موانع پیش‌روی سند توسعه فعالیت‌های تبلیغی ـ ترویجی/ از بودجه تا همدلی
گروه فعالیت‌های قرآنی: به نظر می‌رسد همه چیز برای توسعه فرهنگ قرآنی در بخش تبلیغ و ترویج فراهم شده است، اما اصلی‌ترین سؤالی که مطرح است این است که جملات تهیه شده در این سند، به تنهایی می‌تواند توسعه فرهنگ قرآنی را به دنبال داشته باشد یا خیر.
سند توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی به‌عنوان یکی از سه سند مهم توسعه فرهنگ قرآنی کشور سرانجام شامگاه دهم تیرماه پس از ماه‌ها بررسی و مطرح شدن آن در تعداد زیادی از جلسات مجمع مشورتی شورای توسعه و کمیته‌های کمیسیون مربوطه به تصویب رسید تا راه برای توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی بیش از پیش هموار شود و از این به بعد منتظر ماند و دید که مسئولان چگونه از محتوای این سند برای توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی استفاده خواهند کرد.
با اینکه این سند در شورای توسعه فرهنگ قرآنی به تصویب رسیده است اما قبل از آن مراحل متعددی را طی کرده و از این به بعد نیز یک مرحله تا تصویب نهایی پیش رو خواهد داشت.
این سند در چهلمین جلسه کمیسیون تبلیغی و ترویجی در اواخر مردادماه سال گذشته به تصویب رسید و در ادامه آن به دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی ارسال شد تا آنجا مورد بررسی و چکش‌کاری‌های احتمالی قرار گیرد. بعد از بررسی و اعمال اصلاحات مدنظر، سرانجام این سند در جلسه هفتاد و نهم مجمع مشورتی شورای توسعه تأیید و برای تصویب به صحن اصلی شورا ارسال شد تا اینکه در نهایت در دهم تیرماه و در سی و ششمین جلسه شورای توسعه فرهنگ قرآنی به تصویب رسید. در ادامه نیز این سند باید به تصویب دولت برسد -البته نکته قابل توجه این است که هر سه سند راهبردی باید تهیه و تصویب شود و در ادامه برای تصویب نهایی به هیئت دولت ارجاع داده شود- تا اجرایی شود. هرچند که در صحن اصلی شورای توسعه اصلاحات جزئی به آن وارد و مقرر شد تا بعد از اعمال این اصلاحات ابلاغ رسمی شود.
قبل از اینکه موانع اجرایی شدن این سند مورد بررسی قرار گیرد نگاهی کوتاه به سرفصل‌ها و چشم‌انداز و دیگر موارد مطرح شده در این سند انداخته‌ایم. این سند در سرفصل‌هایی همچون چشم‌انداز، اصول حاکم، اهداف کلان، راهبردها و اقدام‌های ملی ترسیم شده است.
چشم‌انداز ترسیم شده برای سند در افق 1404 شمسی «دستیابی به جایگاه کشور ممتاز جهان اسلام در توسعه و ترویج فرهنگ قرآنی» است. همچنین سند دارای پنج اصل حاکم در زمینه‌های جدایی‌ناپذیری قرآن و عترت، توجه به اندیشه‌های امام راحل(ره) و مقام معظم رهبری، کاربردی کردن آموزه‌های قرآنی، مطالعه و اولویت‌سنجی و مخاطب‌محوری فعالیت‌ها، نقش حداکثری مردمی و وحدت‌بخشی بین‌المللی قرآن است.
سند توسعه فعالیت‌های تبلیغی ـ ترویجی قرآنی کشور دارای سه هدف کلان «گسترش گفتمان قرآنی انقلاب اسلامی در جهان»، «ارتقاء جایگاه قرآن کریم در فرهنگ عمومی در راستای تحقق سبک زندگی قرآنی» و «گسترش اشتیاق و علاقه به انس با قرآن و بهره‌گیری از مفاهیم و آموزه‌های آن در کشور» است. همچنین این سند پنج راهبرد ملی «سیاستگذاری، هماهنگی، نظارت و ارزیابی»، «تقویت سرمایه‌های انسانی، دانشی و نهادی»، «استقرار نظام تولید و عرضه محصولات و خدمات فرهنگی، هنری و رسانه‌ای جذاب قرآنی»، «فضاسازی قرآنی در محیط‌های عمومی و مجازی» و «توسعه فعالیت‌های بین‌المللی تبلیغی و ترویجی قرآنی» دارد و ذیل راهبردهای ملی، مجموعاً ٣٨ اقدام ملی تعریف شده است.
