«محمد عبدالحلیم»؛ از پژوهش در ادبیات تا ترجمه قرآن

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)  این نوشتار حاکی از زندگی مردی است که در جامعه عربی رشد کرد و در ابتدای جوانی به انگلستان رفت تا در آنجا ادبیات عربی و انگلیسی را بیاموزد اما خداوند خواست تا توانمندی‌ها و قدرت علمی وی در خدمت قرآن کریم باشد و در جهان غرب بسیار مؤثر واقع شود.
دکتر محمد عبدالحلیم که به گواهی بسیاری از علما یکی از بهترین مترجمان قرآن کریم به زبان انگلیسی است، در دهه سوم قرن گذشته به دنیا آمد و ضمن حفظ قرآن کریم، در دانشگاه الازهر و دارالعلوم دانشگاه قاهره درس خواند. نبوغ وی باعث شد به انگلستان سفر کرده و در آنجا به مرحله فوق لیسانس و دکترا دست یابد.
عبدالحلیم بیش از 50 سال از عمر خود را در انگلستان گذرانده که آن را با آموختن ادبیات آغاز کرد اما خداوند خواست دانش خود را در خدمت قرآن کریم به کار برد.
محمد عبدالحلیم می‌گوید: در طول دهه هشتاد میلادی، دومین تحول در زندگی من رخ داد؛ به‌گونه‌ای تلاش‌های دانشگاهی خود را بر پژوهش‌های قرآنی متمرکز کردم. در بخشی که من درس می‌خواندم استاد با نفوذی بود که به زعم او، قرآن حاضر در قرن سوم هجری نگاشته شده و پیش از آن توسط انسان‌ها کم و زیاد شده بود(!). از همین رو به سختی به مقابله با او پرداختم و تصمیم گرفتم تلاش خود را در رابطه با قرآن قرار دهم زیرا فکر می‌کردم معنا ندارد که من بقیه زندگی خود را در انگلستان به آموختن و پژوهش در ادبیات بگذرانم و امثال چنین افرادی به قرآن بی‌احترامی کرده و چهره‌ای زشت از آن به نمایش بگذارند.
بدین گونه دکتر عبدالحلیم از نیمه دوم دهه هشتاد میلادی پژوهش در ارتباط با قرآن را آغاز کرد تا این که در دهه نود همه طرح‌های دانشگاهی خود را بر پژوهش‌های قرآنی متمرکز کرده و بعد از آن که به عنوان استاد پژوهش‌های اسلامی تعیین شد، مرکز تخصصی پژوهش‌های اسلامی با محوریت پژوهش‌های قرآنی را در سال 1995 تأسیس کرد. سپس مجله پژوهش‌های قرآنی را راه‌اندازی کرد و ریاست تحریریه آن را از همان ابتدای نشر در سال 1999 تا کنون برعهده گرفت.
وی همچنین سخنرانی‌هایی را برای دانشجویان تحصیلات عالیه در ارتباط با «قرآن، زبان آن و اسلوب‌های بیان و ترجمه» برگزار کرد.
تهیه تعدادی از کتب، پژوهش و تحقیقات قرآنی از جمله «فهم قرآن، پژوهشی در مواضع و اسلوب» در سال 2001 و ترجمه انگلیسی قرآن در سال 2004، فرهنگ اصطلاحات قرآنی در سال 2005 با همکاری دکتر سعید بدوی و کتابی در ارتباط با نماز ابعاد دینی، فرهنگی و اجتماعی و سیاسی آن در سال 2005 از دیگر آثار و اقدامات عبدالحلیم است.
شاخصه‌های ترجمه قرآن محمد عبدالحلیم
وی معتقد است، نخستین شاخصه ترجمه‌اش، به زبان ترجمه بر می‌گردد که زبانی جدید و قابل فهم برای مخاطبان انگلیسی‌زبان است، این ترجمه تنها یک ترجمه صرف حرفی و لفظی نیست، بلکه در این ترجمه تلاش شده است که ویژگی‌های و بلاغت زبان مبدأ(عربی) به مخاطب انگلیسی‌زبان منتقل شود.
محمد عبدالحلیم در توضیح بیشتر این مطلب می‌گوید: کسی که به کار ترجمه اقدام می‌کند، باید ویژگی‌های زبان مبدأ و مقصد را بداند، مثلا مترجمی که قصد ترجمه متون به زبان فارسی دارد، باید از ویژگی‌های بلاغی این زبان به خوبی آگاه باشد و به سبکی ترجمه کند که متکلمان به زبان فارسی به خوبی آن را بفهمند.
مدیر مرکز مطالعات اسلامی دانشگاه لندن تصریح کرد: بنابراین یک واژه ممکن است چند معنا داشته باشد، این مسئله در جای جای قرآن وجود دارد و باید در ترجمه به آن دقت کرد، این در حالی است که برخی به آن توجه نکرده و یک واژه را در همه آیات به یک شکل ترجمه می‌کنند، مسئله‌ای که صحیح و قابل قبول نیست و در معنا پیچیدگی ایجاد کرده و آن را غیرقابل فهم می‌کند.
