حاشیه‌نشینی آموزش قرآن در مدارس به دلیل کنکور/ عدم استفاده بهینه از 800 ساعت زنگ قرآن طی 12 سال
گروه فعالیت‌های قرآنی: شبکه آموزش سیما با عنوان «چالش‌های آموزش قرآن در چشم‌انداز سند تحول بنیادین آموزش و پرورش» به آسیب‌شناسی آموزش قرآن در این وزارتخانه پرداخت.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، برنامه «پرسشگر» شبکه آموزش سیما، شامگاه گذشته، 26 خردادماه با موضوع «چالش‌های آموزش‌های قرآنی در چشم‌انداز سند تحول بنیادین آموزش و پرورش» با حضور مهدی فیض، معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش و محمدرضا مسیبزاده، مدیرکل قرآن، عترت و نماز وزارت آموزش و پرورش و همچنین مسعود وکیل، مسئول گروه قرآن دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتب درسی و حجت‌الاسلام نصرالله پژمانفر، نایب رئیس کمیسون فرهنگی مجلس و رئیس فراکسیون قرآن، عترت و نماز مجلس شورای اسلامی میهمان تلفنی این نشست برگزار شد.
در ابتدا، فیض درباره مأموریت اصلی آموزش و پرورش در خصوص آموزش قرآن با اشاره به سخنی از امام خمینی(ره) «تربیت ما باید تربیت قرآنی باشد»، گفت: یعنی همه آنچه که مربوط به مقوله تربیت است ما باید از قرآن استخراج و استنباط کنیم.
وی ادامه داد: هدف ما از تربیت باید برآمده از قرآن باشد و شیوه‌های تربیتی و دغدغه‌های ما برای دانش‌آموز و مراحل تربیتی برای دانش‌آموزان باید از قرآن استنباط شده باشد و همان حساسیت‌ها و تأکیدات قرآن را دنبال کنیم. لذا این مأموریت اصلی تربیت قرآنی است. یعنی هنگامی که دانش‌آموز از مقطع متوسطه دوم فارغ‌التحصیل می‌شود علاوه بر انس با قرآن، توانایی کسب معرفت با استفاده از تدبر از قرآن را پیدا کرده است یعنی قصدمان این است که به روش تدبر در قرآن دانش‌آموز بتواند معارفش را از قرآن استخراج کند.
مشکل همیشگی اعتبار برای آموزش و پرورش
فیض در پاسخ به سؤال مجری این برنامه در خصوص اعتبارات که حدود 60 میلیارد تومان بوده است و اینکه صرف چه اموری شده است و اینکه باید چه مقداری می‌بود که الان این اعتبار به این میزان است؟ عنوان کرد: آموزش و پرورش، همیشه مشکل اعتبارات و بودجه دارد و بزرگترین مشکلش نیز این است که بیش از 98 درصد بودجه‌اش صرف هزینه پرسنلی می‌شود یعنی با دو درصد باقی مانده تمام فعالیت‌های فوق برنامه که قرآن نیز جزئی از آن است، تحقق پیدا کند.
معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش در پاسخ به این سؤال که اعتبار و بودجه برنامه قرآنی آموزش و پرورش چند درصد است، اظهار کرد: این اعتبار به درصد نمی‌رسد یعنی یک دهم درصد است که الان این هم حدس است، بنابر این کمتر از یک هزارم بودجه و این اعتبار به قرآن پرداخته می‌شود.
فیض با اشاره به افزایش بودجه آموزش و پرورش با همکاری دولت و مجلس نیز طبعا همه توقع دارند که سهم قرآن نیز افزایش یابد، اضافه کرد: در حالی که این افزایش خرج بدهی‌های آموزش و پرورش به پرسنل، حق‌التدریس‌ها معوقه و بازخریدهای معوقه و .... می‌شود و عملا آن افزایش بودجه سهمی برای فعالیت‌های قرآنی و امثال آن را هم ندارد.