از ویژگی‌های ممتاز سند، تکلیف کردن ستاد به تهیه شناسنامه اقدامات ملی است. به طوری که مطابق بند سه جزء دال چارچوب نهادی و الزامات اجرایی، کمیسیون موظف شده است حداکثر ظرف مدت ٩ ماه پس از تصویب سند، جزئیات اقدام‌های ملی را در قالب شناسنامه اقدام شامل تعیین دستگاه‌های مسئول و همکار، افق زمانی، اهداف کمّی، شاخص‌های عملکردی، الزامات و سایر توضیحات مورد نیاز اقدام، با همکاری دستگاه‌های مربوط تدوین و به دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط ابلاغ کند.
به نظر می‌رسد با تصویب این سند و به سرانجام رسیدن آن، همه چیز برای توسعه فرهنگ قرآنی در بخش تبلیغ و ترویج فراهم شده است، اما اصلی‌ترین سؤالی که مطرح می‌شود این است که جملات تهیه شده در این سند، به تنهایی می‌تواند توسعه فرهنگ قرآنی را به دنبال داشته باشد. مطمئناً پاسخ به این سؤال منفی خواهد بود چرا که مهم‌ترین و اصلی‌ترین مواردی که می‌تواند این سند را به دروازه‌های موفقیت نزدیک کند، مواردی همچون همدلی و نزدیکی هر چه بیشتر نهادهای قرآنی به یکدیگر است.
همدلی که هر چند طی سال گذشته و امسال حرکت‌هایی روبه جلو داشته است اما این حرکت‌های لاک‌پشتی در عین نوید دادن آینده روشن برای ایجاد همدلی بیشتر، برای توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی و ممتاز شدن در جهان اسلام تا سال 1404 – که از اهداف سند است - کافی نیست. در اینکه همدلی حلقه مفقوده فعالیت‌های قرآنی در سال‌های گذشته بوده شکی نیست و آوردن مصادیق آن چندان سخت نخواهد بود، در این مبحث اشاره به طولانی شدن بحث ادغام اتحادیه‌های قرآنی و صحبت‌های مسئولان در مورد نهایی شدن ادغام پس از سال‌ها – که دیگر به وادی تکرار افتاده است - کافی خواهد بود.
یکی از مهم‌ترین موانع توسعه نه تنها در بحث فعالیت‌های قرآنی بلکه در تمامی عرصه‌ها به غیر از همدلی، نهادهای مسئول، بحث هزینه‌ها و اعتبارات در نظر گرفته شده توسط دولت برای همان حوزه است. سیر بودجه فعالیت‌های قرآنی در سال‌های اخیر اما کاملاً خلاف جهت این موضوع است. با اینکه سال 96 بودجه معاونت قرآنی وزارت ارشاد افزایشی 100 درصدی داشته است اما کاهش 100 درصدی بودجه تحقق اهداف منشور توسعه فرهنگ قرآنی در سال اخیر و کاهش‌های چشمگیرتر در سال‌های گذشته همه و همه حکایت از این دارد که نه تنها حرکت بودجه قرآنی بر روی ریل توسعه فعالیت‌های قرآنی نبوده بلکه برخلاف آن نیز حرکت کرده است.
تنها یکی از شاخص‌های تبلیغ و ترویج قرآن کریم ترغیب شهروندان به حفظ قرآن کریم است، سرانه حفظ قرآن کریم توسط هر شهروند که بارها توسط مسئولان اعلام شده است، مبلغ 50 هزار تومان برای هر جزء قرآن کریم توسط یک نفر است. بر اساس همین رقم اگر یک نفر بخواهد حافظ کل قرآن شود 10 میلیون تومان هزینه خواهد برد. اگر بخواهیم تا سال 1404 حداقل یک میلیون حافظ کل قرآن کریم داشته باشیم، رقم لازم برای این کار بسیار نجومی خواهد بود و ارقامی همچون 100 میلیارد سال 96 و 10 میلیارد اختصاص یافته سال 95 در برابر رقم حاصل از ضرب بالا تنها به یک لطیفه شبیه است تا چیز دیگر.
