگی ظهور کند.
هرکس تجربه کرده است که پرخوری و سیری چه اندازه روح را تاریک می‌کند و میل دوری از گناه را در انسان ضعیف می‌نماید تا آن‌جایی که بزرگی می‌فرماید: «هرگز نشد سیر شوم و معصیتی مرتکب نشوم یا قصد معصیت نکنم.» به همین جهت باید قلب را دائماً بیدار نگه داشت و این با روزه‌داری محقق می‌شود، اگر از گرسنگی و تشنگی که در روزه‌داری پیش می‌آید استقبال کنیم متوجه می‌شویم که روزه انسان را تا کجا جلو می‌برد و چگونه به راحتی شرایط نجوا با خدا در انسان ظهور می‌کند، این یکی از معجزات روزه است.
تفاوت ماه رمضان در خصوصیاتی است که خداوند در آن قرار داده است
گاهي اين سؤال پيش مي‌آيد كه «مگر زمان‌ها با هم فرق مي‌كنند که اعمال عبادی در ماه رمضان با اعمال در سایر ماه‌ها تفاوت می‌کند؟» اين از حرف‌‌هايي است كه بالاخره شيطان مي‌زند؛ شيطان، گاهي وقت‌‌ها حرف‌‌هاي به‌ظاهر علمي مي‌زند كه، چه فرقي بين مثلاً ماه رمضان و ماه شوال هست؟! مگر زمان‌ها فرق مي‌كنند؟!
آری زمان‌ها فرق نمي‌‌‌كنند، ولي حضرت حق اراده كرده است اين ماه، اين خصوصيات را داشته باشد. همچنان‌كه اراده كرده است چشم من خواصي داشته باشد كه آن خواص را، كف پاي من ندارد، هرچند همه‌ی اعضاي بدن اعم از چشم و دست و پا، از جنس ماده هستند، ولي خواصي كه چشم در نمودن قواي بينايي دارد، كف پا ندارد.
روزه، گرسنگي يا بندگي؟
مهم اين است كه ما روزه بگيريم، نه اين‌كه فقط گرسنگي
بكشيم، روزه يك نحوه صعود روحاني براي انسان است از دريچه بندگي خداوند، ولي
گرسنگي يك عمل بدني است مثل ورزش كه يك عمل بدني است؛ ما در روزه به يك صعود
روحاني نظیر داریم ولی از طريق گرسنگي بدن این امر وجود ندارد ولي گاهي ما به‌جاي اين‌كه در مغرب افطار كنيم،
در مغرب روزه خود را خراب مي‌كنيم چرا که فرق است بين افطار كردنِ روزه و خراب‌كردن
آن.
روزه تقويت تقوي است
شايد اسب‌هاي چموش را ديده باشيم كه چقدر سخت است اگر بخواهيم آنها را از جايي به جايي ديگر ببريم اگر يك لحظه از كنترل آنها غفلت كنيم از دست در رفته است، بايد با يك هوشياري و كنترلِ دائمي مواظب آن‌هابود، يك لحظه غفلت باعث می‌شود زحمات کشیده شده از بین برود.
بعضي‌ها از اول تا آخر ماه رمضان يك روز هم روزه نمي‌گيرند، چون در جهت اصلاح تدريجي خود نيستند ، سي منزل بايد اين اسب چموش را ببري تا إن‌شاءالله در منزل سي‌اُم رام بشود؛ شهوات و نفسانيات نيز همين‌طور است، اگر سي روز كنترل شوند، آهسته‌آهسته رام مي‌شوند و زير فرمان عقل و شريعت قرار مي‌گيرند.
حال اگر در موقع افطار هوسها را دوباره رها شود، مثل آن اسب چموشي است كه آن را در كنترل خود نياورده است و لذا دوباره سر جاي اولش برمي‌گردد. اگر مقاومتي را كه در طول يك روز با روزه‌داري به‌دست آورده ایم در هنگام افطار رها شود از آن روزه چيزي عايدنشده است؛ پس باید مراقب بود مقاومت شخصي‌كه عبارت است از «تقوي»، در موقع افطار گسسته نشود، چرا كه روزه، تقويت قدرت پرهيزكاري است. به‌همين جهت در آخر آيه 183 سوره بقره كه مربوط به روزه است، مي‌فرمايد: «لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛ شايد بتوانيد از طريق روزه متّقي شويد و قدرت پرهيزكاري بيابيد»( بقره/183)
به آيه روزه نظر كنيم كه مي‌فرمايد:«يا اَيُّهَاالَّذينَ امَنُواكُتِبَ عَلَيْكُمُ‌الصِّيامُ كَماكُتِبَ عَلَي‌الَّذينَ مِنْ قَبْلِكـُم، لَعَلَّكُـمْ تَتَّقُونَ؛ اي مؤمنان! بر شما روزه را واجب كرديم، همان طور كه بر امت‌‌هاي گذشته واجب نموديم شايد پرهيزكار شويد، و در نتيجه آن روحية مقاومت در مقابل هوسها در شخصيت شما رشد پيدا كند.»