فضای عرضه و تقاضا در آموزش و پرورش
وی در خصوص دیگر عامل تهدید و تضعیف آموزش قرآن در آموزش و پرورش، گفت: در آموزش و پرورش فضای عرضه و تقاضا داریم و نظام آموزش و پرورش مطالبی را عرضه می‌کند و خانواده‌ها و دانش‌آموزان در اینجا تقاضا می‌کنند. تقاضاهایی که از سوی خانواده‌ها و دانش‌آموزان است از سوی عوامل بیرونی نیز رقم می‌خورد که یکی از این عوامل کنکور است که از حوزه آموزش و پرورش خارج است و بدست سازمان سنجش است.
فیض بیان کرد: کاش کنکور بدست نهادی بود که ذیل هیچ وزاتخانه نبود و فارغ از هر وزارتخانه دیگری از برای کنکور تعیین تکلیف می‌شد الان عملا کنکور و ورود به دانشگاه آموزش و پرورش را وادار و مجبور می‌کند که نظام آموزشی خود را گونه‌ای طراحی کند که جوابگوی کنکور باشد که در آن از همه چیز سؤال مطرح می‌شود جز قرآن کریم و چون نظام آموزشی ما باید پاسخگوی کنکور باشد عملا خانواده و دانش‌آموز به سمتی می‌روند که قرآن در حاشیه قرار می‌گیرد و موارد دیگری در اولویت قرار می‌گیرد.
معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش بیان کرد: لذا خیلی از مدارس در پایه‌های نزدیک به کنکور درس قرآن را رسما تعطیل می‌کنند و جای آن درسی می‌گذارند که موجب افزایش نمره و یا رتبه دانش‌آموزان در کنکور شود و حتی بعضا نیز برخی از خانواده‌ها دنبال این جریان هستند به عبارت دیگر فعلا تعیین تکلیف برای آموزش و پرورش را کنکور رقم می‌‌زند.
فقدان رضایت از نتایجی که بخواهیم از حوزه قرآن بر آن ادعا کنیم
وی با اشاره به فقدان رضایت از نتایجی که بخواهیم از حوزه قرآن بر آن ادعا کنیم، اظهار کرد: توقعی که از نظام جمهوری اسلامی ایران داریم خیلی فراتر از دیگر نظام‌ها است. اگر در کشورهای دیگر جزو سیستم آموزش و پرورش این است که در صبح نیم ساعت تلاوت قرآن دارند و سپس کلاس‌هایشان شروع می‌شود، نشان می‌دهد از ما چقدر جلوتر هستند.
فیض بیان کرد: ما با موضوعات غیرضروری‌تر مانند علوم، ریاضی، فیزیک و ... از قرآن، وقت دانش‌آموز را پر کرده‌ایم و بعد که نوبت به قرآن می‌رسد می‌گوییم وقت نداریم. مثلا در طول هفته دانش‌آموز در مقطع متوسطه 36 ساعت آموزشی می‌تواند داشته باشد بعد می‌گوییم مثلا ریاضی کمتر از شش ساعت، علوم کمتر از پنج ساعت و درس‌های دیگر نیز کمتر از فلان ساعت آموزشی نمی‌شوند و دیگر وقتی نمی‌ماند که برای آموزش قرآن اختصاص پیدا کند جز اینکه از ته مانده وقت چیزی برای این موضوع اختصاص پیدا می‌کند.
وی با اشاره به اینکه در طول سال تحصیلی تقریبا دانش‌آموزان 800 ساعت زنگ قرآن در طول 12 سال دارند، اظهار کرد: استفاده با راندمان بهینه از این نمیشود. اما هر مقوله آموزشی اقتضای خاص خودش را دارد. بحث قرآن و آموزش قرآن از جمله موضوعاتیست که عوامل معنوی در آن تأثیرگذار است یعنی می‌بینیم روستایی را نشان می‌دهد که خانم و یا آقایی با محل سکونت کوچکی که دارد سال‌ها به امر شاگردپروری در حوزه قرآن پرداخته‌اند و آن هم با کمترین امکانات اما از دیگر سو می‌بینیم با بهترین امکانات و آن فردی که باید توفیق معلمی قرآن را داشته باشد پای این سیستم نیست.
