تجارت با مردگان درفضای مجازی/ این یک هشدار است

این روزها فضای مجازی تبدیل به سرزمین عجایب شده است و هر آنچه که مشاهده می‌کنیم، بعضا در تصورات و مخیلات‌مان نمی‌گنجد. این بار شاهد برگزاری مجالس ترحیم مجازی هستیم که فراخوان‌های مختلفی در این باب با کمترین قیمت اعلام می‌شود. همدردی، ابراز محبت، گرامیداشت و یادبود از دست رفته‌ای ما بین سیم‌های فیبرنوری و از پشت مانیتور!

برگزاری مراسم ترحیم مجازی نوعی از بین رفتن ارزش‌هاست

عباس اسدی، استاد ارتباطات با اشاره به ارتباطات موجود در مراسم‌های ترحیم اظهار کرد: ما در مراسم ترحیم دو نوع ارتباط را مشاهده کنیم؛ ارتباط افراد با دیگری که میان فردی بوده و دیگری ارتباط درون فردی است. زمانی که مراسم ترحیم برگزار می‌شود، افراد از دوستان و آشنایان برای دلداری و عرض تسلیت می‌آید که ارتباط میان فردی را شاهد هستیم و زمانی که مهمان فاتحه‌ای برای درگذشته قرائت می‌کنند، نوعی ارتباطات درون فردی شکل می‌گیرد؛ یعنی در درون خود یک ارتباط با خدای خود برقرار می‌کنند و از خدا برای درگذشته طلب غفران می‌کنند.

وی ادامه داد: متأسفانه امروزه ارزش‌های جامعه در حال تغییر است، به این صورت که فضای مجازی به شدت تغییر ارزش‌ها را تشدید کرده است؛ متأسفانه افراد به جای حضور در مجالس ترحیم از طریق تلگرام و پیامک ابراز همدردی می‌کنند و در این صورت اثرات اصلی از بین می‌رود و این ارزش‌ها نمی‌تواند جایگزین ارزش‌های قبلی شود.

این استاد ارتباطات تصریح کرد: متأسفانه امروزه فضای مجازی همه چیز را دگرگون کرده و این زنگ خطری است؛ چراکه در آینده با از بین رفتن ارزش‌ها مواجه می‌شویم. برگزاری مراسم ترحیم مجازی بیشتر از سوی افرادی استقبال می‌شود که اعتقاد چندانی به مرگ ندارند و ارزشی برای سنت‌ها قائل نیستند.

وی بیان کرد: متأسفانه ما از الگوهای غربی تقلید می‌کنیم درحالی که این الگوها اشتباه بوده و جامعه ما با جامعه غرب متفاوت است.

اسدی اظهار کرد: بایستی تدبیری اندیشیده شود تا مردم نسبت به ارزش‌ها و سنت‌ها آگاه شود. ارزش‌های بنیادی هر جامعه نباید متحول شود بلکه به واسطه برنامه‌ریزی ارزش‌ها فرهنگسازی شود و مردم از عمق فاجعه مطلع شوند تا سعی کنند ارزش‌های گذشته را از دست ندهند بلکه آنها را تقویت کنند.

وی برگزاری مراسم ترحیم مجازی را به نوعی از بین رفتن‌ها ارزش‌ها دانست و گفت: این امر می‌تواند یک هشدار باشد. فضای مجازی فرصتی برای افراد فرصت طلب ایجاد می‌کند که هیچ باور و اعتقاد به این مسائل ندارد. آنها از این وضعیت سوءاستفاده می‌کنند و وارد چنین بازی‌هایی می‌شوند و در نهایت شاهد کم‌رنگ شدن اعتقادات هستیم.

این استاد ارتباطات یادآور شد: برخی از کشورها سایتی را طراحی کرده‌اند که می‌توانند به صورت مجازی سر خاک درگذشته‌ات بروی و زیارتش کنید. تغییر ارزش‌ها تحت تأثیر فضای مجازی در حال افول است و جامعه ما به شدت سطحی شده چراکه اهل مطالعه نیست و به دنبال فعالیت‌ها و مطالب فست فودی‌است.

وی بیان کرد: مسئولان باید با این گونه افراد به نوعی مقابله کنند؛ به هرحال برگزاری مراسم ترحیم مجازی نوعی بی‌دینی و تجارت با مردگان است؛ وقتی در جامعه‌ای افرادی به خود اجازه می‌دهند که با مردگان تجارت کنند، باید با آنها مقابله کرد تا ارزش‌های جامعه حفظ شود.

مراسم‌های مجازی انسان را از یاد خدا غافل می‌کند

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی مبشری، رئیس پژوهشکده مطالعات معارف اسلامی، ضمن مخالفت با شیوه برگزاری مراسم‌های ترحیم به صورت مجازی گفت: مراسم‌های ترحیم که این روزها برگزار می‌شود، تنها یک اسم را به یدک می‌کشد و چندان به طور سنتی برگزار نمی‌شود. این روزها تنها یک اسم از مراسم‌های ترحیم باقی مانده است.

وی افزود: در مراسم‌های ترحیم سخنران از آخرت صحبت می‌کند و همین امر انسان را به یاد خدا می‌اندازد. البته هرچند مراسمات امروز ما معمولا به شعرخوانی سوق یافته بوده و خبری از ختم قرآن نیست.