گاهي اوقات مي‌خواهيم كارهاي خوب و جدّي انجام دهيد ولي نمي‌توانيم. چرا؟ چون قدرت پرهيزكاري در ما ضعيف است ولی در مدتي كه روزه گرفته ایم كاري را كه نمي‌‌‌‌‌‌توانستيم انجام دهيم و هوسها مانع از انجام آن مي‌‌‌شد، حالا همان كار را مي‌‌‌توانيم انجام دهيد؛ بعضي مواقع كه دلتان مرده است، اصلا معنويت در جانتان خشك شده است، با روزه كه «حيات قلب» است دوباره دل زنده مي‌شود.
خداوند از شكم سير بدش مي‌آيد
تا هوس در صحنه است ايمان تحرك ندارد ولي اگر دهانت را كنترل كردي، دروازة ايمان بر جانت گشوده مي‌شود، چرا كه اگر دهان كنترل شد، دريچه‌ها‌ي غيب آهسته‌آهسته بر جان انسان باز مي‌شو؛ براي كساني كه جايگاه گرسنگي و كنترل دهان را در عمل شناخته‌اند، گرسنگي بسيار خوشمزه است واگر كسي مزه گرسنگي را چشيد از سيري و پرخوري متنفّر مي‌شود.
بی دلیل نيست كه در روايات داريم: خداوند از شكم سير بدش مي‌آيد. همه ما كساني را مي‌شناسيم، از روزي كه رياضتشان را شروع كرده اند تا آخر عمر يک روز سيرنبوده‌اند
پنج سفارش مهم پیامبراکرم (ص) درباره ماه مبارک رمضان
رسول اکرم حضرت محمد صلی الله علیه و اله مردم را به نماز شب، انجام کار خیر، افطاری دادن، آسان گیری بر زیردستان و درخواست از خداوند در ماه مبارک رمضان سفارش فرموده‌اند.
ابو الورد از امام محمد باقر علیهالسلام روایت کرده است که: رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم در آخرین جمعه از ماه شعبان، خطبه‌اى براى مردم ایراد کرد و پس از حمد و ثناى الهى فرمود: اى مردم! ماهى بر شما فراز آمد که در آن، شبى هست (لیلة القدر) که از هزار شب بهتر است و آن ماه رمضان است.
خداوند روزه این ماه را بر شما واجب کرده، و پاداش یک شب نماز مستحبى آن را همانند ثواب هفتاد شب نماز مستحبى در ماههاى دیگر قرار داده است. پاداش کسى که براى خدا در این ماه کار خیر مستحبى انجام دهد پاداش کسى است که یکى از واجبات الهى را انجام داده باشد، و پاداش کسى که یکى از واجبات الهى را در این ماه انجام دهد، مانند ثواب کسى است که هفتاد واجب از واجبات خداوندى را در ماههاى دیگر انجام بدهد. و این ماه صبر است، و مسلما پاداش صبر، بهشت خواهد بود.
و این ماه مواسات (همدلى و کمک) است؛ و ماهى است که خداوند در آن روزى مؤمنان را افزون مى کند؛ و هر کس یک مؤمن روزه دار را در این ماه افطارى دهد، پاداشى برابر با آزاد کردن یک بنده نزد خدا، مایه آمرزش گناهان گذشته وى نیز خواهد بود.
در این هنگام یکى از حاضران در مجلس به حضرت عرض کرد: اى رسول خدا! همه ما توانایى افطار دادن به روزه داران نداریم، حضرت فرمود: خداوند، کریم است، این ثواب را (که گفتم) خداوند حتى به کسى که یک جرعه شیر یا آبى گوارا یا چند دانه خرما در اختیار روزه دارى مى گذارد تا روزه خود را افطار مى کند و بیش از این توانائى بر انفاق ندارد عنایت مى کند.
و هر کس در این ماه به زیردست خود آسان بگیرد، خداوند تخفیف در حساب را براى او مقرر مى فرماید.
و این ماهى است که آغاز آن رحمت است، و میانه اش آمرزش، و پایانش برآورده شدن حاجات و آزادى از آتش.
و شما در این ماه از چهار خصلت بى نیاز نخواهید بود: دو خصلت که خداوند را با آن خشنود مى سازید، و دو خصلت دیگر که شما را از آن گریزى نیست، آن دو خصلتى که با آن خدا را خشنود مى سازید، شهادت به «لا إله إلا الله» و اقرار به رسالت من است، اما دو خصلت دیگر که شما را از آن گریزى نیست، یکى خواسته‌ها و نیازهاى خود را از خدا خواستن و بهشت را طلبیدن، و دیگرى درخواست عافیت از خدا و از آتش جهنم به او پناه بردن است.
پی نوشت:
1.تاج الدين شعيرى، جامع الأخبار، ص 35
2.أمالي المفيد، ص 192.
یادداشت از مریم بیگدلو