آموزش قرآن را نمیشود با سایر آموزش‌های درس‌ها مقایسه کرد
فیض با اشاره به اینکه آموزش قرآن را نمیشود با سایر آموزش‌های درس‌ها مقایسه کرد، تصریح کرد: انتخاب معلم قرآن باید متفاوت با دیگر انتخاب‌های معلم‌ها باشد که باید در آن در نظر گرفت.
وی با اشاره به فرمایش امام صادق(ع) «چه بسیار افرادی که قصد انجام کاری را می‌کنند اما قدرت آن را ندارند و چه بسیار افرادی که قدرت انجام کاری را دارند اما توفیق انجامش را ندارند، چه بسیار افرادی که توفیق انجام کاری را دارند، اما کار به هدف اصابت نمی‌کند» عنوان کرد: طی این جلسه به ریشه‌یابی و آسیب‌شناسی آموزش قرآن در آموزش و پرورش پرداختیم و امیدوارم جلسه‌ای برای بیان فعالیت‌های انجام داده شده پرداخته شود و امیدوارم خداوند توفیق انجام در زمینه فعالیت‌های قرآنی را بیش از پیش بدهد.
در دیگر بخش این برنامه، مسیبزاده در پاسخ به این سؤال که آیا مأموریت آموزش و پرورش براساس گفته‌های معاون پرورشی و فرهنگی این وزارتخانه عملا رخ می‌دهد یا خیر؟ گفت: یقین دارم که برآیند فعالیت‌های آموزش و پرورش ما را به ایجاد انس با قرآن می‌رساند، اما شرایط و اسباب نیاز دارد. قطعا از 12 سال آموزش دانش‌آموزان تربیت قرآنی خارج می‌شود.
وی در خصوص عامل تهدید و تضعیف آموزش قرآن در آموزش و پرورش، افزود: نگاه علمی به قرآن نداریم با وجود اینکه شاید همه به قرآن علاقه‌مند هستند و آن را دوست دارند اما متأسفانه نگاه علمی به آن ندارند.
مدیرکل قرآن، عترت و نماز وزارت آموزش و پرورش با اشاره به اعتبارات، بیان کرد: این اعتبار یک دهم و یک هزارم و یک ده هزارم از بودجه را در مقابل 13 و نیم میلیون دانش‌آموز قرار دهیم و یک و نیم میلیون فرهنگی قرار می‌دهیم این بودجه چه مقدار به هر کدام می‌رسد. این مشکل آموزش و پرورش، دولت و مجلس نمی‌دانم مشکل از کجاست و سال‌ها با آن درگیر هستیم.
واگذاری مسابقات شکوفه‌ها به آموزش و پرورش
وی در بخش دیگر سخنانش با اشاره به فعالیت اداره‌کل قرآن، عترت و نماز اظهار کرد: گام‌هایی را با کمک اعضای آموزش و پرورش در زمینه آموزش، تولید محتوا، مسابقات، برنامه‌های آموزشی و ... برداشتیم که انصافا به دلیل انس مردم با قرآن جواب گرفتیم. کارهای تحولی که طی این چند سال اخبر با همکاری عزیزانمان در آموزش و پرورش انجام دادیم 37 سال مسابقات قرآن را در اوقاف در شکوفه‌ها برگزار می‌کردند که مسئولان در ستاد عالی مسابقات و اوقاف به این نتیجه رسیدند که مسابقات قرآن آموزش و پرورش به خوبی می‌تواند پاسخگوی این نیاز باشد و پس از 37 سال این مسابقات را تحویل آموزش و پرورش داده‌اند که این کار مبارکی است.
مسیبزاده در پاسخ به این سؤال که آیا وظیفه آموزش و پرورش تربیت حافظ قرآن برای اعزام به مسابقات بین‌المللی است؟ اظهار کرد: این وظیفه آموزش و پرورش نیست، اما براساس سند تحول، راهکار یک سه «توسعه، تعمیق و گسترش فعالیت‌های نماز، قرآن و عترت در قالب همه فعالیت‌ها» است.