رئیس پژوهشکده مطالعات معارف اسلامی در پاسخ به این پرسش که آیا برگزاری مراسم‌های ترحیم مجازی می‌تواند ناشی از ضعف اعتقاداتی باشد، گفت: بخشی از موضوع به همین دلیل است، یعنی متأسفانه افرادی را می‌بینیم علی رغم آنکه اعتقادات کلی دارند اما در بحث جزئی دارای اعتقادات بسیار ضعیفی هستند و عملکرد نامطلوبی دارند. یک سری افراد واقعا نمی‌خواهند به این مباحث توجه داشته باشد و بخشی دیگر هم مربوط به گرفتاری‌های افراد در شهر پرترافیک و شلوغ است که مجازی را آسان‌ترین راه برای فعالیت‌های‌شان می‌دانند.

وی بیان کرد: متأسفانه مردم در بحث اعتقادی توجه کافی ندارند و به دلیل مشغله‌های شهری سعی می‌کنند ارزش‌ها را زیرپا بگذارند و به فعالیت‌های مجازی تن دهند.

حجت‌الاسلام مبشری اظهار کرد: گاهی اوقات تجمل‌گرایی سبب گران شدن هزینه‌های برگزاری مراسم ترحیم شده است و گروهی از خانواده‌ها ترجیح می‌دهند که در فضای مجازی و با کمترین هزینه برگزار کنند. همچنین خیریه‌هایی هم در این زمینه تشکیل شد تا هزینه‌های مراسم صرف مستمندان و ضعیفان شود.

وی بیان کرد: برگزاری مراسم‌های ترحیم مجازی هشدار است چراکه مراسم‌های حقیقی انسان را یاد مرگ می‌اندازد و یاد مرگ تأثیر بسیاری در زندگی انسان دارد و او را از انجام بسیاری از گناهان و خطایا باز می‌دارد؛ بنابراین وظیفه متولیان و مسئولان فرهنگی جامعه این است که برای برنامه‌های فرهنگی وقت بگذارند و برنامه‌ریزی‌های لازم را داشته باشند.

حجت‌الاسلام مبشری اظهار کرد: برگزاری مراسم‌های ترحیم به نوعی تقویت روابط اجتماعی و تسلی خاطر بازماندگان است؛ بنابراین هراندازه از سنت‌های گذشته فاصله بگیریم و به سمت فضای مجازی حرکت کنیم، ارتباطات‌مان روز به روز ضعیف‌تر خواهد شد.

وی ادامه داد: سنت‌ها پایه‌های عقلانی دارد و ریشه درمبانی دینی و عقلی است؛ پس باید آنها را حفظ کنیم و در درون‌مان پافشاری کنیم تا برای آینده و فرزندان‌مان مفید و مؤثر باشد.

تکنولوژی بحران‌آفرین است

در ادامه رضا بافتی، روانشناس، برگزاری مراسم ترحیم در فضای مجازی را شبه سرگرمی دانست و گفت: در این حالت عواطف و احساسات واقعی کم کم رنگ می بازد و درفضای مجازی به شکل دیگری از آن را مشاهده می‌کنیم.

وی افزود: تکنولوژی تا کجا می‌خواهد پیش برود و دیگر قرار است شاهد چه اتفاقاتی در این تکنولوژی شاهد باشیم. گاهی تکنولوژی مباحثی را رقم می‌زند که بسیار عجیب است.ب نظر می‌رسد اگر تکنولوژی اینگونه پیش برود، ارتباط ادم ها کم کم ضعیف‌تر می‌شود.

این روانشناس تصریح کرد: صنعت تکنولوژی به سمتی می‌رود که انسانیت را زیر سوال می برد و حداقل تا پنجاه سال آینده میتوانیم 10 دلیل منطقی برای نابودی زمین پیدا کنیم. اگر به همین صورت پیش برویم تا چهل سال آینده انسان‌ها شبیه ربات می‌شوند و دیگر احساسی وجود نخواهد داشت.

وی بیان کرد: این پرسش مبنی بر اینکه چگونه می‌توان مانع از سرعت تکنولوژی شد به مثابه آن می‌ماند که چگونه تلاش کنیم تا گازهای گلخانه‌ای زمین را نابود نکند. خودمان می‌دانیم این سرعت تکنولوژی نابودمان می‌کند اما دست‌بردار نیستیم و عواطف و احساسات‌مان در این میان از بین می‌رود. تکنولوژی انسان را به سمتی می‌برد که کاملا مدل‌های جدیدی از بیماری‌های روانی را به وجود می‌آورد؛ چراکه تکنولوژی سبب می‌شود تا احساسات و عواطف سرکوب شود و همه چیزبه سمت تشریفات سوق یابد.

وی یادآور شد: شاید برگزاری مراسم ترحیم مجازی کار شیک و روشنفکرانه‌ای باشد اما واقعیت این است که عواطف و احساسات به همان شدت سرکوب می‌شود و همه اینها می‌توان بحران‌ساز باشد.

این روانشناس تصریح کرد: همه این موارد نشان می‌دهد که روش استفاده از فضای مجازی را بلد نیستیم و از طرفی تکنولوژی با سرعتی مضاعف حرکت می‌کند؛ بنابراین اگر ظرفیت استفاده از تکنولوژی و فرهنگسازی در این زمینه ایجاد شود، قطعا تحت تأثیر آسیب‌های کمتری خواهیم بود.

راهکارهای فرهنگی درمان آسیب‌های تکنولوژی

وقتی یک لحظه خودمان را جای مصیب‌دیده می‌گذاریم، قطعا دلمان می‌خواهد کسی کنارمان باشد و تسلی خاطرمان باشد؛ حال با مراسم‌های ترحیم مجازی چگونه می‌توان شاهد این احساس بود؛ بنابراین مسئولان فرهنگی باید به دنبال راهکارهای فرهنگی باشند تا شاهد چنین ماجراهای عجیبی در فضای مجازی نباشیم.

گزارشی از زینب رازدشت