محمد عبدالحلیم تأکید کرد: مسئله دیگر در ترجمه، توجه به بلاغت و فصاحت قرآن و لحن متناسب با معنا در ترجمه قرآن است، قرآن کافران، منافقان و مشرکان را به مجادله می‌طلبد، زمانی که مجادله در زبان انگلیسی ترجمه می‌شود، ممکن است از شدت و قاطعیت لازم برخوردار نباشد و ترجمه‌ای صرف و خالی از لحن متناسب با معنا باشد، بنابراین باید به این مسئله توجه کرد، زیرا در غیر این صورت، ترجمه ضعیف و به اصطلاح بی‌رنگ و طعم خواهد بود.
ترجمه قرآن در کشورهای اسلامی؛ ساده‌تر از ترجمه در کشورهای غیراسلامی
وی با مقایسه ترجمه قرآن در کشورهای اسلامی و غیراسلامی می‌گوید: ترجمه قرآن در کشورهای اسلامی و غیر اسلامی با یکدیگر بسیار متفاوت است، زیرا در کشورهای اسلامی مردم از همان ابتدا با آموزه‌های اسلامی آشنا هستند و زبان عربی را نیز تا حدودی می‌فهمند و حتی علمای این کشورها از گذشته آثار و تألیفاتی را به زبان عربی نگاشته‌اند.
عبدالحلیم افزود: مثلا در ایران، پاکستان، هند، مالزی یا دیگر کشورهایی که از گذشته با اسلام و آموزه‌های اسلامی آشنا هستند، ترجمه قرآن و متون عربی را راحت‌تر درک می‌کنند، اما در کشورهای غیر اسلامی، زبان قرآن، زبانی ناآشنا و بیگانه است و مردم این کشورها از میراث اسلامی آگاهی چندانی ندارند و بیشتر مسیحی هستند، بنابراین قرآن باید به‌گونه‌ای ترجمه شود که به‌راحتی مفاهیم را به آنان انتقال دهد و مترجمی که این گونه عمل کند، موفق خواهد بود.
 تجربه پیش از ترجمه
عبدالحلیم در ارتباط با روش ترجمه خود می‌گوید: زمانی که دیدم قرآن مورد اهانت قرار گرفته است، با خودم گفتم «برای تو زشت است که حافظ قرآن باشی و اثری از خود ارائه ندهی». به همین دلیل یک صفحه از قرآن را ترجمه کردم و آن را به دانشجویان تحصیلات عالی ارائه کردم اما خیلی استقبال نکردند. دو بار دیگر تلاش کردم تا بالاخره از اسلوب ترجمه خوششان آمد؛ سپس همان شیوه را به عنوان روش ترجمه خود برگزیدم و هفت سال به ترجمه قرآن پرداختم.
بعد از این سفر قرآنی که هفت سال کامل طول کشید از پژوهش ادبی منصرف و به پژوهش‌های اسلامی پرداختم تا این که رئیس بخش پژوهش‌های اسلامی دانشگاه مطالعات شرقی و آفریقایی شدم و از همان جا توانستم در بیان اسلام مؤثر واقع شوم.
تأثیر در آرای عمومی انگلیسی‌ها
محمد عبدالحلیم توانست دانشجویان مختلفی را تربیت کند که بتوانند در آرای عمومی انگلیسی‌ها مؤثر باشند و مردم جامعه نیز حرف آن‌ها را بشنوند تا آنجا که دانشکده‌های لاهوت از این مسلمانان برای تدریس دین اسلام استفاده کردند. این درحالی است که پیش از این اجازه داده نمی‌شد که شرق‌شناسان غیر مسلمان اسلام را بیاموزند.
مسلمانان؛ از عزلت‌ تا ادغام در جامعه
عبدالحلیم معتقد است که ادغام در جامعه به شرط محافظت از هویت خود وسیله‌ای برای نشر اسلام و تبلیغ آن است و او می‌خواهد این دیدگاه را به مسلمانانی که به کشورهای غیر مسلمان سفر کرده‌اند، بقبولاند.
وی در ارتباط با مسلمانان انگلیسی معتقد است که آن‌ها باید به اسلام خود تمسک جویند و اذکار خود و دعاها را به زبان عربی حفظ کنند و آن‌ها را در زندگی روزمره به‌کار برند.
گفتنی است، محمد عبدالحلیم تاکنون علاوه بر ترجمه قرآن به زبان انگلیسی، تألیف چندین اثر قرآنی را در کارنامه خود دارد و فرهنگ کاربردی واژگان قرآن را نیز به همراه خانم سؤاد بدوی که او هم حافظ قرآن است، به صورت عربی ـ انگلیسی تدوین کرده است که با این اثر موفق به کسب جایزه جهانی هفدهمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شده است و هم اکنون ریاست مرکز مطالعات اسلامی دانشگاه لندن را بر عهده دارد.