وی ادامه داد: فعالیت پرورشی و مسئولیت معاونت پرورشی و فرهنگی دقیقا ناظر بر فضای خارج از ساعت درسی است. کتاب درس، معلم و ساعات درسی به عهده عزیزان در سازمان پژوهش است. اما حوزه فعالیت‌های پرورشی در این قسمت‌هاست که باید از فضای مسابقات برای ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان استفاده کنیم. کلاس درس کار تکلیفی است، اما آن بخشی که دانش‌آموز با میل و علاقه حضور پیدا می‌کند آن هنگام است که می‌توان در دانش‌آموزان ایجاد انس و علاقه کرد که پس از آن کلاس‌ها پویاتر برگزار می‌شود.
مسیبزاده با تأکید بر اینکه نظرسنجی شود از میزان رضایت دانش‌آموزان و اولیاء آنها از روش موجود آموزش قرآن در مدارس، بیان کرد: حلقه مفقوده آموزش قرآن در کشور ما تلاوت روزانه است. الان فضای مدرسه و کتاب لازم و هر روشی همراه با اشکالاتی است اما اینکه به راحتی بگوییم این ما را به هدف نمی‌رساند، کم لطفی است. دانش‌آموزان فراموش نکنند که فضایی که در کشور ایجاد شده به برکت انقلاب اسلامی است.
وی با اشاره به اینکه آموزش روخوانی و روان‌خوانی قرآن بیش از 10 جلسه زمان نمی‌برد، بیان کرد: اما هنگامی که دانش‌آموزان این موضوع را به تمرین و ممارست نمی‌گذارند، این می‌شود که تسلط آنها بر قرآن حتی در مرحله روخوانی و روان‌خوانی در مقاطع بالا و دانشگاهی و ... کم می‌شود و عموما فرهنگ ارتباط با قرآن ما کم است.
18 مورد انتظارات مقام معظم رهبری از جامعه قرآنی
مسیبزاده با اشاره به 18 مورد انتظارات مقام معظم رهبری از جامعه قرآنی، عنوان کرد: ما منطبق با آن اهداف برنامه‌ریزی کرده‌ایم اما اینکه چه اندازه به هدف برسیم خدا می‌داند. اما ان شاءالله بحث قرآن را خارج از این فضای سیاسی انجام دهیم.
در بخش دیگر مسعود وکیل، مسئول گروه قرآن دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتب درسی میهمان تلفنی این نشست بود که در پاسخ به این سؤال که چالش‌های اصلی آموزش قرآن و عامل تهدید و تضعیف آموزش قرآن در آموزش و پرورش گفت: مسئولان ارشد و مدیران ارشد آموزش و پرورش علاقه به ارتقای قرآن دارند اما عزم کافی و جدی برای تربیت قرآنی وجود ندارد چون شاید احساس می‌کنند مسائل حیاتی‌تر از آموزش قرآن نیز وجود دارد.
وی با اشاره به تصمیم شورای عالی انقلاب فرهنگی مبنی بر تشکیل کمیسیون ملی در ارتباط با ارتقای آموزش عمومی قرآن در کشور اظهار کرد: مقرر شد دبیرخانه و مسئولیت اصلی آن در آموزش و پرورش باشد و الان از حدود سال 64 این دبیرخانه تشکیل شده است و کارهای زیادی نیز انجام شده است اما این کارها در حد قد و قواره نیاز مبرم و مسئولیت این کمیسیون نبوده است.
وکیل ادامه داد: با صرف آموزش دو ساعته در کلاس و یا برپایی مسابقات قرآن ویژه دانش‌آموزان نمیشود گفت که دانش‌آموزان باید قرآنی شود.