این در حالی است که بحث ترغیب شهروندان به حفظ قرآن کریم که از مطالبات مقام معظم رهبری نیز هست، تنها یکی از ده‌ها شاخص توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم است. مطمئناً فعالیت‌های هنری که سهم زیادی در این تبلیغ نیز خواهند داشت هم بودجه‌های بسیار زیادی را خواهد طلبید.
یکی دیگر از شاخص‌های مورد اشاره در سند راهبردی توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی بحث توسعه فعالیت‌های بین‌المللی در این عرصه است. در این زمینه فعالیت‌هایی همچون نمایشگاه قرآن، مسابقات بین‌المللی قرآن، اعزام قاریان و فعالان قرآنی به کشورهای مختلف و اعزام کاروان وحی به سرزمین وحی می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. به غیر از مسابقات بین‌المللی قرآن که هر ساله تلاش می‌شود تا در بالاترین سطح ممکن از نظر تعداد کشورهای حاضر برگزار شود، تلاش دیگری برای حضور ایران در عرصه بین‌المللی به چشم نمی‌خورد.
امسال و در بیست و پنجمین دوره نمایشگاه قرآن خبری از کشورهای خارجی حاضر در این رویداد فرهنگی نبود و شاید تنها و یا از معدود دفعاتی بود که کشورهای خارجی حضوری در نمایشگاه بین‌المللی نداشتند. حدود دو سالی هم می‌شود که کاروان نور به سرزمین وحی اعزام نمی‌شود. مطمئناً حضور در عرصه بین‌المللی و توسعه این فعالیت‌ها در این عرصه نیازمند بازمهندسی جدیدی در برنامه‌ها هست که امیدواریم در سایه سند مورد اشاره به آن دست پیدا کنیم.
در سند راهبردی توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم به «استقرار نظام تولید و عرضه محصولات و خدمات فرهنگی، هنری و رسانه‌ای جذاب» نیز اشاره شده است. یکی از مهم‌ترین موانعی که باعث می‌شود تا این سند در افق مدنظر به اهداف خود دست نیابد، دل بستن صرف به شبکه‌های صوتی و تصویری قرآن در رسانه ملی است. تا مادامی که مسئولان دل در گروه آنتن پخش رادیو و تلویزیون داشته باشند و فضای مجازی و به خدمت گرفتن این فضا در عرصه توسعه فعالیت‌های قرآنی را نادیده بگیرند، حرکت به سمت توسعه، لاک‌پشتی تر از هر زمان دیگری خواهد بود.
حرکات و رفتارهای مسئولان برپایی نمایشگاه قرآن و میزان پرداختن آنها به رسانه ملی نشان از دلبستگی مسئولان به رسانه‌های صوتی و تصویری دارد، دلبستگی‌ای که البته خروجی و کارایی مطلوب خود در برابر فضای مجازی را از دست داده و الگوی مصرف رسانه‌ای مردم نیز به این سمت گرایش پیدا کرده است. اما با این وجود نه تنها از دلبستگی‌ها به آنتن تلویزیونی کم نشده که بر آن نیز افزوده شده است. بدون شک نادیده گرفتن فضای مجازی و رسانه‌های فعال در این عرصه که ماندگاری محتوایی بسیار بیشتری داشته و سهولت در دسترسی نیز دارند، می‌تواند مانع از رسیدن این سند به اهداف ترسیم شده تا سال 1404 شود.
در این نوشتار تلاش شد تا تنها به بخش کوچکی از موانع پیش روی رسیدن سند راهبردی توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی فعالیت‌های قرآنی کشور اشاره شود. بدون شک طراحان و گردآورندگان محتوای سند مورد اشاره بیش از هر کسی با موانع تحقق آن آشنایی داشته و یقیناً در راستای برطرف کردن این موانع مشاوره‌های لازم را ارائه خواهند داد.
تیمور کاکایی
اساتید لطفا در مورد داشتن همت انجام کار سند بنویسید