تحریف تاریخ در جهت تغییر شعائر الهی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) یکی از شبهاتی که در برخی محافل روشنفکری در رابطه با روزه ماه مبارک رمضان مطرح است، مسئله «نسی» و جابجایی ماه‌های قمری است. در تقریرات مختلفی که از این شبهه وجود دارد با توجه به گردش ماه رمضان در کل ایام سال به دلیل کاستی سال قمری از سال شمسی، پیشنهاد شده است که ماه رمضان در یکی از ماه‌های شمسی مستقر و ثابت شود، به صورتی که به عنوان مثال ماه رمضان همواره با فصل پاییز که روزها کوتاه‌تر است، تقارن داشته باشد. برای فهم «نسی» در تاریخ شبه جزیره و گاه‌شماری در بین اعراب به سراغ حجت‌الاسلام احمد فلاح‌زاده، مدیر علمی گروه تاریخ مرکز پاسخگویی به سوالات دینی رفتیم. در ادامه این گفت‌وگو را می‌خوانید:

حجت‌الاسلام فلاح‌زاده در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) در پاسخ به این شبهه اظهار کرد: پژوهش‌های تاریخی یک مسیر خاصی دارند که اگر آن مسیر خاص به درستی طی نشود دچار اشتباه می‌شویم. مثلا خود سلمان رشدی از کتاب تاریخ طبری و صحیح بخاری مطالبی را برداشت کرد و تحت عنوان کتاب «آیات شیطانی» به چاپ رساند. این اشتباه به خاطر این بود که او محقق تاریخی نبوده است. کسی که می‌خواهد در حوزه تاریخ وارد شود و نظر بدهد باید مسیر پژوهش‌های تاریخی را بداند. در موارد بسیاری چون افراد مسیر پژوهش را طی نمی‌کنند دچار اشتباه می‌شوند.

وی با اشاره به نظرات عبدالکریم سروش در رابطه با تاریخچه «نسی» و گاه‌شماری در بین اعراب افزود: مطالبی که در خصوص «نسی» و جابجایی ماه‌های قمری توسط دکتر سروش مطرح شده است واقعا تحقیق نیست بلکه یک هبط تاریخی است. چون هر تحقیق تازه‌ای شیرین است لذا سخنان او برای خیلی‌ها جذاب به نظر رسیده و در حال دست به دست شدن در فضای مجازی است.

فلاح‌زاده با اشاره مجدد به سخنان سروش اظهار کرد: در آن تحقیق ادعا شده که بحث کشاورزی معادله‌ای بوده که سبب شده است اعراب از علوم یهودیان استفاده بکنند. این سخن در حالی است که عموما در شبه جزیره عربستان خصوصا در حجاز به ویژه در بخش‌های مکه اصلا کشاورزی مطرح نبوده است. اصلا مکه شهر لم‌یزرع است. حضرت ابراهیم(ع) هم در قرآن می‌فرماید که «رَبَّنَا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ (سوره 14 آیه37)». یعنی اینجا جای کشاورزی نیست. لذا در مدینه و در شهر مکه باتوجه به جغرافیای ویژه شهر مکه امکان کشاورزی نبوده و چنین چیزی در آنجا اولویت نداشته است. بلکه بیشترین کار مردم مکه و نواحی اطراف، تجارت و غارت بوده و منشا درآمد آنها نیز از این دو راه بوده است.

پژوهشگر تاریخ در ادامه عنوان کرد: درباره علت پیدایش «نسی» چند نظر وجود دارد. یک نظر این است که اعراب زمان جاهلیت نمی‌توانستند حجّشان را موافق با زمان تجارت انجام دهند. یعنی حجّشان به یک فصلی می‌افتاد که امکان تجارت نبود. آنها یک تجارت زمستانی داشتند و یک تجارت تابستانی در حالی که ایام حج مدام جابجا می‌شد. لذا این موضوع برایشان سخت بود و دوست داشتند در یک فصل معتدل تجارت خود را انجام دهند و در کنار آن حجّشان را هم انجام دهند. به همین خاطر آمدند نسی را درست کردند.

وی اضافه کرد: آنها چند بازار بزرگ داشتند مثل بازار عکاظ، ذی المجاز و ... که در مسیر حج به آنها سر می‌زدند. اگر می‌خواستند ماه‌ها را جابجا نکنند و ماه‌های قمری به همان روال خودش باشد مجبور بودند از آن بازارها دست بکشند. در حالی که این بازارها شریان اقتصادی آنها بود و بسیار برایشان اهمیت داشت. نتیجه این که  برایشان سخت بود که ایام حج جابجا شود و مسافرت‌هایشان به هم بخورد. لذا عمل کبیسه‌گیری را از یهودیان آموختند و اسمش را «نسی» گذاشتند با این تفاوت که یهودیان از هر 19 سال قمری 7 ماه قمری را کبیسه می‌کردند تا این که 19 سال قمری به صورت 19 سال شمسی در بیاید ولی اعراب از هر 24 سال قمری 12 ماه قمری را کبیسه می‌کردند.

فلاح‌زاده ادامه داد: نظر بعدی درباره علت جابجایی ماه‌ها که در تفسیر صافی و مجمع البیان آمده این است که وقتی حضرت ابراهیم آمد و اطراف مکه ساکن شد، بعدها که نسب ایشان ادامه پیدا کرد،  قبائل با یکدیگر دچار جنگ‌هایی شدند. از طرفی 4 ماه به عنوان ماه حرام اعلام شده بود و بنا بود که در آن ماه‌ها با هم جنگ نکنند. لذا وقتی جنگ‌ها به این 4 ماه حرام می‌خورد، اینها مجبور بودند جنگ را رها بکنند. برای این که جنگ را نیمه کاره رها نکنند بزرگی از اینها بلند می‌شد و می‌گفت که مثلا من امسال ماه رجب را تأخیر انداختم؛ شما جنگتان را بکنید.

وی در ادامه خاطر نشان کرد: در خصوص این که نسی چطور شروع شد یک نظر این است که در سال 412 میلادی یعنی 200 سال پیش از بعثت رسول خدا سران قبایل عرب در مکه در منزل «کلاب بن مرّه» جد پنجم پیامبر جمع شدند و گفتند که ما تا حالا یک ماه‌هایی داشتیم، از حالا یک شکل و شمایل دیگری به ماه‌ها بدهیم و جابجایی انجام دهیم. اینجا آمدند برای ماه‌ها اسامی گذاشتند، مثلا ربیع شد ربیع و ... . اولین نام‌گذاری که کردند فصل بهار با ماه ربیع مصادف شد به خاطر همین نام ربیع بر آن گذاشتند. یعنی این نام‌گذاری‌ها به دلیل اولین تصادف یا هماهنگی زمانی بین فصل‌ها و ماه‌های قمری بوده است. در اینجا بود که این تقویم 12 ماهی عربی شکل می‌گیرد و تقویم رسمی می‌شود. این تقویم در دوران خلافت عمر با توصیه امام علی(ع) تقویم رسمی جامعه اسلامی می‌شود.

وی در پایان گفت: نظر دوم این است که عرب‌ها 200 سال قبل از هجرت عمل کبیسه گیری را از یهودیان آموختند. چون سالشان 10 روز کمتر از سال شمسی بود لذا پذیرفتند که کبیسه بگیرند و به همین خاطر یک ماه را جابجا می‌کردند.