میهمان تلفنی دیگر این برنامه حجت‌الاسلام نصرالله پژمانفر، نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس و رئیس فراکسیون قرآن، عترت و نماز مجلس شورای اسلامی گفت: در موضوع نه تنها قرآن بلکه در خیلی از مسائل عوامل متعددی کنار هم قرار می‌گیرند تا منجر به احساس ضرورت از ناحیه دانش‌آموز برای فراگیری قرآنی شکل گیرد و بتواند آن را در اولویت فراگیری خودش قرار دهد این عوامل بخش قابل توجهش در فضای آموزشی ما شکل می‌گیرد و بخشی در خانواده شکل می‌گیرد و دیگر عوامل است.
وی ادامه داد: اگر این عوامل را کنار هم نداشته باشیم این توقع که دانش‌آموز با انگیزه به سمت فراگیری قرآن برود شکل نمی‌گیرد. یکی دیگر از کارها که شروع شده است اسناد بالادستی است که از این اسناد بالادستی ضرورت پرداختن به موضوع قرآن و فراگیری آن و عبور از روخوانی و روان‌خوانی قرآن و رسیدن به فضای معنوی ارتباط با قرآن در اسناد بالادستی داریم اما از این اسناد برنامه عملیاتی که منجر به این چشم‌انداز شود نیست یعنی بخشی در برنامه‌ها خلل داریم و بخشی نیز در انگیزه‌ها. یعنی هنگامی خانواده دانش‌آموز را می‌بینیم که با رویکرد کنکور محوری و ورود به دانشگاه به این مسئله نگاه می‌کنند و می‌بینند در بحث دانشگاهی تلاوت، آموزش و فراگیری قرآن هیچ گونه نقشی ندارد، فضای آموزش قرآنی نه تنها در اولویت قرار نمی‌گیرد بلکه خیلی از درس‌های دیگر هم به این ترتیب می‌شود.
نتوانستیم جذابیتی برای فضاهای قرآنی ایجاد کنیم
پژمانفر بیان کرد: فاصله آزمونی که دانش‌آموزان در مقطع پیش‌دانشگاهی می‌دهند و بعد از ورود به کنکور هر کدام از درس‌ها که در معدل آنها تأثیر ندارد ببینید دانش‌آموزان نسبت به آنها چه انگیزه‌ای دارند. لازم بذکر است که در نگاه مسئولان رده اول و مجلس، مصوبه برای آن تعیین تکلیف شده است اما در اجرا هنوز دستگاه‌ها عملیاتی نمی‌کنند و بخشی نیز خانواده‌ها نقش دارد و بخشی دیگر عوامل که دست به دست هم می‌دهند که نمی‌تواند قرآن در زندگی او نقش داشته باشد و از سوی دیگر نتوانستیم جذابیتی در بیرون از فضای آموزشی برای فضاهای قرآنی ایجاد کنیم.
وی اظهار کرد: نگاه دسته دومی به بحث‌های قرآنی و عدم اولویت دادن به فعالیت‌های قرآنی مهم‌ترین فاکتوریست که با این چالش‌ها در فضای آموزشی در زمینه فراگیری قرآن با آن روبرو هستیم.
نایب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس به نظر شما اگر از طریق کانال تلگرام این برنامه از اولیاء دانش‌آموزان و یا خود دانش‌آموزان در خصوص روش موجود آموزش قرآن نظرسنجی شود، بیان کرد: قطعا با رضایت نداشتن آنها روبرو می‌شویم.
رئیس فراکسیون قرآن، عترت و نماز مجلس شورای اسلامی بیان کرد: اگر نتوانیم بحث قرائت قرآن، انس با قرآن را در برنامه‌های دانش‌آموزان بیاوریم باید ببینیم ایراد کارمان در کجا بوده است و این ایراد ارزیابی و رصد شود که تاکنون این امر صورت نگرفته است و با چالش جدی مواجه هستیم و فکر نمی‌کنم این برنامه‌های مختصر کفایت کند، اما باید گفت توپ در میدان ما مسئولان است که باید برای فراگیر شدن برنامه‌های قرآنی طرح و مصوبه و برنامه داشته باشیم.
